عوامل بروز کودک آزاری در جامعه ایران

در چند روز گذشته با انتشار خبر آزار و اذیت ۳ کودک زنجانی در یک یتیم خانه دراین شهر بار دیگر توجه افکار عمومی به پدیده شوم کودک آزاری متوجه شده است

در چند روز گذشته با انتشار خبر آزار و اذیت ۳ کودک زنجانی در یک یتیم خانه دراین شهر بار دیگر توجه افکار عمومی به پدیده شوم کودک آزاری متوجه شده است.

در خبرها داشتیم که طی چند روز گذشته ۳ کودک به نامهای محمد مهدی، زهرا و مریم در یکی از مراکز نگهداری بهزیستی زنجان از ناحیه پا، گردن و صورت توسط یکی از خدمه به واسطه داغ گذاشتن آسیب دیده اند. این خبر در مدت کوتاهی در اکثر رسانه های جامعه ما منتشر شد و موجی از تاسف و البته تنفر را با خود به همراه داشت. در نظر اول واقعا باید به حال این کودکان که به خاطر نداشتن سرپرست یا بد سرپرست بودن به مرکز نگهداری بهزیستی منتقل شده اند و در این مکان نیز به جای آن که از آنان به خوبی نگهداری شود مورد بدرفتاری مضاعف قرار گرفته اند تنها می توان تاسف خورد.

بروز این قبیل حوادث به واقع زنگ خطری است که باید ما را متوجه به این پدیده شوم و تنفر آمیز بکند. به واقع می توان این حادثه را بهانه ای دانست که در پرتو آن به بررسی موضوع کودک آزاری بپردازیم.

برای شروع بهتر است تعریف کوتاه اما جامع و کاملی را از کودک آزاری از دیدگاه جامعه شناسی ارائه دهیم. در واقع «کودک آزاری» عبارت است از هر گونه فعل یا ترک فعلی که باعث آزار روحی و جسمی و ایجاد آثار ماندگار در وجود یک کودک شود، برخی از این آثار می تواند مخفی باشد. ممانعت از حاضر شدن در کلاس درس، محروم کردن او از غذا، حبس در حمام یا زیر زمین اشکال مخفی کودک آزاری است. تنبیه بدنی و تجاوز جنسی به کودک هم از انواع کودک آزاری فیزیکی است که علائم آن قادر به ردیابی است.

«کودک آزاری» مربوط به طبقه خاصی نمی شود و فقر فرهنگی به اندازه فقر اقتصادی می تواند در آن خطر آفرین باشد، به نحوی که مساله کودک آزاری در بین افراد تحصیل کرده و با بضاعت مالی خوب هم دیده می شود. اما در واقع اکثر قربانیان کودک آزاری از طبقات فرودست جامعه هستند.

کودک آزاری انواع گوناگونی دارد که به طور کلی می توان کودک آزاری را به سه بخش تقسیم کرد. «کودک آزاری جسمی»، یعنی تنبیه بدنی سخت و محروم کردن کودک از غذا و پوشاک، «کودک آزاری جنسی» یعنی سو»استفاده جنسی توسط اطرافیان و همچنین بی توجهی به نیازهای کودکان و آفرینش خلاقیت توسط آنها.

اما به وجود آمدن کودک آزاری عوامل گوناگونی نیز دارد که از مهم ترین این عاملی که منجر به کودک آزاری می شود می توان از فقر اقتصادی و فرهنگی نام برد، البته در جامعه ما با وجود تمام تلاش هایی که تاکنون صورت گرفته است، عدم وجود یک قانون و سیستم مجازاتی متناسب مزید بر علت شده است که والدین خصوصا پدرها کودکان را به مثابه یک شی» و کالای تحت تملک خود تصور کنند و هر بلایی که می خواهند سر آنان بیاورند در حالی که کودک در واقع یک انسان است که باید از تمامی حقوق و مزایای انسانی برخوردار باشد در ضمن باید مورد حمایت خانواده و جامعه خویش نیز قرار گیرد. اکثر کودکانی که مورد آزار و اذیت قرار می گیرند در خانواده های پرجمعیت فقیر و مهاجر زندگی می کنند که گاها پدر یا مادرشان معتاد هستند یا آن که از وجود نامادری یا ناپدری رنج می برند، با این وجود مسئله «کودک آزاری» در میان خانواده هایی که به ظاهر از هیچکدام از این معضلات رنج نمی برند هم دیده می شود. متاسفانه در فرهنگ سنتی جامعه ما این موضوع که کودکان تا تنبیه بدنی نشوند، بزرگ نمی شوند، وجود دارد، بنابراین فرهنگ خشونت در جامعه ما نهادینه شده است، در حالی که تداوم این خشونتها می تواند به ترس، اضطراب و پرخاشگری در کودک، پنهان کاری، ،عدم اعتماد به نفس و عدم قدرت ارتباط با دیگران شود، به طوری که اکثر کودکان و نوجوانان بزهکار از خشونت های خانگی رنج برده اند.

خشونت فیزیکی تنها یک نوع از خشونت ها علیه کودکان است که اگرچه رواج بسیاری دارد; اما نباید انواع خشونت های کلامی و روحی را نیز نادیده گرفت. تحقیرکردن، سرکوفت زدن، مقایسه نادرست با همسالان، ناسزا گفتن و... اگر تداوم داشته باشد، می تواند جزو انواع کودک آزاری شمرده شود.

در این میان متاسفانه آزار و اذیت کودکان در بسیاری از خانواده ها پنهان داشته می شود. چون خود والدین مرتکب کننده این اعمال زشت هستند معمولا سعی در پنهان کردن این موضوعات دارند در نتیجه کودک آزاری اغلب در خانواده هایی اتفاق می افتد که از نظر اجتماعی بسیار منزوی بوده، دوستی نداشته و با دیگران نیز ارتباطی ندارند. همچنین والدینی که در دوران کودکی مورد آزار و اذیت قرار گرفته اند بیشتر امکان دارد کودکان خود را مورد آزار قرار دهند.استفاده از مخدرات و دارو می تواند شمار کودک آزاری را افزایش دهد. والدینی که بیش از حد انتقاد می کنند، در روش های تربیتی و رعایت نظم بسیار خشن هستند، آنهایی که برای کودکانشان خیلی کم یا زیاد ابراز نگرانی می کنند یا استرس بسیار زیادی دارند ممکن است در شمار والدین کودک آزار نیز قرار داشته باشند.

اما در مقابل این معضل بزرگ چه کاری باید کرد؟ به نظر می رسد والدین کودک آزار اغلب قصد صدمه زدن به کودکان خود را ندارند. معمولا آنها در هنگام عصبانیت کودکان خود را مورد ضرب و شتم قرار می دهند. این چنین والدینی نیاز به کمک حرفه ای روانشناسی دارند.

در کنار این موضوع باید به آموزش کودکان و خانواده ها نیز توجه داشت. آموزش که در رابطه نزدیک تری با نهاد خانواده قرار دارد به دو دلیل برجسته، می تواند نقش مهمی را در این رابطه ایفا کند، زیرا از یک طرف می تواند کودکان را به این موضوع آشنا کند تا والدین آنها دیگر اجازه نداشته باشند تا هر گونه رفتاری را که می خواهند با آنان داشته باشند و از طرف دیگر می تواند والدین را با شیوه های صحیح آموزش آشنا کند تا آنان گمان نکنند که بهترین راه تربیت تنبیه بدنی است و در این میان آموزش و پرورش و مدارس می توانند نقش مهعمی را ایفا کنند، ضمن آن که امید می رود که با توجه به نیازهای اجتماعی و اقتصادی دیگر هرگز شاهد بروز فجایع منجر به کودک آزاری نباشیم.

اما باید از حربه های قانونی نیز استفاده کرد به نظر می رسد، نقص قوانین در این زمینه یکی از مهمترین عاملی است که باعث افزایش و عدم مهار کودک آزاری در ایران می شود. متاسفانه خشونت در جامعه ایران تا حدود زیادی نهادینه شده است; اما در این میان کودکان و زنان از آسیب های اجتماعی بیشتری رنج می برند که نیاز به حمایتها و اهرم های قانونی دارد، همین مسئله که در هنگام آسیب رساندن به یک زن یا کودک باید تنها نیمی از دیه کامل یک انسان پرداخت شود، علاوه بر آن که می تواند از لحاظ روحی به این قشر صدمه وارد کند باعث به وجود آمدن نوعی حمایت قانونی نا آگاهانه می شود.

از طرف دیگر در قانون به صراحت عنوان شده است که اقدامات والدین و سرپرستان که موجب تادیب یا حقارت آنان شود مشروط بر این که در حد متعارف باشد ایرادی ندارد، در حالی که این حد متعارف مشخص نشده است.

برای رفع این مشکل نیاز به حمایت جدی دستگاه های قانونی و اجتماعی است که نقض های قانون را شناخته، اصلاح و قوانین جایگزین را وضع کنند.

در انتها اما باید به این نکته توجه داشت که تا زمانی که ریشه های اصلی پدیدآورنده این پدیده شوم که همانا مناسبات اجتماعی که مبتنی بر تبعیض و خشونت است و همچنین نبود یک ساختار اقتصادی و فرهنگی متوازن و همچنین دیدگاه های غلط در مورد کودکان را رفع نکنیم نمی توان انتظار داشت که پدیده کودک آزاری در ایران حل شود.

نویسنده : مهردادشاکری