بسیج و قدرت نرم

جهان شمولی فرهنگی یک کشور و توانائی اش برای تعیین هنجارها, قواعد و رژیمهای حقوقی و بین المللی از منابع کلیدی قدرت آن کشور به شمار می آید

قدرت کلیدی ترین مؤلفه تعیین کننده مناسبات و جایگاه کشورها در عرصه بین المللی و نهادها در عرصه داخلی می باشد. واقعیت های جهان مبین آن است که اغلب کشورها درصددند قدرت سخت را به قدرت نرم، زور را به قانون، قدرت را به اقتدار و حمله را به نفوذ تبدیل نمایند. بنابراین مشخص است که حرکت به سوی بعد نرم افزاری قدرت در دستور کار بیشتر کشورها قرار دارد.

قدرت نرم، قدرت هدایت کردن، جذب کردن و سرمشق بودن است. قدرت نرم یعنی توانایی یک کشور در صحنه بین المللی یا یک سازمان و نهاد در صحنه داخلی برای جذب به سوی خود، با ایده ها، ارزشها و ایدئولوژی خود یا توانایی در جهت واداشتن سایرین به این که آنها نیز مانند او بیاندیشند.(۱)

این قدرت ارتباط تنگاتنگی با قدرتهای بی شکل (form less power) نظیر فرهنگ، ایدئولوژی، ارزشها و... دارد.

جهان شمولی فرهنگی یک کشور و توانائی اش برای تعیین هنجارها، قواعد و رژیمهای حقوقی و بین المللی از منابع کلیدی قدرت آن کشور به شمار می آید.

قدرت نرم، ظاهری آرام و مخملی و باطنی استوار و آهنی دارد. به بیان دیگر هر چند قدرت نرم بنا به برخی تقسیم بندی ها در زمره قدرتهای نامحسوس جای می گیرد ولی از آن جا که هدف اصلی آن جذب قلوب و اذهان است، بنابراین دارای آثار و تاثیرگذاری بسیار عمیق تر از قدرت سخت می باشد. چرا که قدرت نرم با باور، ایمان، نوع نگاه، ارزشها، فهم دیگران، تعریف خود و درون مایه انسان و... طرف مقابل (مردم خودی یا ملت. دولت دیگر) سروکار دارد.

در این راستا بدون تردید عمق استراتژیک و راهبردی هر نظام با ثبات واقعی، مردم هستند. چرا که عنصر اصلی در وضعیت های آفندی و پدافندی، مردم هستند. به عبارتی دفاع.تهاجم بدون حمایت مردم قرین موفقیت نخواهد شد.

به عنوان مثال شکست آمریکا در ویتنام به عنوان یک مورد آفندی و شکست رژیم صدام به عنوان یک مورد پدافندی، مثالهایی بارز مبنی بر تأیید ادعای فوق می باشد. بنابراین به منظور کسب حمایت مردم از سیاستهای دولت و نظام، استفاده از قدرت نرم ضروری است.

بر این اساس، استفاده از قدرت نرم نیاز به تبیین مؤلفه های قدرت نرم دارد که یکی از ضروری ترین و اساسی ترین آنها، مشارکت می باشد.(۲)

(اگر چه مؤلفه های دیگر همچون مشروعیت- موفقیت و... در این قدرت موثر هستند) مشارکت عمومی و حداکثری مردم در هدایت اهداف و راهبردهای دولتها در جهت اعمال قدرت نرم بسیار موثر است که یکی از اصول راهبردی مشارکت عمومی، وحدت ملی است به گونه ای که می توان گفت که شاکله فرهنگ، سیاست، اقتصاد و دفاع در هر کشوری بر همبستگی و وحدت ملی استوار است. بنابراین اساس اندیشه همبستگی و وحدت ملی در قدرت نرم و اعمال آن نمی تواند مورد تردید واقع شود. اگرچه مبانی، منابع، عوامل و عناصر سازنده انسجام ملی، پیامدها و تبعات گوناگون سیاسی- اجتماعی و اقتصادی، فرهنگی آن می تواند در دو حوزه داخلی و کنش های بین المللی از منظرهای مختلف مورد نقد و بررسی قرار گیرد.

اندیشه وحدت ملی در هر یک از نظامهای فکری و سیاسی به گونه ای خاص جلوه می کند. به نحوی که نظام های لیبرال- دموکراسی، همبستگی و وحدت ملی را محصول قرار داد اجتماعی و اعمال گونه ای تساهل و بدباری نظری و رفتاری در عرصه اجتماعی و سیاسی می دانند.(۳)

و بدین ترتیب اینان بر اندیشه یکتاانگاری محض خط بطلان می کشند و این در حالی است که سیستم های سیاسی- فکری تمرکزگرا در اساس چندگانه اندیشی تردید کرده و بر ضرورت یکسان سازی و اختلاف زدایی و وحدت گرایی در عرصه اندیشه و عمل در جهت بالا بردن شاخص و نمودار قدرت نرم تاکید می نمایند.

با توجه به مباحث مطرح شده لزوم افزایش ضریب وحدت ملی در کشورمان که یکی از عناصر راهبردی افزایش قدرت نرم هم می باشد با توجه به مسایل ذیل دارای اهمیت دو چندان خواهد شد:

۱) وحدت بن مایه یک اندیشه جمعی پویا برای رسیدن به مرزهای ترقی و تعالی می باشد.

اگر در جهان عزمی به هدف اجابت رسیده است بر اثر دو مؤلفه بوده است که اولی در پشتکار و سعی خلاصه شده و دومی در همدلی و وحدت متجلی شده است.

سیر تطور فلسفه سیاسی و نظرات اندیشمندان این علم در گذر زمان همگی حول وحدت ملی و یکپارچگی هویت، دولت- ملت سیر می کرده است. تاریخ بسیار به یاد دارد افول تمدنهایی را که در اثر گسستگی و چنددستگی به ضعف و سستی افتاده اند و چه ملت- دولتهایی که در اثر وحدت ملی توانسته اند با افزایش قدرت نرم خود از قله های صعب العبور گذر کنند.

سخن آن حکیم نکته دان که وحدت را استراتژی هر ملت کهن و ریشه داری می داند امری صحیح و معقول می باشد و اگر همه توجه دولت مردان صرف این شود که انسجام ملی پررنگتر شود دولت به بیراهه نرفته است. پس در اینکه انسجام ملی امری استراتژیک و حیاتی در افزایش قدرت نرم است شکی وجود ندارد.(۴)

۲) ماهیت ایران و ایرانی و مولفه هایی چون دین اسلام، انقلاب اسلامی، گذشته ای پرافتخار و خدمات متقابل ایران و ایرانی به اسلام و جهان اسلام حقیقت دیگری را خلق می کند و آن اینکه ایرانی نه تنها در برابر خود و ملت خویش مسئول است بلکه به واسطه دین اسلام وظیفه ای مضاعف در برابر دیگر ملتها نیز دارد.

براساس تعالیم مکتب اسلام هرمسلمانی نسبت به برادران و خواهران ایمانی اش مسئول است بنابراین درعرصه بین المللی دایره وحدت ملی فراتر از مرزهای جغرافیایی، نژادی، زبانی، فرهنگی و... دیده می شود و به واقعیتی به نام وحدت ملی، اسلامی می رسد که همانا هویت و ماهیت ملت ایران را شکل می دهد. در ابعاد داخلی هم این اصول و شاخصه ها وقتی در کل جامعه بطور یکسان تبیین و اجرا شود در سایه بالارفتن ضریب انسجام ملی توانایی و قدرت نرم نظام هم درمقابل توطئه دشمنان بالا خواهدرفت.

۳) سال ۱۳۸۵ از حیث توطئه های دشمنان در اختلاف افکنی بین شیعه و سنی و کلا بین مذاهب مختلف موجود در کشورمان رکورد دار بود. بعد از پیروزی های غرورآفرین حزب الله لبنان در جنگ ۳۳ روزه با اسراییل، مستاصل شدن آمریکا درعراق و روی کارآمدن دولتی درعراق برخلاف خواست آمریکا، دشمنان اسلام و ایران به نیرنگ کهنه ولی کارا، یعنی اختلاف مذهبی به ویژه بین شیعه و سنی دست زدند، این سیاست را هم در ابعاد بین المللی و هم در بعد داخلی پیش گرفتند، اقدامات انفعالی درمقابل هم قراردادن شیعه و سنی در استانهای مختلف همراه با ترورها و شبه افکنی ها و... از جمله این اقدامات در جهت از بین بردن انسجام ملی در کشور بود.

۴) کشور ما از تنوع قومی، گویشها، فرهنگ، آداب و رسوم و نژادها و... برخوردار است، بررسی درست و شناخت اصولی و برخورد منطقی با این نکته ضریب وحدت ملی را در جهت افزایش قدرت کشور بالا خواهدبرد.

با این اوصاف و با توجه به مباحث ذکرشده، و با توجه به این نکته مهم که در بعد داخلی تلاش دشمنان بعد از ناکامی آنها در مواجهه نظامی و اقتصادی، درجهت به شکست کشاندن انقلاب اسلامی، اکنون به راهبرد استفاده از قدرت نرم در جهت خدشه واردنمودن به وحدت ملی و ایجاد نفرقه های قومی- مذهبی - سیاسی و حتی فرهنگی در جهت ایجاد زمینه های انقلابات مخملی نظیر آنچه که در گرجستان و یا اوکراین اتفاق افتاد و یا حداقل کم کردن میزان قدرت نرم و سخت کشور در مواجه با تهاجمات آنها روی آورده است.

براین اساس نقش نهادهایی که در ایجاد، حفظ و تحکیم وحدت ملی و مقابله به توطئه نرم دشمنان در حرکت هستند، پررنگتر دیده می شود. بسیج به عنوان نهادی که نمونه کلی از اصل نظام اسلامی ایران که توانسته است تقریبا تمامی اقشار ملت ایران را با تمامی تفاوتهای فرهنگی- نژادی- قومی- مذهبی - زبانی- اقتصادی و حتی سیاسی در یک تشکل منسجم گردهم آورد، نقش اساسی و راهبردی در حفظ و تقویت وحدت ملی دارد. براین اساس لزوم شناخت شاخصه های قدرت نرم بسیج در وحدت ملی در جهت تقویت آنها و همچنین جلوگیری از آسیب آنها بسیار مهم جلوه می کند.

شاخصه های قدرت نرم بسیج:

تاکید بسیج بر عناصر عام و شاخصه هایی که عموم مردم بر آنها معتقد هستند یکی از ویژگیهای منحصر به فرد بسیج است که در کمتر نهادی چه در داخل و چه در عرصه بین المللی و در کشورهای دیگر می توان نظیری برای آنها پیدا نمود. این شاخصه ها عبارتنداز:

۱) اسلامیت:

جمعیت عظیم اسلامی کشورمان که در حدود ۹۸% آنها مسلمان هستند، در صورتی که امت واحده باشد می تواند رشته ابرقدرتها و استکبار جهانی را پنبه کند و مانع نفوذ آنها دربین قشرهای مختلف مردم شوند.

لذا بهترین راه نفوذ در بین این امت واحده، ایجاد اختلاف مذهبی است. متاسفانه در سالهای اخیر و بعد از اشغال عراق توسط آمریکا، زمینه این امر در کشورمان ازسوی کشورهای متخاصم بگونه ای در حال فراهم شدن بود که زمینه را برای درگیری اقوام و شیعه و سنی و ایجاد اختلاف مذهبی در کشورمان در جهت تضعیف انسجام ملی بوجود آید که با هوشیاری مردم به شکست کشیده شد.

بسیج با هوشیاری به شاخصه قدرت نرم اسلامیت تاکید نموده است که این عامل در چند بعد باعث تقویت انسجام ملی در کشور در بعد مذهبی شده است:

جمع شدن افراد با مذاهب مختلف در زیر ساختار بسیج باعث افزایش وحدت و انسجام ملی و اخوت اسلامی بین شیعه و سنی و حتی بین مذاهب دیگر با یکدیگر شده است، وقتی که در فعالیتهای بسیج چه فعالیتهای فرهنگی، نظامی، سیاسی و... برادران شیعه و سنی و دیگر مذاهب دوشادوش هم فعالیت می کنند، وحدت و همبستگی و انسجام در دیدگاهها و هم فکری و همراهی بین آنها بیشتر شده و در سایه این وحدت، قدرت نرم بسیج در مقابل تفرقه افکنی مذهبی دشمنان سد خواهد شد.

تبلور عینی این همراهی مذهبی را ما در ۸سال دفاع مقدس بخوبی لمس کردیم، جائی که برادران شیعه و سنی در کنار هم در مقابل تهاجمات دشمن متخاصم ایستادگی نمودند و خونشان در هم امتزاج یافت و در هم آمیخت تا درخت بزرگ انقلاب اسلامی پابرجا بماند.

امروزه هم که راهبرد دشمن از جنگ سخت به سوی جنگ نرم تغییر یافته است لزوم این وحدت و همدلی بیش از پیش احساس می شود.

۲) ایرانیت:

وجود جامعه متنوع با حضور قومیت های مختلف با گرایش های فرهنگی و زبانی متفاوت، همواره مورد تحریک دشمنان برای ایجاد اختلاف در میان این اقوام بوده است. در این میان باید تأکید کرد که در جامعه فرهنگی متنوع ایرانی- اسلامی خرده فرهنگ های موجود هویت خویش را تعریف کرده و درعین حال با فرهنگ بزرگ حاکم بر جامعه نیز همزیستی مسالمت آمیز داشته اند. فارس، لر، بلوچ، عرب، ترک، لک، گیلک، ترکمن و... همه ایرانی هستند. بی گمان توازن میان خرده فرهنگها و فرهنگ ملی، محصول بزرگی به نام انسجام ملی را به همراه داشته است.

این امر همواره مورد تهاجم دشمنان قرار گرفته است، در طول تاریخ تأسیس کشورمان، تئوری تفرقه بیانداز و حکومت کن از سوی استکبار مورد استفاده قرار گرفته است، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، این امر روند دیگری را در پیش گرفت، ایجاد گروه های خود ساخته فرقه ای و قومی و یا ایجاد درگیریهای قومی با میدان داری افراد خود فروخته که مورد حمایت استکبار قرار می گرفت از یک سو، و از دیگر سو کوبیدن بر طبل تضاد فرهنگی و قومی در جهت ایجاد افتراق قومی از سیاستهای آنها است که در سالهای اخیر رونق بیشتری پیدا کرده است. ایجاد گروههای پان ترکیسم، استقلال خواهی اکراد، جدائی خواهی اعراب، ایجاد توهم تحقیر بلوچها، استهزاء قوم لر و رواج فرهنگ تحقیر اقوام توسط هم و... که به روشهای مختلف از سوی استکبار در کشور ما زمینه سازی شده است.

بسیج در این زمینه اوج قدرت نرم خود را نشان داده است. به گونه ای که با اصل قراردادن ایرانیت و فرهنگ ایرانی، همراه با انعطاف پذیری خود و پذیرش خرده فرهنگهای قومی، زمینه حضور تمامی اقوام را در بسیج فراهم نموده است.

اکنون در گردانهای رزمی بسیج و یا گروه های فرهنگی بسیج و یا رده های ساختاری بسیج اقوام مختلف با فرهنگ های متفاوت در کنار هم حضور دارند و در کنار هم فعالیت می کنند. از سوی دیگر تأکید بسیج بر اصول فرهنگی عام از جمله تأکید بر آداب و رسوم عام همچون عید نوروز و یا اعیاد مذهبی مشترک با دیگر مذاهب و یا احترام همه جانبه به اسطوره های علمی و دینی دیگر اقوام مثل رستم و کاوه یا حافظ و سعدی و شهریار و... و کلا کسانی که از سوی اقوام مختلف مورد احترام هستند و یا احترام به مراسمات مخصوص اقوام که با دیدگاه فرهنگی و دینی فرهنگ کلی جامعه در تضاد نیست و زمینه لازم را برای همدلی و انسجام بیشتر قومی در کشور که یکی از پایه های اساسی قدرت نرم بسیج است را فراهم نماید. از سوی دیگر این امر باعث شده است که توطئه های دشمنان در ایجاد درگیری های قومی با شکست روبرو شود، به گونه ای که انسجام اقوام مختلف و زندگی مسالمت آمیز آنها در طول تاریخ کشورمان و به ویژه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تعجب کارشناسان سیاسی و جامعه شناسان را برانگیخته است.

۳) همگانیت:

در فرمایشات مقام معظم رهبری که در حضور دانشجویان بسیجی در بهار ۱۳۸۶ در دیدار با آنها فرمودند که هر کس که به این نظام معتقد باشد بسیجی است، تبلور همگانیت بسیج است.

همگانیت بسیج باعث شده است که طیف عظیمی از مردم در زیر چتر بسیج گرد هم بیایند، که این امر باعث افزایش قدرت نرم بسیج در مقابله با سیاستهای تفرقه افکنانه دشمنان از یک سو و از سوی دیگر ضریب وحدت ملی در کشور شود. اصل همگانیت بسیج باعث شده است که هر فردی که معتقد به اصول اساسی انقلاب و اسلام است، جذب بسیج شود. افراد با سنین متفاوت، مشاغل مختلف، تحصیلات متفاوت وضع اقتصادی مختلف، دیدگاههای متفاوت سیاسی و... براساس اصل همگانیت بسیج جذب آن شوند، و در فعالیتهای مختلف بسیج در کنار هم فعالیت کنند.

این امر باعث همدلی و همفکری و تبادل افکار وتبادل تجربیات و افزایش تحملات و انعطافات دیدگاه و سلایق مختلف در کنار هم شده است که نتیجه آن افزایش توان و قدرت نرم بسیج شده است جامعه ای که از این امر برخوردار است سد محکمی است در مقابل تهاجمات نرم دشمنان و امیدی است به حاکمان در اتخاذ سیاستهای مستقل و محکم در سطح داخلی و بین المللی.

۴) منافع ملی:

تأکید بسیج به برآوردن و تلاش در جهت تأمین منافع عمومی و ملی و دفع سیاستهای شخصی باعث شده است که بسیج بتواند زمینه مشروعیت خود را افزایش دهد، این افزایش مشروعیت عمومی انگیزه افراد را برای جذب در بسیج افزایش داده است.

منافع ملی را اگر ما هدفهایی که مردم و دولت در صدد تحصیل و حفظ آنها در ابعاد داخلی و بین المللی را دارند که از جمله آنها تمامیت ارضی، حفظ جان مردم، حاکمیت کشور، منافع همگانی و مشترک، اصول اسلامی بدانیم(۵) در آن صورت بسیج با اتخاذ سیاستهایی که منافع ملی را در بردارد، ضریب مشروعیت خود و به تبع قدرت نرم خود را در مقابله با سیاستهای دشمنان را که سعی در تقابل منافع افراد و گروهها با یکدیگر را دارند، افزایش می دهد.

۵) اشاعه فرهنگ و تفکر بسیجی:

اساس روند حرکتی بسیج در بین اقشار مختلف و ایجاد انگیزه بین اقشار بسیج در جهت تبیین انسجام ملی، اشاعه فرهنگ و تفکر بسیجی است. به عقیده اکثر کارشناسان سیاسی و جامعه شناسان تقابل کشورها در عرصه قدرت نرم و درگیری نرم ایجاد و پایه گذار و انتشار و نشر ارزشها و هنجارهائی است که ارزشها و هنجارهای کشور هدف را مورد تهاجم قرارداده و یک نوع مسخی و سستی ارزشی و هنجاری را در کشور هدف پایه گذاری می کند.

براین اساس اشاعه فرهنگ و تفکری که آمیخته با ایثار- گذشت- محبت به هم نوع- شهادت طلبی- دین مداری- ولایت پذیری و ولایت مداری- دین مداری- داوطلبانه بودن- و... صدها صفت پسندیده دیگر که ناشی از فرهنگ بسیجی است سد بسیار محکمی است در مقابل تهاجمات فرهنگی و ارزشی دشمنان که تنها در وجود بسیج تبلور یافته است.

اشاعه و نشر این ارزشها در سطح جامعه، باعث رشد و بالندگی فکری و ارزشی نسل جدید و حتی نسلهای آینده خواهد شد که جامعه را در مقابل تهاجمات فرهنگی بیمه خواهد کرد.

● نتیجه گیری:

بسیج به عنوان نهادی که سنبل اتحاد ملی است در این عرصه با فرمایشات فرماندهی معظم کل قوا دارای وظایف و نقش مهمی است. افزایش قدرت نرم بسیج در مقابله با تهاجمات نرم دشمنان، در سایه افزایش کارایی شاخصه های قدرت نرم بسیج که در پیش به بررسی آنها پرداختیم باعث خواهد شد که کشور و آحاد افراد جامعه و در کل، همه نهادها و رده های مشغول در سطح جامعه از گزند تهاجمات نرم دشمن در امان بمانند.

البته نباید فراموش کرد که دشمنان در همه حال در حال طراحی و نقشه ریزی جدید هستند و باید به این نکته توجه کرد که ابزار خصم، اشکال مختلف و بعضاً فریبنده دارد، شناخت و دفع آنها نیاز به کار آمدی و انعطاف پذیری و بروز شدن این شاخصه های قدرت نرم بسیج در جهت وحدت بخشی ملی دارد. بگونه ای که ما شاهد بودیم که کارگردانان کاخ سفید تنها ظرف یکسال گذشته آرایش و موضع گیری خود را چند بار عوض نموده اند.

امروز ملت ایران با دو دشمن درونی و بیرونی روبروست. سستی و کم کاری و عدم اطلاع رسانی درست در تلاش برای رسیدن به اهداف بالا و والای انقلاب اسلامی و شناساندن به موقع و درست توطئه های دشمنان، بی تقوائی، زیاده خواهی گروهی، قوم گرایی و مطالبات قومی صرف، منفعت پرستی شخصی و گروهی و جناحی، عدم اشاعه درست ارزشها، فکر و تفکر بسیجی در سطح کلان جامعه و انحصارگرایی امکانات مادی و معنوی و... آفتهایی هستند که قدرت نرم بسیج و وحدت ملی و اتحاد جامعه را نشانه رفته اند، دشمنان این نظام هم از این طرق برای ضربه زدن به کشور استفاده خواهند کرد.

براین اساس لزوم توجه، تقویت و تحکیم شاخصه های قدرت نرم بسیج در سطوح ایجادی، تحکیمی، و نشر و حفظ آنها برای بالا بردن میزان وحدت ملی یکی از راهبردهای نظام و رده های مرتبط با ساختار و سازمان بسیج خواهد بود. این امر منوط به این است که بسیج پویائی و انعطاف پذیری، همراه با آینده نگری و شناخت راهبردهای دشمن و اتخاذ سیاستهای مقابله ای و حتی اتخاذ استراتژی آفندی و خروج از حالت انفعالی به خود، همراه با اتخاذ سیاست عامیت با پایبندی بر اصول اسلامی و انقلابی را بیش از پیش افزایش دهد و اهداف و ساختار اداری و برنامه ریزی و چارچوبه کاری خود را در جهت روز آمدی و کارآمدی با حداکثر کارایی در جهت دوری از سکون و نخوت و غوطه ور شدن در گذشته نگری صرف و حال زدگی، اصلاح و تقویت نماید. در این صورت است که می توان بسیج و قدرت نرم آن را سدی محکم و بنیان مرصوص در مقابل تهاجمات دشمن دانست.

غلام رضا محمدی

فهرست منابع:

۱- Josep nye the decline of american power foregn offairs vol ۸۳ no ۳ my ۲۰۰۴

۲- robert cooper hard power soft power and the goals of diplomacy indavid held mathias Koenig-arch ibugi eds American power in the ۲۱ contury ۲۰۰۴

۳- حسین بشیریه- دولت عقل- تهران مؤسسه نشر زمین، ۴۷۳۱.

۴- روزنامه جوان ۴۱.۱.۶۸

۵- هرمیداس باوند- منافع ملی چیست- ماهنامه اطلاعات سیاسی- اقتصادی، سال ۷ شماره۰۴