تعهدات فی مابین فرانسه و ایران

قراردادهای خارجی ایران

در سال ۱۸۰۶ یگان‌های روسی در بند، باکو، سالیانی، مغان و شهرهای دیگر ماوراء قفقاز را به تصرف در آوردند. در اثر این رویدادها شاه ناچار شد پیشنهاد فرانسویان را بپذیرد. رضاخان به عنوان نماینده شاه نزد ناپلئون فرستاده و مامور شد که پیمان با فرانسه را از سوی دولت ایران امضا کند.

در ماه می‌‌۱۸۰۷ در قرارگاه ناپلئون نزدیک فین‌کنشتاین پیمان دفاعی-تعرضی ایران و فرانسه امضا شد. این عهدنامه به مناسبت محل عقد قرارداد به عهدنامه فین‌کنشتاین معروف شد و شامل یک مقدمه و ۱۶ ماده بود. فرانسه در این قرارداد متعهد شده بود که استقلال ممالک موجود ایران را تضمین کند و حق ایران بر گرجستان را به رسمیت بشناسد و به قوای ایران در تخلیه نیروهای روس از خاک ایران کمک کند، همچنین در زمان جنگ، نیرو و ادوات جنگی در اختیار ایران بگذارد. ایران نیز متعهد شد که به انگلیس اعلان جنگ فوری بدهد و آنان و اتباع‌شان را از خاک ایران خارج کند و سرحدات ایران را روی عموم عمال انگلیس ببندد و با افغان‌ها و قبایل هرات برای حمله به متصرفات انگلیس در هند متحد شود و در صورتی که ناپلئون قصد لشکرکشی به هندوستان را داشت به سپاه فرانسه اجازه عبور از خاک ایران را بدهد. در این عهدنامه آنچه به نفع فرانسه بود، همه واضح و مثبت و مواد راجع به منافع ایران مبهم و قابل تردید بود و در هر صورت ناپلئون می‌توانست آن مواد را بنا بر مقتضیات زمان و سیاست خویش توجیه و تفسیر کند.

بخشی از متن این معاهده که روز چهارم ماه می ۱۸۰۷م میان نماینده فتحعلی شاه و نماینده ناپلئون امضا شد، چنین بود:

- فصل اول: مابین اعلیحضرت امپراتور فرانسه و اعلیحضرت امپراتور ایران صلح و مودت و اتحاد دایمی‌ برقرار خواهد بود.

- فصل دوم: اعلیحضرت امپراتور فرانسه برقرار ماندن خاک حالیه ایران را به جهت اعلیحضرت امپراتور ایران ضمانت می‌کند.

- فصل سوم: اعلیحضرت امپراتور فرانسه اعتراف می‌کند که گرجستان به طور استحقاق تعلق به اعلیحضرت امپراتور ایران دارد.

- فصل چهارم: اعلیحضرت امپراتور فرانسه متعهد می‌شود آنچه لازمه اهتمام است به عمل آورد که دولت روس را در تخلیه گرجستان و خاک ایران مجبور کند و این فقره به موجب معاهده باشد. این تخلیه همواره مطمح پولتیک و لازمه اهتمامات امپراتور خواهد بود.

- فصل پنجم: اعلیحضرت امپراتور فرانسه یک نفر ایلچی مخصوص و اجزای سفارت در دربار دولت ایران خواهد داشت.

- فصل ششم: چون اعلیحضرت امپراتور ایران مایل است عسکر پیاده نظام و توپخانه و قلعه‌جات خود را موافق وضع اروپا قرار بدهد، بنابراین اعلیحضرت امپراتور فرانسه متعهد می‌شود که هر‌قدر اعلیحضرت امپراتور ایران توپ صحرایی و تفنگ با سرنیزه لازم داشته باشد تهیه کند و قیمت اسلحه مذکور موافق قیمتی که در اروپا معمول است پرداخت خواهد شد.

- فصل هفتم: اعلیحضرت امپراتور فرانسه - پادشاه ایتالیا متعهد می‌شود که هرقدر اعلیحضرت امپراتور ایران صاحب منصب توپخانه و مهندس پیاده نظام به جهت استحکام قلعه‌جات و ترتیب و انتظام قشون توپخانه و پیاده نظام خود موافق قواعد علم نظامی‌ اروپا لازم داشته باشد، بدهد.»

● مفاد عهدنامه فین‌کنشتاین تعهدات فرانسه به ایران

۱) ضمانت استقلال تمامیت ارضی ایران

۲) شناختن حق ایران بر گرجستان

۳) وعده بذل مساعی کامل در مجبور کردن روسیه به تخلیه گرجستان و اراضی اشغالی ایران

۴) دخالت فرانسه در عقد عهدنامه صلح میان ایران و روسیه

۵) تعهد تدارک توپ و تفنگ و سلاح‌های دیگر به قدر لزوم به قیمت بازارهای اروپا به ایران

۶) اعزام عده‌ای افسر توپخانه و مهندس پیاده نظام برای تقویت و تعلیم ارتش ایران به سبک اروپایی.

● تعهدات ایران

۱) قبول اعلان جنگ فوری به انگلیس

۲) قطع روابط سیاسی و تجاری به انگلیس

۳) احضار وزیر مختار از بمبئی

۴) اخراج کنسول و نمایندگان کمپانی انگلیس از خاک ایران

۵) بستن سرحدات زمینی و دریایی روی عمال ‌انگلیس

۶) عقد اتحاد با افغان‌ها و قبایل هرات و قندهار و شوراندن آنها علیه انگلیس

۷) جلب رضایت افغان‌ها برای عبور ارتش فرانسه از راه ایران و افغانستان به سوی هندوستان

۸) قرار دادن بنادر ایران واقع در خلیج‌فارس برای ناوگان فرانسه و مرتفع کردن تمامی احتیاجات فرانسه در ایران.

فرانسه با امضا این عهدنامه می‌خواست، ایران را در جهت سیاست جهانی خود قرار دهد و این توجه به خاطر موقعیت حساسی بود که ایران داشت؛ از یک طرف با حمله به قفقاز دولت روسیه را از حملات به اروپا باز می‌داشت و از طرف دیگر فرانسه را در رساندن به هندوستان کمک می‌کرد.

تانیا تجلی