اولین روزنامه زنان «دانش»

نخستین روزنامه زبان فارسی که به زنان اختصاص داشت و به خاطر دفاع از حقوق زن ایرانی بعد از انقلاب مشروطه منتشر شد, روزنامه «دانش» بود

نخستین روزنامه زبان فارسی که به زنان اختصاص داشت و به خاطر دفاع از حقوق زن ایرانی بعد از انقلاب مشروطه منتشر شد، روزنامه «دانش» بود. صاحب امتیاز و ناشر این مجله خانم دکتر کحال، دختر یعقوب جدیدالاسلام همدانی بود و از دهم ماه رمضان ۱۳۲۸ هجری قمری (۱۲۸۹ هجری شمسی) تا ۲۷ رجب ۱۳۲۹ هجری قمری تا ۳۰شماره روی کاغذ نیم ورقی و هر شماره‌ای در هشت صفحه با کاغذ روزنامه‌ای زرد به چاپ رسید. در تمام این نشریه، ستون‌های مقالات قرار داشت و تصویری در آن درج نمی‌شد. محل دفتر روزنامه دانش در تهران خیابان علاءالدوله شماره ۳۴ قرار داشت و چاپ آن را سه چاپخانه، مطبعه شرقی، فاروس و چاپخانه مجلس شورای ملی بر عهده داشتند. این نشریه در تهران یک عباسی و در شهرستان‌ها پنج‌شاهی قیمت داشت و از داخل کشور و خارج از ایران نیز مشترک می‌پذیرفت.

موضوعاتی که در روزنامه به آن اشاره می‌شد، تربیت نسوان و دوشیزگان و تصفیه‌ اخلاق زنان بود و در آغاز آن قید شده بود که «روزنامه‌ای اخلاقی و بچه‌داری و خانه‌داری است.»

در سه شماره اول روزنامه دانش از دوره انتشارش نام ع.صفوت به عنوان سردبیر در زیر نام خانم مدیر قید شده بود؛ ولی از شماره چهارم به بعد تنها نام مدیر و صاحب امتیاز را دارد.

استاد محیط طباطبایی درباره نام ع. صفوت می‌نویسد: «ع. صفوت هم بعید نیست همان مرحوم صفوت تبریزی باشد که مانند امیر خیزی به همراهی ستارخان به تهران آمده بود و بعدها از ادبا و معارفیان معروف آذربایجان محسوب می‌شد.»

بین اولین روزنامه منتشر شده در ایران توسط میرزاصالح شیرازی ۱۲۵۳ هجری قمری تا انتشار نشریه دانش حدود ۷۵ سال فاصله است. با این همه قدم اول، آن هم از طرف زنان که همواره در قیدوبند سنت‌های تحمیلی گرفتار بودند، همیشه مخاطره‌انگیز‌تر است. سال ۱۳۲۸ هجری قمری در واقع سال شکوفایی نشریات در ایران است. در این سال ۱۸ نشریه در تهران، هفت نشریه در رشت، چهار نشریه در مشهد، چهار نشریه در تبریز،

۳۰ نشریه در اصفهان، دو نشریه در شیراز و در یزد، ارومیه، همدان، اراک و قزوین هر کدام یک نشریه منتشر می‌شد.

در اولین سرمقاله شماره اول مشخص است که مخاطبی جز نسوان ندارد که صرفا برای روشن کردن ذهن و فکر زنان و تشویق آنان به سوادآموزی و ادامه تحصیل منتشر می‌شود. این سرمقاله با تیتر «بسم‌الله الرحمن الرحیم» آغاز سخن می‌کند و ادامه می‌دهد که «بر ارباب دانش و بینش مخفی نیست که خالق عقل و دانش و رازق کل آفرینش تربیت نوع بشر را از پسر و دختر به عهده کفایت و قوه درایت امهات نهاد و این موهبت را به طایفه نسوان داده. زیرا تمام موالید از زمان تولد تا نزدیک ۱۰سال کسب اخلاق و تربیت از مادر می‌نمایند و تقلید از حالات و اخلاق آنها می‌کنند خاصه بنات که آنها نیز در آتیه امهات هستند و هرگاه مادر ما صاحب اخلاق رذیله باشد ناچار اولاد صاحب اخلاق حسنه نخواهد شد، پس چه باید کرد که مادر‌ها بتوانند از عهده این خدمت به خوبی برآیند.» با این استدلال با سوادان را تشویق به مشترک شدن و خواندن روزنامه می‌کند و حتی به شوهرانی که زنان‌شان سواد خواندن ندارند، تکلیف می‌کند که روزنامه را هر هفته برای خانم‌هایشان بخوانند تا هم کسب فیض کنند و هم به سواددار شدن تشویق شوند.

اخبار مربوط به مدارس دخترانه در بیشتر شماره‌های آن درج می‌شد. در شماره ۲۹ روزنامه از امتحانات مدرسه هنر دختران که دبستان مربوط به «شرکت علمیه فرهنگ» بود. تفصیلی نقل می‌کند که شعر و خطابه ادیب‌الممالک و همشیره او (شاهین) در همین باب ضمن اخبار مربوط به این امتحان وارد است.

نکته قابل ذکر اینکه امتیاز این نشریه از بانوان نبوده است، ولی چون مندرجاتش اختصاص به بانوان ایرانی و زندگی زن در جهان آن روز داشته از اهمیت خاص برخوردار است.

نویسندگان روزنامه دانش، نسبت به زمان خود بسیار روشنفکر و پیشرو بودند و دختران و جوانان و حتی روستاییان را به فراگیری سواد، علم و دانش تشویق و ترغیب می‌کردند و به این وسیله می‌خواستند زنجیرهای اسارت و محرومیت زنان که نشأت گرفته از تحجرهای سنتی بوده را پاره کنند. در همه شماره‌ها در باب علم و سواد آموزی مطلبی دارد و اخبار مربوط به افتتاح مدرسه را با تبریک و تهنیت درج می‌کردند.

روزنامه دانش، راهگشای روزنامه‌نگاران زن در ایران شد و زمینه انتشار نشریات تخصصی زنان و توسعه سریع روزنامه‌نگاری را بعد از جنبش مشروطه ایجاد کرد.

منابع:

۱ـ طباطبایی، محیط، تاریخ تحلیلی مطبوعات ایران، انتشارات بعثت، ص ۱۷۳ ـ ۱۷۲، تهران ۱۳۷۵.

۲ـ شیخ‌الاسلامی، پری، زنان روزنامه‌نگار و اندیشمند ایران، انتشارات مهر ایران، صص۷۸ ـ ۷۶، تهران ۱۳۵۱.

۳ـ دایره‌المعارف زن ایرانی، بنیاد دانشنامه بزرگ فارسی، تهران ۱۳۸۲.