خداحافظی کودک و پوشک

توصیه های دکتر اکبر کوشانفر برای آموزش توالت رفتن به بچه ها

بعضی پدر و مادرها در آموزش توالت‌رفتن به بچه‌ها عجله می‌کنند و دلشان می‌خواهد هرچه زودتر از شر عوض کردن پوشک خلاص شوند. این عجله به‌خصوص در والدینی که به مساله نجس و پاکی حساس هستند، بیشتر دیده می‌شود...

البته کسانی که این آموزش را زودتر شروع می‌کنند یا پشتکار لازم برای انجام آن را ندارند و آموزش را نیمه‌کاره رها می‌کنند، نه‌تنها مدت یادگیری کودکشان را افزایش داده‌اند بلکه به جای خلاصی از پوشک، باید ساعت‌ها وقت خود را صرف شستشو و ضدعفونی‌کردن لباس‌ها و رختخواب و شاید هم فرش خانه‌شان کنند. آموزش توالت رفتن شاید به نظر ساده بیاید اما اگر اصول و قاعده‌اش را ندانیم و رعایت نکنیم، عذا‌ب‌آور خواهد بود. دکتر اکبر کوشانفر، متخصص کودکان و استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در گفت‌وگو با «سلامت» اصول و قاعده این مهارت را به ما می‌آموزد.

▪ بحث بر سر بهترین سن آموزش توالت‌ به بچه‌ها زیاد است. شما چه سنی را پیشنهاد می‌کنید؟

آموزش توالت‌رفتن وقتی باید انجام شود که بدن کودک از لحاظ فیزیکی آمادگی پذیرش آن را داشته‌باشد. یک نوزاد نمی‌تواند دفع خود را کنترل کند و حتی نمی‌فهمد خودش را خیس کرده اما کمی که بزرگ‌تر می‌شود، از خیس بودن پوشکش احساس ناراحتی می‌کند چون از آن آگاه می‌شود. پس تا آگاهی پیدا نشود، نمی‌توان انتظار کنترل را داشت. به مرور توانایی‌ مثانه‌ بچه‌ها برای نگهداری ادرار افزایش می‌یابد و روز تعداد دفعشان کمتر می‌شود. کودکان از ۱۸ ماهگی به بعد، کم‌کم یاد می‌گیرند که خود را کنترل کنند. بیشتر کودکان بین ۲ تا ۳ سالگی آمادگی این مهارت را دارند ولی بچه‌هایی هم هستند که در ۲۰ ماهگی کنترل دفع خود را در روز پیدا می‌کنند. والدین نباید تحت‌تاثیر حرف‌های مردم قرار بگیرند؛ اگر کسی می‌گوید کودک من در یک سالگی به تنهایی توالت می‌رفت، به این معنی نیست که خود کودک این کنترل فکری و فیزیکی را داشته، بلکه یعنی آن پدر و مادر متوجه حالت‌های کودک خود می‌شده‌اند و او را به دستشویی می‌رسانده‌اند. کودک باید به‌تدریج این مهارت نسبتا پیچیده را یاد بگیرد، نیاز به توالت رفتن را درک کند و بتواند خود را تا رسیدن به دستشویی و خارج کردن لباس نگه دارد.

▪ آموزش صحیح توالت‌رفتن چگونه است؟

اول لازم است به فرزندتان در مورد این قضیه توضیح دهید و مثلا بگویید ادرار و مدفوع چه هستند. برای اینکه کودک گیج نشود، بهتر است ببینید چقدر با این واژه‌ها آشنایی دارد. حتما حالت‌های او را هنگام دفع می‌شناسید؛ وقتی گوشه‌ای کز کرده و دارد در پوشکش مدفوع می‌کند یا حالت ادرار کردن گرفته است، به سراغش بروید و به او بگویید که می‌دانید مشغول چه کاری است. این زمان بهترین موقع آموزش مفاهیم است: «داری پی‌پی می‌کنی؟ بدو برویم پوشکتو عوض کنم. کثیف شدی، باید بریم توالت بشورمت تمیز بشی و پوشک خشک برات بپوشونم» وقتی این داستان مرتب و چند بار در روز تکرار شود، او تفاوت بین پوشک خیس و خشک را می‌فهمد. اگر کودکتان به شما می‌گوید در حال ادرار یا مدفوع است، حرفش را نشنیده نگیرید زیرا او این موضوع را گفته تا پاسخ فوری عوض کردن پوشک را بگیرد. اگر این مفهوم را درک کند، سررشته کار را در دست گرفته‌اید اما باید رابطه بین احساس دفع و رفتن به توالت را بفهمد. سعی کنید با توالت ناآشنا نباشد. هر وقت شما یا پدرش یا حتی خواهر و برادرش می‌خواهید به دستشویی بروید، به او بگویید که الان احساس دفع دارید و می‌خواهید به دستشویی بروید. کلمات و واژه‌هایی که برای ادرار و مدفوع او استفاده می‌کنید، به کار ببرید. اگر دلش می‌خواهد کلید سیفون را بزند یا از مایع دستشویی استفاده کند و با دستمال توالت خود را خشک کند، اجازه بدهید و به او بگویید هر وقت بزرگ شد و خواست، می‌تواند پوشکش را کنار بگذارد و مانند شما به توالت برود. با این مقدمه‌چینی قبلی ظرف یک تا دو هفته توالت رفتن را می‌آموزد.

▪ پس اینکه می‌گویند باید یک هفته وقت صرف کرد درست است اما تئوری قضیه را باید از مدت‌ها قبل به مرور برحسب درک کودک توضیح داد و بدون برنامه نمی‌شود آموزش توالت را شروع کرد.

کاملا درست است. وقتی حس کردید آماده فراگیری این مهارت است و وقتی می‌گوید ادرار یا مدفوع دارد که پوشکش خشک است و هنوز آن را کثیف‌ نکرده، لازم است این آمادگی ذهنی را به او بدهید که بزرگ شده و می‌خواهید برایش یک توالت پلاستیکی زیبا به عنوان جایزه بخرید تا مانند بزرگ‌ترها روی آن بنشیند و توالت کند. با ترفندهایی که اغلب والدین بلد هستند، طوری رفتار کنید که گویا یک واقعه مهم تاریخی قرار است اتفاق بیفتد. خوشحالی کنید و با شادی همراه کودک به خرید یک توالت بروید. پوشک‌ها را با کمک کودک جمع کنید و بگویید از این به بعد فقط شب‌ها و موقع خواب از آنها استفاده می‌کنید. وقتی به خانه‌ آمدید، توالت را به او بدهید و بخواهید تا تمرین کند. دو اصل مهم «صبوری» و «تشویق‌های لفظی و پاداش‌های کوچک اما به جا» می‌توانند به شما کمک کنند در پایان هفته از پشتکارتان نتیجه بگیرید. برخی اتفاق‌ها را نادیده بگیرید و کودک را تنبیه نکنید به جای این، در حضور دیگران به‌خصوص مادربزرگ و پدربزرگ‌ها که برای بچه‌ها عزیز و مهم‌اند، بگویید: «دختر یا پسرمون بزرگ شده و دیگه پوشک نداره و خودش می‌ره دستشویی». جایزه و تشویق بعد از هر بار دفع در توالت فراموش نشود. اگر کودک ببیند بعد از دستشویی سیفون می‌زنید و دست‌هایتان را با صابون می‌شویید و خشک می‌کنید، این کار را یاد می‌گیرد و این اصل بهداشتی مهم در او نهادینه می‌شود. جایزه می‌تواند یک ‌صابون مایع زیبا و طرح‌دار کارتونی باشد که بعد از هر بار دستشویی به عنوان پاداش از آن استفاده کند و حتما نباید گران یا خاص باشد.

الهه رضاییان