مقبره کوچک برای شاه بزرگ

در تاریخ ایران نام هایی وجود دارد که نمی توان بی اعتنا از کنار آنها عبور کرد تاریخ آنقدر سختگیر بوده است که به هر کسی لقب بزرگ یا کبیر را ندهد و در این میان اگر کسی توانست این لقب را در کتاب های تاریخ به خود اختصاص دهد بی شک دارای ویژگی های خاصی بوده است

در تاریخ ایران نام‌هایی وجود دارد که نمی‌توان بی‌اعتنا از کنار آنها عبور کرد. تاریخ آنقدر سختگیر بوده است که به هر کسی لقب بزرگ یا کبیر را ندهد و در این میان اگر کسی توانست این لقب را در کتاب‌های تاریخ به خود اختصاص دهد بی‌شک دارای ویژگی‌های خاصی بوده است.

یکی از این نام‌ها شاه عباس است که تقریبا نیمی از نصف جهان شدن اصفهان و قدرتمندی ایران در دوره صفویه مرهون درایت و اقدامات اوست.

همین است که از او به عنوان شاه عباس کبیر یا بزرگ یاد می‌کنند. البته شاه عباس صفوی علی‌رغم اهتمامی که برای آبادانی اصفهان انجام داد در این شهر دفن نشد و مقبره وی را باید در جایی دیگر جستجو کرد.

در دوره صفویه ، تشیع به عنوان مذهب رسمی ایران اعلام شد و در این میان شاه عباس نیز دارای اعتقادات مذهبی قوی بود و روایات زیارت رفتن وی با پای پیاده پس از پیروزی بر عثمانی‌ها مشهور است.

بر همین اساس خاندان صفوی که خود را از سادات می‌دانستند، اعتقاد داشتند نسبشان به امامزاده حبیب بن موسی می‌رسد. امروزه بقعه امامزاده حبیب بن موسی بن جعفر(ع) در کوچه پشت مشهد شهر کاشان واقع شده است.

این امامزاده از زیارتگاه‌های معتبر و قدیمی است که بویژه در زمان شاه عباس اول مورد توجه کامل وی بوده چون همان طور که اشاره شد دودمان صفویه را از اولاد این امامزاده می‌دانسته‌اند. البته تاریخ ساخت این بقعه بسیار قدیمی‌تر از دوره شاه عباس بوده و به نیمه دوم قرن هفتم می‌رسد.

برخلاف انتظار قبر شاه عباس دارای گنبد و بارگاه و تجملات نبوده و کاملا ساده و به دور از پیرایه است. کل بنا با تیرآهن و آجر و سیمان از نو ساخته شده است که این عمل در سال ۱۳۶۴ انجام پذیرفته است.

ورودی بنا به صورت ایوان مرتفعی است که دارای تزئینات مقرنس است که روی آن نقاشی شده است. در داخل بنا ضریح طلایی رنگ امامزاده حبیب بن‌موسی به‌چشم می‌خورد و در صفه جنوبی نیز سنگ قبری مکعبی و سیاه رنگ دیده می‌شود که در آن پادشاه بزرگ صفوی، شاه عباس آرمیده است.

در پیشانی و صفحه روی سنگ، جمله: «کل شی هالک الاوجهه الحکیم و الیه ترجعون» نقش بسته و در کتیبه‌های سه‌طرف دیگر قبر آیه‌الکرسی به خط برجسته ثلث با امضای محمد المحلاتی، عمل مبارکشاه حجاری شده است.

جنس سنگ قبر مذکور از سنگ سماق سیاه رنگ گرانبهایی است که به گفته کارشناسان، نزدیک‌ترین معدن آن در سرزمین قفقاز است.

در حال حاضر متاسفانه حتی در ساخت مجدد بنا اصول اولیه مرمتی رعایت نشده و نمونه‌هایی از تزئینات و شکل اولیه در هیچ جای بنا باقی نمانده است. برای نمونه در گنبد براساس تصاویر قدیمی کتیبه و کاشیکاری‌های بسیاری وجود داشته که امروزه نیست و به جای پنجره‌های آجری قوس‌دار بسیار زیبای ساقه گنبد امروزه از پنجره‌های فلزی معمولی که در خانه‌ها کاربرد دارد استفاده شده است.

نمای بیرونی بقعه دارای گنبد کاشیکاری معرق با دو گلدسته زیباست که ساختمان و کاشیکاری آن بارها مرمت شده است.

این بقعه دارای دو سردر ورودی است که یکی چوبی و دیگری فلزی بوده است. در چوبی بقعه که بر درگاه سمت شمال بقعه قرار گرفته، بسیار ظریف و زیباست و سابقا در محل درگاه ورودی بقعه بوده است. جلوی در ورودی بقعه ایوان بزرگ مرتفعی‌ وجود دارد.

اگرچه این بنا در نظر اول فاقد تزئینات و آثار ارزشمندی است، ولی با کمی جستجو می‌توان آثار زیادی را یافت که هریک در نوع خود دارای ارزش بسیاری است.

حجره‌های کوچک بقعه با سفال جلادار که دارای تاریخ ۶۶۸ هجری قمری به رقم و تاریخ ۶۷۰ هجری قمری‌ به حروف است تزئین شده است و ضریح برنجی کنونی که روی مرقد قرار گرفته، در سال ۱۳۲۷ هجری قمری ساخته شده است.

اصل قبر در حدود یک متر از سطح زمین برجستگی دارد و روی مرقد و داخل ضریح برنجی، با کاشی‌های کوکبی شش ضلعی و مثلثی‌شکل منقش به نقوش طلایی بر زمینه سفید که از نفیس‌ترین انواع کاشی‌های دوران مغول است پوشش یافته که روی آنها سوره دهر به خط ثلث برجسته نوشته شده و در آخر این کتیبه نام کاتب آن به این صورت ذکر شده است: کتیبه طاهر نقاش.

در فواصل این تزئینات، کاشی فیروزه‌ای به کار رفته است. پوشش جانب شمالی قبر با کاشی‌های خشتی لاجوردی رنگ است که روی آنها به خط ثلث سفید آیات قرآن نوشته شده است.

از تاریخ‌های روی محراب کاشی متعلق به این مرقد که اکنون در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود، در قسمت پایین آن بعد از سوره اخلاص، تاریخ ۶۶۷ هجری قمری و در کتیبه بعد از سوره القدر تاریخ ۶۷۰ هجری قمری خوانده می‌شود.

با توجه به استنادات فوق چنین به نظر می‌رسد که این بقعه در سده‌های شش و هفت ساخته شده و در دوره صفویه توسعه یافته است و بر تزئینات و متعلقات آن افزوده‌اند، چنان که از رواق‌های وسیع و متعدد اطراف مرقد معلوم می‌شود‌که ‌آنها را یکی بعد از دیگری برای دفن اموات ‌در‌مجاورت‌امامزاده ‌ساخته‌اند.

به هر‌حال باید اذعان داشت‌ حیف است‌کسی به کاشان سفر کند ولی به دیدن این مکان نرود؛ جایی که علاوه بر اهمیت معنوی و مذهبی به واسطه وجود مقبره یکی از امامزادگان عظیم‌الشان دارای اهمیتی تاریخی و ملی نیز هست، دیدار آرامگاه شاه عباس کبیر!

متاسفانه این بنا دستخوش تغییرات بسیاری شده است و از نظر معماری به دشواری می‌توان حالت اولیه بنا را تخمین زد، اما آنچه کاملا واضح است شباهت بسیار زیاد محراب این بنا به محراب مسجد میرعماد یا میدان سنگ است که از نظر نقوش، شباهت‌های بسیاری با هم دارند.

لیلی دهقانی‌پور