ضرورت آموزش فناوری نانو به دانش آموزان

توسعة فناوری نانو در اغلب بخش های آموزشی, پژوهشی و مدیریتی کشور و تبدیل شدن آن به یکی از اولویت های تحقیقاتی و صنعتی ایران, موجب شده است که آموزش و پرورش نیز نسبت به این فناوری حساس شده و چگونگی تعامل با فناوری نانو به یکی از دغدغه های ذهنی مسئولان این وزارت خانه تبدیل شود

توسعة فناوری‌نانو در اغلب بخش‌های آموزشی، پژوهشی و مدیریتی کشور و تبدیل‌‌شدن آن به‌یکی از اولویت‌های تحقیقاتی و صنعتی ایران، موجب شده‌است که آموزش و پرورش نیز نسبت به‌این فناوری حساس شده و چگونگی تعامل با فناوری‌نانو به‌ یکی از دغدغه‌های ذهنی مسئولان این وزارت‌خانه تبدیل شود.

این دغدغه با ‌سه سوال اساسی همراه‌است؛ اول آیا آموزش و پرورش باید با پیدایش هر فناوری جدیدی، راه را برای ورود آن به‌ذهن دانش‌آموزان باز کند یا خیر؟ دوم، در صورت نیاز به‌آموزش نانو در مدارس، سطح آموزش باید در چه حدی باشد و چه چیزهایی یاد داده شود؟ و سوم، برای آموزش فناوری‌نانو از کدام بسترهای آموزشی استفاده شود؟

در پاسخ سوال اول باید توجه داشت که فناوری‌نانو یک جریان موضعی نیست که همراهی با آن، به‌معنای ناهماهنگی با جریان کلی علوم و فناوری باشد؛ این فناوری در واقع ادامة روند فناوری‌های موجود است، نه چیزی جدا و در کنار آنها. بنابراین ما نمی‌توانیم نانو را یک راه در کنار راه‌های دیگر ببینیم که مجاز به‌انتخاب یا رّد آن باشیم، بلکه این فناوری، ادامة مسیری است که ما در آن قرار داریم و انتخاب نکردن آن به‌معنی ایستادن و حرکت نکردن رو به‌جلو است. ما در سال‌های آینده در هر کدام از فناوری‌های موجود که بخواهیم حرفی برای گفتن داشته باشیم، ناچاریم آن فناوری را در مقیاس نانو در اختیار داشته باشیم و راه‌های استفادة تجاری از پدیده‌های این مقیاس را بدانیم.

در این میان،‌‌ آموزش و پرورش که وظیفة آماده‌سازی نیروهای انسانی برای ورود به‌عرصه‌های مختلف علوم و فناوری را دارد، نمی‌تواند از روند جهانی به‌دور بماند و دانش‌آموزان را در محیطی ایزوله نگه دارد، لذا لازم است با پیشرفت‌ روندهای علمی، آموزش و پرورش نیز ضمن حفظ ساختارهای پایه، روبه جلو حرکت کند و نیروهای انسانی متناسب با دنیای پیرامون را تربیت کند. در غیر این‌صورت، محصولات سیستم آموزشی کشور با دنیای خارج از این سیستم هماهنگ نخواهد بود. ما باید توجه داشته باشیم که آموزش و پرورش باید افراد را برای ورود به دنیای امروز آماده کند، نه دنیای بیست سال پیش!

در خصوص سؤال دوم یا محتوای آموزش، لازم است توجه داشته باشیم که آموزش و پرورش ما هم‌اکنون بسیاری از مفاهیم پایة علمی را به دانش‌آموزان یاد می‌دهد و شاید ما جزء قوی‌ترین کشورها در آموزش علوم پایه باشیم. اما یکی از مشکلات سیستم آموزش فعلی این است که دانش‌آموز را توجیه نمی‌کنیم که این اطلاعات و علوم را برای چه می‌آموزد و این مفاهیم علمی در کجا به‌کار می‌آیند، لذا می‌بینیم که ما در تبدیل علوم پایه به کاربرد،‌ با مشکل مواجه هستیم.

برای آموزش فناوری نانو لازم است این خلاء را پُرکنیم و در کنار آموزش مباحث اتمی و مولکولی و خواص مواد و ساختارهای زیستی و. . . (که هم‌اکنون در کتب درسی وجود دارد) به‌کاربردهای عملی این مفاهیم نیز بپردازیم. در این صورت نیاز به‌آموزش مباحث جدید و احیاناً دشوار نخواهیم داشت. این موضوع نه‌تنها باعث تشویش و پراکنده شدن ذهن دانش‌آموزان نمی‌شود، بلکه آنها را نسبت به مفید و کاربردی بودن این علوم مطمئن می‌سازد.

و اما سوال سوم؛ برای آموزش فناوری‌نانو شیوه‌های متنوعی اعم از ایجاد سایت‌های اینترنتی، تهیة فیلم، بازی و بروشور، برگزاری دوره‌های آموزشی و نمایشگاه‌ها و استفاده از بستر کتب تحصیلی وجود دارد.

از آنجا که این روش‌ها به‌نوعی مکمل یکدیگرند، نیاز است از هر کدام برای بخشی از اهداف آموزشی استفاده شود. مثلاً می‌توان از فیلم و بازی برای آموزش سنین پایین، از بروشور برای جذب و ترغیب دانش‌آموزان، از کتب درسی برای بیان مطالب پایه‌ای و کلّی، از سایت‌های اینترنتی برای ارائه کارهای جدیدتر و معرفی منابع، و از دوره‌های آموزشی برای آموزش معلمان و مربیان استفاده کرد.

یکی از نگرانی‌هایی که برخی ا ز مدیران در زمینة ورود فناوری‌نانو به‌کتب درسی دارند، ترس از ناتوانی معلمان در آموزش این مطالب است. به‌نظر می‌رسد این نگرانی نباید مانع از ورود مباحث فناوری نانو به کتب درسی شود، زیرا اولاً این معلمان بر مبانی علمی این مطالب، تسلط دارند و عمدة ضعف آنها ناشی از بی‌اطلاعی از کاربردهای جدید است، ثانیاً بنا نیست منتظر پیدا‌‌شدن نسل جدیدی از معلمان باشیم که بتوانند نانو را آموزش بدهند؛ ما برای به‌روز کردن اطلاعات معلمان می‌توانیم از دوره‌های آموزشی، نشریات تخصصی، سایت‌های اینترنتی و. . . بهره بگیریم؛ همان‌گونه که در سایر نقاط دنیا کار می‌شود و روش‌های آموزش مطالب جدید را در قالب دستورالعمل‌های آموزشی در اختیار معلمان قرار می‌دهند.

در نهایت لازم است این هشدار را به‌خودمان بدهیم که اگر بناداریم بسیار آرام و طولانی فکر کنیم و تصمیم بگیریم که آیا باید فناوری‌نانو وارد آموزش و پرورش شود یا خیر، بهتر است از هم‌اکنون برای نسل‌های‌بعدی فناوری تصمیم بگیریم! چون سرعت حرکت در جهان آنقدر زیاد هست که کسی منتظر تفکرات طولانی مدت ما نمی‌ماند!