مارکو فان باستن, بزرگ ترین ناکام دنیای فوتبال

شنیدن نام مارکو فان باستن, شاید پیش از هر چیزی گل بی نظیر او در فینال جام ملت های اروپا را به ذهن علاقه مندان فوتبال آورد گلی که بسیاری از علاقه مندان و کارشناسان فوتبال, آن را زیباترین و قاطع ترین گل تاریخ فوتبال معرفی کرده اند

شنیدن نام مارکو فان‌باستن، شاید پیش از هر چیزی گل بی‌نظیر او در فینال جام ملت‌های اروپا را به ذهن علاقه‌مندان فوتبال آورد؛ گلی که بسیاری از علاقه‌مندان و کارشناسان فوتبال، آن را زیباترین و قاطع‌ترین گل تاریخ فوتبال معرفی کرده‌اند. حال آن که شاید این گل، یکی از ده‌ها گل بی‌نظیری باشد که این مهاجم افسانه‌ای ناکام به ثمر رسانده است ولی به دلیل کمتر دیده شدن، با گذشت دو تا سه دهه، کمتر به خاطر آورده می‌شود!

مارسل فان‌باستن ـ که بنابر احترامش به علاقه مادر بزرگ خود به نام «مارکو»، خود را مارکو فان‌باستن معرفی کرد ـ یکی از برترین و بااخلاق‌ترین بازیکنان تاریخ فوتبال جهان شناخته می‌شود که در دوران اوج (بیست و هشت سالگی) و درست وقتی بهترین بازیکن جهان محسوب می‌شد بر اثر خشونت زیاد مدافعان حریف، دچار صدمه‌دیدگی شدید شد و از آنجا که تلاش چند ساله پزشکان برای معالجه وی راه به جایی نبرد برای همیشه از بازی در زمین خداحافظی کرد.

استاد زدن گل‌های بی‌نظیر جهان فوتبال، بنا بر روایت مربیان و کارشناسان شاخص دنیای این رشته، دارای ذهنی فوق‌العاده بود که همواره او را چند ثانیه از فضای دور و اطرافش جلوتر قرار می‌داد. لذا با پیش‌بینی حرکات و واکنش‌های بازیکنان، پیش از بروز هر موقعیتی، خود را در فضای ایده‌آل برای بهره‌برداری از آن قرار می‌داد.

این استعداد شاخص، ابتدا در شانزده سالگی توسط یوهان کرویف (دیگر چهره افسانه‌ای فوتبال هلند و جهان) شناسایی و از اوترخت به آژاکس آمستردام منتقل شد. کرویف که در شناسایی نوابغ فوتبال تخصصی بی‌نظیر دارد در مقاطع مختلف، بازیکنان شاخص دیگری نظیر روماریو، گولیت، رونالدو، مسی، مارادونا و... را نیز جذب و به تیم‌های خود منتقل کرده است.

او ابتدا به فان‌باستن نوجوان فضای بازی نداد تا بر طبق الگو‌های بسیار سختگیرانه خود، او را تربیت کند ولی اولین حضور فان‌باستن که در تعویض با کرویف (بازیکن ـ مربی تیم) رقم خورد نخستین گل حیرت‌آور این بازیکن را آوریل ۱۹۸۲ در برابر تیم نایمیخن هلند، به علاقه‌مندان فوتبال تقدیم کرد. با این حال باز هم کرویف، ویم کیفت را به فان‌باستن ترجیح داد ولی صبر مارکو موجب شد با انتقال ویم کیفت به سری A ایتالیا، او در ترکیب آژاکس قرار گیرد تا گلزنی‌های عجیب خود را آغاز کند. رهبر جوان آژاکس دهه ۸۰، در سال‌های ۱۹۸۴، ۱۹۸۵، ۱۹۸۶ و ۱۹۸۷ آقای گل هلند شد و در همه این سال‌ها با همین تیم، شش قهرمانی لیگ و جام حذفی هلند را نیز به دست آورد. ضمن این که در سال ۱۹۸۶ بازدن ۳۷ گل در ۲۶ بازی، کفش طلای اروپا را هم از آن خود کرد.

آخرین بازی کاپیتان فان‌باستن بیست و دو ساله برای آژاکس، تک‌گل بازی فینال جام در جام اروپا در برابر لکوموتیو لایپزیک آلمان شرقی در سال ۱۹۸۷ را به ارمغان آورد. او در حالی که خود را در محاصره ماتیاس سامر، هانس دیتر برونر، دو مدافع دیگر لکوموتیو و دروازه‌بان این تیم می‌دید، روی سانتر ارسالی از جناح راست، ابتدا با همه آنها به هوا برخاست و سپس با ضربه سری دو جهشه، بالاتر از بقیه، توپ را به قعر دروازه هدایت کرد تا گل منحصربه‌فرد دیگری را به نام خود ثبت کند. فان‌باستن که در ۱۳۲ بازی قبلی‌اش برای آژاکس نیز تقریبا به همین تعداد گل زده بود، بسیاری از گل‌های خود را در تیتراژ برنامه‌های مختلف ورزشی دنیا می‌دید. ازجمله قیچی برگردان سرضربی که او از فاصله‌ای بسیار دور به سه کنج دروازه یکی از حریفان چسبانده بود. سال‌ها در تیتراژ اخبار ورزشی کشورمان به تصویر کشیده می‌شد.

این درخشش‌ها، سیلویو برلوسکنی مالک جدید قدرتمند میلان را به وسوسه انداخت تا هافبک بلند قامت و ترکه‌ای هلندی‌ها را جذب باشگاه میلان کند تا شاید سر و سامانی به وضع نه‌چندان مساعد این باشگاه معتبر ولی تازه صعود کرده به سری A بدهد.

در آن سال‌ها، حرف اول و آخر کالچو را اعجوبه‌ای به نام مارادونا و تیم ناپولی می‌زدند البته اینتر با سه تفنگدار برجسته آلمانی خود و یوونتوس کهکشانی، تنها رقیبان جدی آبی آسمانی‌پوشان ناپولی بودند، اما اضافه شدن فان‌باستن و پیش از او هموطنش رود گولیت به میلان، موازنه قوا در سری A را کاملا به سود رئیس جاه طلب میلانی‌ها به‌هم زد و از این پس، تیمی در ایتالیا، اروپا و جهان فوتبال نبود که تسلیم قدرت برتر میلان نشود و حتی میلان برای مانور اقتدار خود، جشنواره‌ای از گل برابر ناپل مارادونا به راه می‌انداخت؛ جشنواره‌هایی که در آن فان‌باستن و گولیت به مسابقه گلزنی می‌پرداختند!

حالا به تشخیص اریگو ساکی مربی صاحب سبک میلانی‌ها، برخلاف بازی‌های آژاکس و تیم ملی هلند، فان‌باستن دیگر به عنوان هافبک آزاد بازی نمی‌کرد و مهاجم هدف میلان بود، میلانی که با گل‌های کاملا عجیب و خارق‌العاده این بازیکن، هر جامی را از آن خود می‌کرد. گلی که فان‌باستن با دریبل چند بازیکن از زمین خودی تا محوطه جریمه حریف و سپس دریبل دروازه‌بان به ثمر رساند، در کنار گلی که او در حضور چند مدافع و دروازه‌بان مستاصل حریف، پشت به دروازه و با ضربه کف پا، قل قل کنان از خط دروازه عبور داد از گل‌های شاخص تاریخ سری A به شمار می‌روند.

این بازیکن که در سال‌های حضورش در میلان، سه بار به عنوان مرد سال اروپا برگزیده و در دومین دوره انتخابات فیفا به عنوان بهترین بازیکن جهان برگزیده شد، تنها چند ماه بعد از این انتخاب و در حالی که تا سال‌های سال می‌توانست صحنه‌های ناب و بی‌نظیری از جذابیت‌های فوتبال را به علاقه‌مندان این رشته تقدیم کند بر اثر خشونت‌های پیاپی مدافعان حریف در دیدارهای ملی و باشگاهی، دچار صدمه دیدگی شدید و غیرقابل بازگشت شد و به ناچار از فوتبال کنار رفت. آخرین مسابقه رسمی که فان‌باستن در آن حاضر شد فینال سال ۱۹۹۳ لیگ قهرمانان (جام باشگاه‌های اروپا) بود که در آن مسابقه ریمون گوتالز سرمربی بلژیکی مارسی وظیفه کنترل او را به ژوسلین آنگلوما، مارسل دزایی و باسیل بولی، سه مدافع سیه‌‌چرده و فیزیکی تیمش سپرده بود تا به هر شکل ممکن مانع از حرکت و خطرسازی او شوند.

درست در لحظه‌ای که مهاجم هلندی با دریبل موسوم به توپ تخم‌مرغی (از ابداعات فان‌باستن) هر سه بازیکن مذکور را فریب داد و استارت خود را برای آغاز حمله مستقیم به دروازه آغاز کرد، با تکل خشن این بازیکنان از پشت، مچ پایش بشدت آسیب دید، متاسفانه حساسیت بازی و غیرت این بازیکن، موجب شد او بدون خم به ابرو آوردن با درد فراوان به کار ادامه دهد، ولی در دقایق پایانی بازی، فابیو کاپلو سرمربی وقت میلان متوجه آن موضوع شد و مارکو را از زمین مسابقه به بیمارستان انتقال داد.

به هر حال تا ماه‌ها و سال‌ها بعد از آن بازی، فان‌باستن روی صندلی چرخدار یا عصا به دست، دیده شد تا جایی که حتی روزی که برای سر زدن به دوست قدیمی خود رود گولیت ـ که سرمربی چلسی شده بود ـ به لندن رفت، حتی مورد شناسایی ماموران درهای ورودی به محل تمرین قرار نگرفت!

آخرین بازی‌ای که علاقه‌مندان به فوتبال از نابغه ناکام این ورزش در خاطر دارند بازی خداحافظی فرانکو باره‌سی (بین منتخب ستاره‌های پیشین میلان با ستاره‌های پیشین فوتبال دنیا) بود که در آن فان‌باستن در حضور نیم ساعته‌اش خود را بهترین بازیکن زمین نشان داد و ضمن زدن ضربه‌ای آکروباتیک (با همان پای معیوبش) دقایقی بعد از آن، پس از دریبل چند بازیکن و دروازه‌بان، به خاطر کوتاه شدن یکی از پاهایش در عمل جراحی، در یک قدمی دروازه، تعادلش را از دست داد و به زمین خورد تا با ناراحتی، دیگر به زمین برنگردد. همین افسردگی، در سال‌های بعد نیز خود را با او نشان داده است.

وقتی پس از سال‌ها عزلت خانه‌نشینی، فان‌باستن هدایت تیم ملی هلند را به عهده گرفت و با کنار گذاشتن ستاره‌های نامدار این تیم نظیر داویدز، سیدورف، کلایورت، فان بومل و... نسل جدید و بی‌نام و نشانی را به جهان این رشته معرفی کرد و با آنها به نتایج شاخص و درخشانی هم رسید ـ تا جایی که او در نخستین تجربه مربیگری خود به عنوان دومین مربی برتر جهان معرفی شد ـ ولی در جام جهانی آلمان و در یکی از خشن‌ترین و پربرخوردترین دیدارهای تاریخ جام جهانی، قربانی خشونت پرتغالی‌ها شد و با شکست یک بر صفر از این تیم، با جام جهانی خداحافظی کرد.

مسئولان فوتبال هلند به صرف همین یک شکست ناسزاوارانه، دست از حمایت اسطوره فوتبال خود برنداشتند و سکوی هدایت لاله‌های نارنجی را همچنان در دستان وی باقی گذاشتند.

فان‌باستن هم بار دیگر هلندی‌ها را با اقتدار به یورو ۲۰۰۸ رساند و در دور گروهی آن مسابقه‌ها با سه پیروزی قاطع در گروه موسوم به مرگ، مدعی نخست قهرمانی معرفی کرد ولی در مرحله یک‌چهارم پایانی، مغلوب روسیه تحت هدایت استاد پیشکسوت خود گاس هیدینک شد تا برای همیشه از مربیگری نیز کناره‌گیری کند البته مدتی بعد به اصرار باشگاه آژاکس، پای قرارداد چهار ساله مربیگری این باشگاه را امضا کرد ولی خیلی زود از این کار پشیمان شد و با تسلیم استعفایش به خانه‌نشینی برگشت.

مجید عباسقلی