زخم بستر

از پیشگیری تا درمان

زخم بستر یا زخم فشاری، نواحی از پوست و یا بافت هستند که وقتی فشار روی آنها زیاد شود (به‌طور معمول به علت استراحت در تخت یا صندلی چرخ‌دار) به‌علت قطع جریان خون در قسمت‌های آسیب‌پذیر بدن به‌ویژه پوست ناحیه باسن، ران‌ها و پاشنه‌ها ایجاد می‌شوند و بدون جریان خون کافی، بافت مورد تأثیر می‌میرد.

اگرچه افراد دچار فلج، بیشتر در معرض خطر هستند اما هر فرد بستری و کسی که روی صندلی چرخ‌دار نشسته و یا فردی که قادر به تغییر وضعیت خود (بدون کمک دیگران) نیست، ممکن است در معرض ابتلا به این عارضه باشد. اغلب زخم‌های فشاری خیلی سریع توسعه و پیشرفت پیدا می‌کنند و بهبود آنها مشکل است. اقدامات پیشگیرانه می‌تواند به یکپارچگی پوست کمک کرده و بهبود را سرعت بخشد.

● پیشگیری آسان‌تر است

پیشگیری از زخم بستر آسان‌تر از درمان آن است ولی این به آن معنا نیست که روند پیشگیری راحت و بدون پیچیدگی است. اگرچه باوجود درمان‌های دقیق هنوز هم زخم‌ها پیشرفت و توسعه پیدا می‌کنند، باز هم در خیلی از موارد می‌توان از آنها پیشگیری کرد. اولین قدم در پیشگیری آن است که پزشک یا پرستار برنامه‌ای را برای شما طرح‌ریزی کند که شما با مراقب بتوانید آن را اجرا و دنبال کنید. اساسی‌ترین چیزها در این برنامه شامل تغییر وضعیت به همراه وسایل حمایتی، بازبینی روزانه پوست و یک رژیم مغذی و غنی هستند.

● تغییر وضعیت

تغییر وضعیت مرتب و دایمی ‌یکی از قطعی‌ترین راه‌های پیشگیری از زخم بستر است. فقط زمان کوتاهی بی‌حرکت بودن در صندلی چرخ‌دار یا تخت کافی است تا یک زخم فشاری شکل بگیرد. به همین علت، متخصصان پیشنهاد می‌کنند که هر ?? تا ?? دقیقه وضعیت خود را تغییر دهید و یا حداقل هر دو ساعت یک‌بار ( اگر روی صندلی چرخ‌دار هستید) این‌کار را انجام دهید.

اگر شما بیشتر وقت خود را در تخت سپری می‌کنید حتی در طول شب نیز باید جابه‌جایی داشته باشید و اگر خودتان به تنهایی قادر به حرکت نیستید، از اعضای خانواده کمک بگیرید. از دراز کشیدن و فشار آوردن مستقیم روی استخوان‌های ران خودداری کنید. موقع دارز کشیدن به پشت یک بالش را زیر قسمت نرم ساق پا قرار دهید. هیچ‌گاه به‌طور مستقیم زیر زانو چیزی قرار ندهید که به اختلال در گردش خون آن ناحیه منجر می‌شود. از وارد شدن ضربه به زانوها و پاشنه‌ها جلوگیری کنید. سرتخت را بیش از ?? درجه بالا نیاورید چرا که احتمال افتادگی و سرخوردن زیاد می‌شود. از تخت یا تشک‌هایی استفاده کنید که فشار را کاهش می‌دهند. البته شما می‌توانید از فوم، هوا، ‌ژل و یا کیسه‌ها (تشک‌های) آبی استفاده کنید.

درباره استفاده از هریک از این وسایل حتما با پزشک مشورت کنید. هر یک از این وسایل از نظر قیمت و اثرهایی که دارند با هم متفاوت‌اند. در بعضی‌ها ممکن است که استفاده از تشک‌های هوای معمولی حمایت کننده و کافی باشد اما بعضی دیگر نیاز به تخت‌های پیچیده‌تر و مخصوص‌تر که گران‌تر نیز هستند، دارند مانند افرادی‌ که زخم‌های فشاری عودکننده دارند. صندلی‌هایی وجود دارد که فشار را منتشر می‌کنند و نشستن برای مدت طولانی را آسان و راحت می‌سازند. اگر این نوع صندلی را در اختیار ندارید مراقب‌تان باید هر ۱۵تا۳۰ دقیقه وضعیت‌تان را تغییر دهد. اگر می‌توانید قسمت بالای بدنتان را حرکت دهید باید به صندلی فشار آورده و خودتان را بالا بکشید. همه صندلی‌ها باید بالش‌هایی داشته باشند تا فشار را کم کنند و راحت باشند. بالش‌های متفاوتی در دسترس هستند شامل فوم، ژل، آبی یا بالش‌های پر شده از هوا. اگرچه همه این وسایل به کاهش فشار کمک می‌کنند اما هیچ‌کدام به اندازه تغییر وضعیت و جابه‌جایی مداوم در پیشگیری از ایجاد زخم بستر موثر نیستند.

● بررسی پوست

بررسی روزانه پوست یکی از صحیح‌ترین کارها در پیشگیری از زخم‌های فشاری است. حداقل یک‌بار در روز سرتاسر پوست را بررسی کنید و اگر نیاز باشد، برای این‌کار از آینه استفاده کنید. اگر خودتان هم نمی‌توانید این‌کار را انجام دهید از مراقب‌تان کمک بخواهید. اگر شما مجبور به بودن در تخت هستید، توجه ویژه‌ای روی نواحی ران‌ها، ستون فقرات، شانه، پشت، آرنج و پاشنه داشته باشید.

اگر روی صندلی چرخ‌دار هستید، به زخم‌های نواحی باسن، ساق پا، پاشنه و نواحی پایین کمر توجه کنید. با مشاهده هر گونه آسیب پوستی و یا هر علامتی از عفونت مانند ترشح از زخم‌، بوی بد، افزایش حساسیت، ‌قرمزی و گرما در اطراف پوست فورا به پزشک اطلاع دهید. از پزشک خود راجع به راه‌های ترک سیگار بپرسید. سیگار اکسیژن‌رسانی به پوست را کم کرده و موجب دفع ویتامین C می‌شود و روند بهبود زخم را کند می‌سازد. ورزش روزانه گردش خون را تسریع کرده، موجب ساخت بافت ماهیچه‌ای می‌شود. اشتها را زیاد می‌کند و موجب تقویت بدن می‌شود. یک کارشناس ورزشی می‌تواند ورزش مناسبی را که مورد نیاز شماست برایتان توصیه کند.

● چه کسانی در خطرند؟

افراد نخاعی بسیار مستعد ابتلا به زخم فشاری قرار دارند.آمار نشان می‌دهد که ۸۰ درصد افراد آسیب نخاعی در طول دوره زندگی خود حداقل یک بار و ۳۰ درصد افراد بیش از یک بار زخم بستر را تجربه کرده‌اند. فاکتورهایی که خطر ایجاد زخم بستر را بیشتر می‌کنند به شرح زیر است: محدودیت حرکت یا کاهش حرکت که موجب می‌شود فشار روی یک ناحیه از بدن زیاد شود. رطوبت ناشی از شستن بعد از هر بار اجابت مزاج موجب ضعیف شدن پوست و در نتیجه آسیب زودتر پوست می‌شود. یک برش یا یک خراش در منطقه بی‌حس پوست می‌تواند به یک مشکل بزرگ‌تر مانند زخم دچار شود. اسپاسم یا جابه‌جا شدن که سبب اصطکاک روی پوست شده و موجب آسیب پوست می‌شود.

● مراحل ایجاد زخم بستر

معمولی‌ترین علامت شروع زخم بستر، ظهور یک ناحیه قرمز یا لکه‌های قرمز پوست است. به‌طور معمول قرمزی پوست باید در عرض ۳۰ دقیقه بعد از فشار از بین برود در غیر این‌صورت، شروع ایجاد زخم بستر است. اشخاصی که پوست تیره دارند رنگ پوست‌شان تغییر می‌کند. این ناحیه ممکن است روشن، خشک، پوست پوست یا خاکستری بشود. از علایم دیگر شروع زخم بستر، گرم‌تر شدن یک ناحیه ازپوست یا تغییر در بافت پوست نسبت به بافت طبیعی است.

● راه‌های پیشگیری از زخم بستر

پوست‌تان را دو بار در روز بررسی کنید، یک بار صبح و یک بار شب. به دقت آسیب پوستی یا قرمزی پوست را به خصوص در نواحی استخوانی بررسی کنید. اگر سطح آسیب شما پایین است، با استفاده از آینه می‌توانید پوست‌تان را ببینید. اگر سطح آسیب بالاست از اعضای‌ خانواده و یا از پرستاری که مراقبت شما را به عهده دارد، کمک بخواهید. بعضی از قسمت‌های بدن افراد ضایعه نخاعی که احتمال بیشتری در به ‌وجود آمدن زخم فشاری دارد عبارتند از: روی استخوان خاجی،‌ استخوان دنبالچه، پاشنه پا، نواحی نشیمن‌گاه و نواحی استخوانی پا. هنگام نشستن یا دراز کشیدن، از تجهیزات و لوازم مناسب که مورد تایید پزشک معالج هم باشد، استفاده کنید. بالشتک مورد استفاده باید با ویلچر و بدن شما هماهنگ و تنظیم شده باشد. برای کمک به محافظت بعضی از نواحی بدن که فشار خیلی زیادی را تحمل می‌کند، از بالش‌ها یا چرم گوسفند استفاده کنید.

اغلب تحرک داشته باشید. نشستن یا دراز کشیدن به مدت طولانی موجب قطع جریان خون می‌شود. پوست یا بافت زیرین پوست می‌میرد و به ایجاد زخم بستر منجر می‌شود. وقتی روی ویلچر می‌نشینید، هر ۱۵ تا ۲۰ دقیقه جا به جا شوید. وقتی در رختخواب هستید، توصیه می‌شود که حداقل هر دو ساعت تغییر وضعیت بدهید. پوست را خشک و تمیز نگه دارید. پوست مرطوب نرم و ملتهب می‌شود و رطوبت مقاومت پوست را در برابر آسیب پایین می‌آورد. رطوبت پوست را ضعیف می‌کند و موجب آسیب‌پذیرتر شدن پوست می‌شود. شستن و خشک کردن فوری پوست بعد از هر بار تخلیه مثانه، رعایت رژیم غذایی رژیم غذایی متعادل و مناسب ضروری است. غذای حاوی پروتئین بالا، ویتامین‌ها و مواد معدنی به سالم ماندن پوست کمک می‌کند و موجب بهبود سریع‌تر زخم می‌شود. برای سالم ماندن پوست مقدار مایعات توصیه شده را میل کنید. حداقل ۸ تا ۱۰ لیوان در روز آب میل کنید.

نوشیدنی‌های کافئین‌دار همانند چای و قهوه کمتر میل کنید. مواظب باشید که هنگام حرکت یا فعالیت، پوست‌تان دچار خراشیدگی، اصطکاک یا بریدگی نشود. لباس‌ها و کفش‌های خیلی تنگ و خیلی گشاد نپوشید. از پوشیدن لباس‌هایی که درزهای ضخیم دارد و دارای دکمه و زیپی است که به بدن فشار می‌آورد، خودداری کنید. موقع جابه‌جا شدن یا تمرین فعالیت‌های ورزشی توجه خاص داشته باشید. سیگار نکشید زیرا سیگار اکسیژن پوست را کاهش می‌دهد و موجب تاخیر در بهبود زخم می‌شود. الکل یا دارو مصرف نکنید زیرا این مواد به پوست آسیب می‌رسانند و موجب مشکلات دیگر در سلامت پوست می‌شوند.