جمعه, ۱۲ بهمن, ۱۴۰۳ / 31 January, 2025
اسطوره متن های ایرانی
● درآمد:
بعضی موضوعات نیز همانند شخصیت‌ها دارای اسطوره هستند و با اسطوره‌هاست كه فرهنگ منتقل می‌شود و الگوها تكرار می‌گردند.آثار ادبی و هنری نیز دارای اسطوره هستند. اگر الگوبودن و تكرارپذیری اسطوره‌ها را از اساسی‌ترین ویژگی‌های آنها بدانیم، می‌توان گفت كه برخی از آثار اسطوره هستند و ما در اینجا آن را اسطوره- متن می‌نامیم. اسطوره-متن‌ها، آثاری هستند كه خود و موضوع آنها ویژگی اسطوره‌ای دارند. به بیان دیگر، گاهی یك متن به موضوعی اسطوره‌ای می‌پردازد و گاهی خود متن اسطوره است. بسیاری از متن‌هایی كه به موضوع اسطوره می‌پردازند، فقط متن‌های اسطوره‌ای هستند نه اسطوره-متن، زیرا در اسطوره- متن امكان دارد موضوع اسطوره نباشد اما به دلیل اینكه خود متن به عنوان الگویی مورد اقتباس و بازتولید قرار گرفته است، اسطوره-متن نامیده می‌شود. با بیان كمی تخصصی‌تر، اسطوره-متن‌ها، متن‌هایی هستند كه بیش‌متن‌های زیادی دارند؛ یعنی متن‌های زیادی آن را به عنوان الگو قرار داده باشند و از آن انواع ترجمه‌ها و اقتباس‌ها صورت گرفته باشد. اسطوره- متن‌ها از مهمترین سرمایه‌های فرهنگی هر كشور به شمار می‌روند. همچنین اسطوره- متن‌ها مهمترین عناصر هویت فرهنگی هر جامعه محسوب می‌شوند. جوامعی كه دارای اسطوره- متن هستند، در مقابل تهدیدات فرهنگـی مقاوم‌اند و این از بركات اسطوره- متن‌هاست. در واقع اسطوره- متن‌ها دژهای فرهنگی هر جامعه محسوب می‌شوند. به همین دلیل جوامعی كه فاقد اسطوره- متن هستند، به سادگی هویت دیگری را می‌پذیرند. حیات فرهنگی یك ملت تا حدود زیادی بستگی به اسطوره-متن‌های آن ملت دارد و اسطوره-متن‌ها نیز خود زندگی دارند و زندگی آنها به تكرارشان بستگی دارد. هرگاه یك اسطوره- متن تكرار نشود، می‌میرد. البته تكرار در اینجا معنای پیچیده‌ای دارد، زیرا تكرار می‌تواند همراه تغییر یا بدون آن باشد. خوشبختانه فرهنگ ایرانی دارای چندین اسطوره-متن مهم در عرصهٔ جهانی است؛ یعنی نویسندگان و هنرمندان بزرگ ایرانی متن‌هایی را خلق كرده‌اند كه دایرهٔ بیش‌متن‌های آنها (اقتباس‌های انجام شده از آنها) مرزهای ملی و زبانی را درنوردیده و توسط دیگر فرهنگ‌ها مورد بازتولید قرار گرفته‌اند.
شاهنامهٔ فردوسی مهمترین كتابی است كه در عرصه‌های گوناگون ادبی به ویژه هنری بازتولید شده و از بهترین نمونه‌های یك اسطوره- متن محسوب می‌شود. نه فقط امكان برشمردن آثار برگرفته (بیش‌متن‌های) شاهنامه حتی در یك كتاب بزرگ نیز امكان‌پذیر نیست و چنین كار مهمی هنوز انجام نگرفته بلكه حتی پرداختن به شاخه‌های گوناگونی كه شاهنامه در آنها مورد اقتباس قرار گرفته نیز در اینجا ناممكن است، زیرا شاهنامه به طور گسترده در هنرهای گوناگون ایرانی كه شمار آنها به چندصد هنر می‌رسد، حضور دارد. شاید آسان‌تر باشد كه از خود پرسید « شاهنامه در كدام هنر حضور ندارد؟» این اسطوره- متن بزرگ فرهنگ ایرانی هزاران بار بازتولید شده است. به طوری كه شاهنامه مهمترین كتاب در نگارگری ایرانی تلقی می‌شود كه بیش از یكصد بار مصور شده است. در هر دوره‌ای شاهنامه مصور گردیده و تصاویر هر دوره مناسب و مرتبط با روح آن دوره بوده است. شاهنامه از اسطوره- متن‌هایی است كه دارای افق استقبال و انتظار بسیار طولانی است. به بیان دیگر شاهنامه با وجود شدت و ضعف همواره مرجع مهمی برای الهام بخشی و اقتباس محسوب می‌شده است.
بیش‌متن‌های شاهنامه به جهان ایرانی محدود نمی‌شود و با وجود اینكه این شاهكار بر اساس افتخارات ملی و قومی استوار شده است،به راحتی مرزهای زمان، مكان، زبان و شاخه‌ها را درنوردیده و به یك اسطوره- متن جهانی تبدیل شده است. استقبالی كه از شاهنامه در زبانهای گوناگون صورت گرفته است، به قرن‌های پیش در زبانهای عربی، تركی، گرجی، ارمنی و سپس در سده‌های پسین در زبانهای آلمانی، فرانسه، انگلیسی، لهستانی و بسیاری دیگر مربوط می‌شود. برای كشورهای منطقه شاهنامه یك اثر بی‌نظیر است و برای كشورهای غربی كه یونان باستان را میراث خود می‌دانند، شاهنامه همتا و مكمل و تمام‌كننده ایلیاد هومر است. داستان‌های شاهنامه نمایشنامه‌های یونان باستان همچون اودیپ سوفكل را تكمیل می‌كند. ترجمه‌های شاهنامه توسط افرادی همچون ژول مول موجب سرور نویسندگان بزرگی همچون لامارتین، هوگو، بونار و بسیاری دیگر شد. نویسندگان دیگری همچو روكرت آلمانی كوشیدند تا گونه‌ای ادبی همچون مثنوی شاهنامه را در زبانهای خود خلق كنند. ماتیو آرنولد انگلیسی نیز بیش از هر داستانی حدیث نفس خود را در روایت سهراب و رستم می‌یافت و بر اساس این داستان بود كه روایتی به زبان انگلیسی خلق كرد.
نكتهٔ آخر اینكه شاهنامه كتاب یك حكیم مسلمان در مورد پیشینه تاریخی و فرهنگی ایران پیش از اسلام است. به سخن دیگر شاهنامه كتابی است كه در دل فرهنگ اسلامی خلق شده و در كنار كتاب‌های دیگر دوره اسلامی قرار می‌گیرد. قرار دادن شاهنامه در مقابل شعائر دینی نه فقط تحریفی بزرگ كه خیانتی به خود شاهنامه تلقی می‌گردد. این موضوع و خطر این جدایی را هنرمندان بزرگ به خوبی دریافته بودند و به همین دلیل شاهنامه و شخصیت‌های آن را در كنار شخصیت‌ها و متن‌های اسلامی قرار می‌دادند. رستم دستان را در كنار شیر خدا می‌آوردند و شعائر اسلامی را در نگارگری روی پرچم‌های رستم و سپاهیانش قرار می‌دادند.
● خلاصه
۱) اسطوره-متن‌ها آثاری هستند كه در طول تاریخ به گونه‌های متفاوتی بازتولید می‌شوند؛
۲) فرهنگ ایرانی دارای غنی‌ترین اسطوره-متن‌های انسانی و جهانی است؛
۳) اسطوره-متن‌ها در پایداری و استقلال هویت فرهنگی نقش مهمی را ایفا می‌كنند؛
۴) برخی سوءتفاهمات موجب می‌شود گاهی از اسطوره-متن‌هایمان به خوبی بهره نبریم؛
۵) اسطوره-متن شاهنامه از مهمترین آثاری است كه در طول تاریخ همواره بازتولید شده است؛
۶) اسطوره-متن شاهنامه در كنار سایر اسطوره-متن‌ها برای دفاع از هویت فرهنگی لازم و كارآمد است؛
۷) ما هنوز از شاهنامه به خوبی برای شكلدهی هویت خود در جهان معاصر بهره نبرده‌ایم؛
۸) برای استفاده بهتر از اسطوره-متن‌ها می‌توان برای هر یك موزه و كانون فعالیتی اختصاص داد.
دكتر بهمن نامورمطلق
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست