خوشا شیراز و وضع بی مثالش

خواجه شمس الدین محمد شیرازی, غزل سرای بزرگ, متخلص به حافظ و ملقب به لسان الغیب و ترجمان الاسرار, در آغاز سده هشتم هجری در شیراز متولد و در سال ۷۹۲ ه ق در شیراز درگذشت

بر سر تربت ما چون گذری همت خواه که زیارتگه رندان جهان خواهد شد

خواجه شمس الدین محمد شیرازی، غزل سرای بزرگ، متخلص به حافظ و ملقب به لسان الغیب و ترجمان الاسرار، در آغاز سده هشتم هجری در شیراز متولد و در سال ۷۹۲ ه. ق. در شیراز درگذشت. حافظ ،قرآن را بنابر گفته خود، بر چهارده روایت، از بر بوده و از این رو حافظ خوانده شده است. وی علاوه بر جایگاه بسیار والایی که در شعر فارسی دارد، بنا بر تحقیق آنوبانینی جایگاهی بس رفیع در علوم ادب عربی نیز داراست.

جامع دیوان حافظ: محمد گل اندام؛ که چند سال پس از وفات وی اقدام به جمع آوری این دیوان نموده در مورد این امر نیز تاکید دارد. غزلیات او که حدود پانصد عدد بیشتر نیست؛ آنچنان چند بعدی و قابل تاویل است که محمل نگاشتن هزاران کتاب، شرح و تفسیر گشته است؛ به نحوی که در مورد هر کلمه از آن نیز رساله ها نگاشته شده است.

در خصوص سال دقیق ولادت او بین مورخین و حافظ شناسان اختلاف نظر است. دکتر ذبیح الله صفا، ولادت حافظ را در ۷۲۷ و دکتر غنی آنرا در ۷۱۷ می‌داند. برخی دیگر از محققین همانند علامه دهخدا، بر اساس قطعه ای از حافظ، ولادت او را قبل از این سال‌ها و حدود ۷۱۰ هجری قمری تخمین می‌زنند. سال وفات او به نظر اغلب مورخین و ادیبان ۷۹۲ هجری قمری می‌باشد. در کتاب مجمل فصیحی نوشته فصیح خوافی که معاصر حافظ بوده و همچنین نفحات الانس تالیف جامی، صراحتا این تاریخ به عنوان سال وفات خواجه قید شده است.

حدود ۶۵ سال پس از وفات حافظ، یعنی در سال ۸۵۶ ه. ق. مصادف با ۱۴۵۲ م. شمس الدین محمد یغمایی، وزیر میرزا ابوالقاسم گورکانی؛ حاکم فارس، برای اولین بار عمارتی گنبدی شکل بر فراز مقبره حافظ بنا کرد و در جلو این عمارت، حوض بزرگی ساخت که از آب رکن آباد پر می شد.

این بنا یک بار در اوایل قرن یازدهم هجری، در زمان حکومت شاه عباس کبیر و دیگر بار، ۳۵۰ سال پس از وفات حافظ، به دستور نادرشاه افشار مرمت شد. در سال ۱۱۸۷ ه. ق. کریم خان زند بر مقبره حافظ، بارگاهی به سبک بناهای خود ساخت و بر تربتش سنگی مرمرین نهاد که امروز نیز باقی است. دو غزل از حافظ به خط حاج آقاسی بیگ افشار بر آن نوشته شده که مطلع آن دو غزل چنین است:

مژده وصل تو کو، کز سر جان برخیزم طایر قدسم و از دام جهان برخیزم

و

ایدل غلام شاه جهان باش و شاه باش پیوسته در حمایت لطف اله باش

بعد از عمارتی که کریم خان زند بر مقبره حافظ ساخت در طول ۱۶۰ سال، تعمیرات متعددی به وسیله اشخاص خیرخواه انجام گرفت تا آنکه در سال ۱۳۱۵ به کوشش شادروان علی اصغر حکمت، بنای کنونی با بهره گیری از عناصر معماری روزگار کریم خان زند و یادمان های حافظیه، توسط آندره گدار فرانسوی طراحی و به اجرا در آمد. این مکان از دیرباز، قبله اهل دل و زیارتگاه عاشقان دور و نزدیک بوده و در جوارش عرفا و شعرای نامداری به خاک سپرده شده اند.

غزل حافظ، مظهر خیال انگیزترین اندیشه های ژرف انسانی است که در قالب واژه های زیبا و روان شاعرانه جلوه ای جاودانه یافته است. حافظ به همراه سعدی، فردوسی و مولانا چهار رکن اصلی شعر و ادبیات فارسی را شکل داده‌اند.

آرامگاه حافظ در منطقه حافظیه و در فضایی آکنده از عطر و زیبایی جان‌پرور گل‌های شیراز، در هم آمیخته با شور اشعار خواجه، واقع شده است. این مکان یکی از مهم ترین جاذبه‌های توریستی شیراز به ‌شمار می‌رود و اهل دل و اهالی این شهر به زیارت این آرامگاه نورانی می روند. استفاده از اصطلاح زیارت خود به ‌خوبی نشانگر آن است که حافظ چه چهره مقدسی نزد ایرانیان دارد.

معتقدان این پیر صاحب کرامت، رفتن به آرامگاه او را با آداب و رسومی آیینی همراه می‌کنند، از جمله با وضو به آنجا می‌روند، در کنار آرامگاه حافظ کفش خود را از پای بیرون می‌آورند؛ که این خود در فرهنگ مذهبی ایران نشانه احترام و قدسی بودن مکان است.

به جرات می توان گفت مردم ایران به هیچ کدام از شعرای فارسی به اندازه ی حافظ اعتقاد و عقیده ی قلبی ندارند.

این اعتقاد به نحوی بوده به نحوی که دست کم از قرن دهم هجری به دیوان او تفال می زده اند و هنگامی که در مورد موضوعی شک و تردید داشته باشند از اشعار خواجه استمداد میجویند. داستانهای فراوانی که در این زمینه از پادشاهان صفویه و بعد از آنها نقل گردیده است، عمق رسوخ این عقیده را نشان میدهد. امروزه نیز در بیشتر مراسم خانوادگی و جشنهایی همچون نوروز و یلدا و... به دیوان حافظ تفال می زنند و حتی فال و آینده خود را در میان ابیات عرفانی این شاعر ماورایی می جویند؛ از این رو او را لسان الغیب و ترجمان الاسرار می خوانند.

دیوان حافظ از معدود کتابهایی است که در کنار کتب دینی در خانه ی هر ایرانی وجود دارد و کوچک و بزرگ آن را می خوانند و به اندازه ی درک خود از آن بهره و لذت می برند.

آرامگاه حافظ همچنین مکانی فرهنگی است. به ‌عنوان مثال؛ برنامه‌های مختلف شعرخوانی شاعران مشهور (به ویژه در روز بزرگداشت حافظ در ۲۰ مهر ماه هر سال) یا کنسرت خوانندگان به خصوص موسیقی سنتی ایرانی و عرفانی در کنار آن برگزار می‌شود. حافظ شیرازی در شعری پیش‌بینی کرده‌ است که مرقدش پس از او زیارتگاه خواهد شد:

بر سر تربت ما چون گذری، همت خواه که زیارتگه رندان جهان خواهد بود