نگاهی به تاریخ چه موسیقی متن فیلم در ایران

از دوران باستان تاكنون, موسیقی جزء لاینفك نمایش بوده است با اختراع عظیم برادران لومیر و رونق و گسترش صنعت سینما, موسیقی نمایش, جلوه ای دیگر پیدا كرد که موسیقی فیلم نام گرفت رونق سینما سبب شد که موسیقی فیلم كاركردهای جدیدی پیدا كند

ابراهیم مرادی“ در سال ۱۳۱۳، اولین فیلم ناطق سینمای ایران را با عنوان «بوالهوس» ساخت. در این فیلم نیز مانند فیلم‌های صامت، نوازنده در زیر پرده به اجرای موسیقی می‌پرداخت. نخستین فیلم ایرانی كه موسیقی متن داشت، « شیرین و فرهاد» ساخته عبدالحسین سپنتا بود كه برای ساختن موسیقی آن، از كارهای «مصطفی نوریانی» نوازنده ویولون استفاده شد.از دوران باستان تاكنون، موسیقی جزء لاینفك نمایش بوده است. با اختراع عظیم برادران لومیر و رونق و گسترش صنعت سینما، موسیقی نمایش، جلوه‌ای دیگر پیدا كرد که موسیقی فیلم نام گرفت. رونق سینما سبب شد که موسیقی فیلم كاركردهای جدیدی پیدا كند. ”‌موسیقی فیلم فضا ایجاد می كند، همراه با جریان و پیشرفت یك فیلم حركت كرده و آن را توصیف می كند و تخیل و احساس بیننده را برمی‌انگیزد.“ موسیقی فیلم پلی میان صحنه‌هاست. موسیقی انتقال از یك وضعیت به وضعیت كاملاْ متضاد را آسان می‌كند.

پنج سال بعد از این اختراع بزرگ، ایرانیان با سینما آشنا شدند. سال ۱۲۷۹ هجری شمسی، مظفرالدین شاه به فرنگ سفر می‌كند و از دیدن تصاویر متحرك بر روی پرده متعجب می‌شود. پس از آشنایی شاه با سینماتوگراف، وی میرزا ابراهیم خان عكاس باشی را مأمور خرید یك دستگاه سینماتوگراف می‌كند. سینما به‌یادماندنی‌ترین سوغات مظفرالدین‌شاه برای اهالی كاخ و سایر مردم شد.

میرزا ابراهیم خان نیز قبل از بازگشت، تصاویری از مردم فرنگ ضبط كرده و با خود به ایران می‌آورد. سینما ابتدا در اختیار خاندان سلطنتی و اعیان شهر بود. ولی با ساخت اولین سالن نمایش توسط میرزا ابراهیم خان صحاف باشی، كم كم این سوغات به‌یادماندنی در بین مردم جایی برای خود باز كرد و همه‌گیر شد.

نخستین فیلم‌بردار حرفه‌ای سینمای ایران «خان بابا معتضدی» است و مهم‌ترین فیلم ضبط شده توسط وی «مجلس مؤسسان» می‌باشد كه در سال ۱۳۰۴ فیلم‌برداری شده است. تا سال ۱۳۱۳ فیلم‌های ساخته شده در ایران همگی صامت بودند. سینمای ”علی وكیلی“ با نام گراندسینما، اولین سینمایی بود كه به طور مرتب روزهای دوشنبه و جمعه فیلم‌های تاره نمایش می‌داد. وكیلی برای ایجاد تنوع و جذابیت برای هر سینما اركستری به‌وجود آورد. آن‌ها قبل از نمایش در فاصله بین پرده‌ها و در حین نمایش فیلم در جلوی پرده سینما، آهنگ‌های ایرانی می‌نواختند. چند سال بعد در سینما ایران، گرامافونی زیر پرده نصب شد كه قبل و بعد از نمایش، صفحه‌های موسیقی غیر ایرانی پخش می‌كرد.

”ابراهیم مرادی“ در سال ۱۳۱۳، اولین فیلم ناطق سینمای ایران را با عنوان «بوالهوس» ساخت. در این فیلم نیز مانند فیلم‌های صامت، نوازنده در زیر پرده به اجرای موسیقی می‌پرداخت. نخستین فیلم ایرانی كه موسیقی متن داشت، « شیرین و فرهاد» ساخته عبدالحسین سپنتا بود كه برای ساختن موسیقی آن، از كارهای «مصطفی نوریانی» نوازنده ویولون استفاده شد.

از این سال به بعد، آهنگ‌سازان بی‌شماری برای فیلم‌ها موسیقی نوشتند. از آن جمله می‌توان به

۱) فیلم‌های ”چشم‌های سیاه“ با آهنگی از امیر حسینی (۱۳۱۵)،

۲) ”لیلی و مجنون“ با آهنگ‌سازی علی‌نقی وزیری (۱۳۱۶)

۳) ”توفان“ با آهنگی از روح الله خالقی و ابوالحسن صبا (۱۳۲۶) اشاره كرد.

اما به صورت حرفه‌ای، اولین موسیقی متن توسط «مرتضی حنانه» برای فیلم «دجله» در سال ۱۳۳۳ ساخته شد و در سال ۱۳۴۸، «اسفندیار منفرد زاده» با موسیقی فیلم «قیصر»، به این نوع موسیقی رسمیت بخشید.

متأسفانه از سال ۱۳۰۹ به بعد‌ -تا پیروزی انقلاب اسلامی- تقریبا‎‎ْ تمام فیلم‌ها از عنصر آواز و رقص برای فروش بیشتر و جلب نظر مردم بهره جستند، بدون آن‌كه به ارتباط میان موضوع فیلم و موسیقی آن توجه كنند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، موسیقی فیلم جایگاه ویژه خود را پیدا كرد. به طوری كه امروز كمتر شاهد نمایش فیلمی بدون موسیقی متن یا با استفاده از موسیقی خارجی هستیم.

منابع

(۱) مسعود مهرابی. تاریخ سینمای ایران، از آغاز تا سال ۱۳۵۷. تهران. فیلم. ۱۳۶۳.

(۲) چارلز گرهادت. سرگذشت جالب موسیقی فیلم. ترجمه علی‌رضا فرهنگ. مقام. شماره ۷.

(۳) دایره المعارف بزرگ فارسی. ذیل واژه سینما.

(۴) غلام‌رضا برهانی. فرهنگ جهانی موسیقی فیلم. سینمای ایران. تهران. چنگ. ۱۳۷۴.

(۵) جمال امید. تاریخ سینمای ایران. تهران. نگاه. ۱۳۶۹.