نگرشی بر جامعه شناسی «فرهنگ نگاه» در شهرستان خرم آباد

تردیدی نیست که چشم به عنوان مهمترین جوارح بدن انسان شناخته شده است مهمترین بدین گونه که کاربردی ترین و کارآمدترین عضو بدن در جهت سیر به سوی دنیای درون و دنیای بیرون از آن یاد می شود

تردیدی نیست که چشم به عنوان مهمترین جوارح بدن انسان شناخته شده است. مهمترین بدین گونه که کاربردی ترین و کارآمدترین عضو بدن در جهت سیر به سوی دنیای درون و دنیای بیرون از آن یاد می شود. طبیعی است که اگر چشم نباشد بشر در نیل به اهداف متعالی چه از حیث مادی و چه از لحاظ اجتماعی و معنی باز خواهد ماند. ولی نکته جالب توجه این جاست که مقصود از چشم، چشم معمولی نیست بلکه نیت همان چشم بصیرت یا به بیانی دیگر چشم بیناست. چه این که خیلی چشم ها از ویژگی بارزی بنام بصیرت بی بهره اند.

لذا ضروری است که در جهت تکمیل بار معنایی این مهم قطعه فرارو را از دکتر قیصر امین پور نیز چاشنی کار کنیم که می گوید: « اگر قرار بود تنها خودمان را ببینیم چشمانمان به سوی بیرون باز نمی شد. » دو نکته ی معنایی مهم در این قطعه نهفته است. نخست این قطعه پیامدی اجتماعی و نوعی حس هومانیسم یا انسان محور را تصویر می نماید. دیگر توجه، به دیگران است که این توجه فرهنگی بنام «پژواک» را شکل می دهد. پژواک بدین معنا که انسان وقتی اقدام به حسن فاعلی می نماید دقیقاً این حسن فاعلی حسن فعلی را هم در بر دارد یا به بیانی ساده این نوع نیکی به خود فرد نیز بر می گردد. (فرهنگ تعامل)

نکته دیگر واژه نگاه می باشد که این قلم به عنوان نوعی رفتار فرهنگی و اجتماعی از آن یاد می کنم. از این منظر نگاه یک مقوله نیست بلکه گفتمانی فرارونده است. گفتمان بدین سان که از خود شاخک هایی بدیع و سازنده را در بطن جامعه و به انحای متفاوت و مختلف به معرض نمایش می گذارد. واژه نگاه با چشم متفاوت است. شاید بتوان گفت مهمترین تفاوت این است که نگاه رفتاری است که از بستری به نام چشم متولد می شود. چه این که در بین عموم متداول است که خداوند چشم را آفریده برای دیدن. بنابراین انسان برای اینکه هرچیزی را مشاهده نماید، نیاز به اندیشیدن از جانب نگاه مستلزم کار است. ولی با این تعابیر این دو لازم و ملزوم همدیگرند.

یعنی چشم لازم است و نگاه ملزوم. براساس وجود چشم می باشد که انسان می تواند با پشتوانه فکری و نیروی تعقل دنیای بیرون را تماشا نماید. این که از نگاه به عنوان نوعی فرهنگ یاد می کنیم اغلب به خاطر این است که نگاه می تواند رفتاری اجتماعی باشد که خود را به طروق مختلف و اشکال گوناگون در دل جامعه تصویر می کند. از این نگاه نوعی تعامل سازنده است که بدنبال ایجاد یکسری معانی و اعتقادات مشترک است. از بهتر این که این بستر سازی در واقع نوعی مقدمه آرایی بود تا که بتوانیم با شناختی بهتر از مبانی فرهنگ نگاه گام در جامعه شناسی «فرهنگ نگاه در شهرستان خرم آباد بگذاریم. امروزه در علم جامعه شناسی دانشمندان تنها به جامعه شناسی انسانی و حیوانی اکتفا نمی کنند بلکه امروزه مقصود از علم جامعه شناسی بررسی شناخت جوامع در اشکال مختلف و دیگر موالید سه گانه است (جمادات، جانوران و گیاهان) ولی در مبحث فرارو جامعه شناسی تنها شناخت مردمان این سرزمین (خرم آباد) از حیث فرهنگی بنام نگاه است.

با تعاریفی که از فرهنگ نگاه شد می توان دریافت که در شهرستان خرم آباد با توجه به بافت فرهنگی و زمینه ها و قابلیت های تاریخی و هنری ای که در دامان خود پرورانده بی شک دارای نگاه های متفاوت و مختلفی است. این مهم بدین شکل است که در شهرستان خرم آباد تنوع فرهنگی زیاد است لذا وقتی تنوع فرهنگی و رسومات اجتماعی باشد، مسلماً نگاه ها نیز متفاوت است. در این شهرستان می توان انواع فرهنگ نگاه را برشمرد.

۱- نگاه فرهنگی: نگاه فرهنگی نگاهی است که اغلب بدنبال فرهنگ سازی و تولید افکار انسانی است. این نگاه از مفیدترین و سازنده ترین نگاه ها به شمار می رود البته شرطی که در قالبی منطقی و معقول عملی گردد.

۲- نگاه مادی یا اقتصادی: نگاه مادی یا اقتصادی نگاهی است که شاید اکثر قریب به اتفاق مردم شهر خرم آباد و حتا در سطح کشور به این نگاه توجه زیادی دارند ولی اغلب این توجهات توجیح فکری و علمی ندارد و تنها بعنوان آرزویی خنثی شده تلقی می گردد که افراد به مخلیه خود راه داده اند. متأسفانه نگاه مادی در شهرستان خرم آباد با توجه به محرومیت اقتصادی این شهر بر همه مبرهن است چه این که افراد از کمبود مادی رنج می برند و تحت هر شرایطی می خواهند که از لحاظ مادی وضعیت خوبی داشته باشند که در اکثر مواقع این نوع روند جوابگو نیست و البته شکست های اقتصادی سنگینی را هم در بردارد.

۳- نگاه علمی: با توجه به سیر تکاملی علم و دانش و وجود دانشگاه های متعدد در این شهرستان و بالارفتن تعداد افراد تحصیل کرده و متأسفانه عدم ایجاد شغل برای این افراد. شاید بتوان گفت نگاه علمی اگرچه در بن مایه نگاهی خردمندانه و پیش رونده است ولی متأسفانه نوعی رقابت ناسالم و چالش های اجتماعی و شخصیتی نیز به عینه مشاهده می گردد. طبعاً در یک شهرستان کارآمدترین نگاه می تواند نگاه علمی باشد چه این که جامعه آن شهر را به سوی رشد و توسعه انسانی روانه می کند. علم به عنوان ویژگی برتر در زندگی فرهنگی و زندگی اجتماعی افراد همیشه کار ساز بوده است ولی بشرطی که از آن علم به درستی و درجای خود استفاده شود.

۴- نگاه سیاسی: باید اذعان داشت که نگاه سیاسی از مهمترین نگاه هایی است که در این شهرستان بصورت بنیادی نهادینه شده است. دو دلیل عمده وجود دارد: نخست عدم توجه به تاریخ سیاسی این شهرستان است. چه این که تاریخ سیاسی این شهرستان در چهار چوبی معقول نگاشته نشده و در خیلی از مواقع دامن زدن به تعصبات قومی و قبیله ای و برتری های به چشم می خورد. نکته دوم ادبیات سیاسی این شهرستان است. شاید بتوان گفت اکثر مشکلاتی که مردم در جهت انتخاب نمایندگان با آن مواجه هستند، همین عدم ادبیات سیاسی است. وقتی صحبت از ادبیات سیاسی می شود هدف و نیت تنها بیان سیاسی نیست بلکه کلیه ی شاخک ادبیات سیاسی است که ریشه در فرهنگ مردمان این شهرستان دارد و باید شریان های فرهنگ شهر را تقویت نمود. بنابراین نگاه سیاسی در شهرستان خرم آباد باید خودمحور نباشد بلکه باید جامعه محور بوده و با نگاهی کارشناسانه و توأم با تجربه و بر اساس پشتوانه تاریخی و فرهنگی و توانایی های فرهنگ سیاسی شهر انجام پذیرد.

۵- نگاه هنری: هنر به عنوان مهمترین رکن فرهنگ یک شهر قلمداد می شود. هنر نه تنها در روح و روان مردم یک شهر تأثیر می گذارد بلکه در نفس خویش خلاقیت مردمان یک شهرستان را به خوبی تصویر می نماید. بنابراین مردمانی که هنر ندارند در واقع به مانند جسمی می مانند که فاقد روح است. لذا نگاه هنری در این شهرستان چه در حوزه ی هنر و چه در حوزه موسیقی و شعر و سایر هنرهای هفتگانه اگر چه نگاهی نوستالوژی وار است و در درون خویش تعصبات خاص خود را با توجه به تمدن شهر خرم آباد نشان می دهد. ولی این تعصبات در خیلی از زمینه ها به نفع هنر این شهرستان نیست. به نظر می آید هنر این شهرستان نیاز به همان فرهنگ نگاه را دارد. یعنی اغلب نگاه های هنری نسبت به هم باید معقول و فرهنگ محور باشد.

۶- نگاه حسادت: می توان گفت بدترین ویژگی انسان ها همین نگاه حسادت است. حسادت از ویژگی های ذاتی افراد محسوب می شود و از این منظر در همه انسان ها وجود دارد ولی شدت و یا ضعیف آن بستگی به دایره ی فرهنگی شهر و خود افراد دارد که چقدر توانسته اند روی این ویژگی بد کار کنند. به نظر می آید حسادت در جامعه ای که از حیث فقر مالی و فرهنگی رنج می برد، بیشتر دیده می شود و اگر این دو مورد بر صورت آن شهر برداشته شوند بخش عمده ای از نگاه حسادت از بین می رود. نگاه حسادت در شهرستان خرم آباد به علت درآمیختگی های فرهنگی و دگر دیسی های اجتماعی ای که احساس می شود، متأسفانه جایگاه ویژه ای را به خود گرفته است. بنابراین با توجه به آداب و رسوم فرارونده ای به مانند شجاعت، عاطفه و میهمان نوازی که در این شهرستان به عنوان فرهنگی متداول تصویر شده، است لذا حیف است که نگاه حسادت در این شهرستان وجود داشته باشد. به نظر می آید اگر نگاه حسادت در این شهرستان به دایره ای ضعیف کشانده شود، بخش عمده ای از چالش ها و معضلات اجتماعی برطرف خواهد شد.

۷- نگاه اجتماعی: مهمترین و کارآمدترین نگاه در این شهرستان همین نگاه اجتماعی است. چه این که نگاه اجتماعی تبعاتی عمومی را بدنبال دارد. اگر با نگاهی هوشمندانه به داخل مردم شهر خرم آباد آمده و اجتماع این شهر را از حیث نوع نگاه ها بررسی نمائیم بی شک با انواع نگاه ها مواجه می شویم که هر کدام به نوبه خود جالب توجه است. برای این که یک اجتماع به آن رشد و توسعه انسانی و تعالی فرهنگی است دست یابد نیاز به کنترل و جهت دادن به نگاه های اجتماعی است. خیلی از نگاه های مردم در شهرستان خرم آباد سطحی و ناکارآمد است. به نظر می آید که هر فردی وقتی که از خانه بیرون می زند ابتدا باید جلوی پای خودش را نگاه کند تا که احیاناً به سنگ یا چاله ای برخورد نکند و دیگر نگاهش به اطراف است که خدای ناکرده با مشکلی مواجه نشود.

لذا نگاه اجتماعی مهمترین نگاهی است که اگر افراد به صورت اصولی به آن بپردازند بخش عمده ای از فرهنگ اجتماعی خود را کسب نموده اند. ولی با توجه به مشکلات معیشتی و فردی خیلی از مردمان این شهر در نگاه خود و نگاه خیابان ها سردرگم اند. به عنوان مثال در خیلی مواقع طرف پیاده رو را با خیابان اشتباه می گیرد و حتی نوع راه رفتن را نیز رعایت نمی کند. دیگر فرهنگ نگاه، نگاه های معمولی است که افراد نسبت به همدیگر دارند. یعنی هرگز نمی خواهیم که فرهنگ شناخت را سرمنشأ کار خود نمائیم. لذا نگاه های اجتماعی باید از روی شناخت انجام پذیرد. مثلاً بدانیم که وقتی در یک تاکسی نشسته ایم افرادی که کنار ما نشسته اند چه نوع شخصیتی هستندو یا وقتی در یک کانون فرهنگی و یا مجلس اجتماعی قرار می گیریم حداقل بدانیم که چه نوع افرادی در کنار هم گرد آمده اند. متأسفانه برای عملی کردن این نوع روند نیاز به نوعی فرهنگ «بنام فرهنگ پرسش» است. فرهنگ پرسش همیشه پاسخی را به همراه دارد.

لذا از قدیم گفته اند سئوال کردن عیب نیست. و این مهم بدین خاطر است که ما با پرسش کردن می توانیم به بخشی از شخصیت فرد مقابل پی ببریم. نکته دیگر نگاه های اجتماعی می باشد که مغرضانه تصویر می شود. این نوع نگاه نیز در خیلی از موارد با دلیل و در برخی موارد نیز بدون دلیل رخ می دهد. لذا در هر دو شرایط نگاه اجتماعی خوبی نیست. چه این که نگاه اجتماعی می باید سالم و غیر مغرضانه و منطقی باشد. دیگر شاه اجتماعی می تواند نگاه خود برتر بینی و مغرور دار باشد. با توجه به این که بشر اجتماعی آفریده شده لذا این اجتماعی بودن به منزله ی استفاده بهینه است نه ناکار آمد . . . و دیگر نگاه اجتماعی که آکنده از پرخاشگری است و در ختام نیز منجر به دعوا و درگیری نیز می شود. نوع نگاه هایی است که در افراد لمپنیزم صورت می گیرد. در خیلی از مواقع این نوع نگاه ها بدون هیچ شناخت قبلی ای شکل می گیرد و البته در برخی مواقع نیز با کدورت های پیشین رخ می دهد که در هر دو شرایط پیامدهایی نابهنجار و ایستا را به همراه دارد.

این نوع نگاه اجتماعی که قبلاً نیز این قلم در مقاله ای بنام فرهنگ راه رفتن در شهرستان خرم آباد بررسی شد، باید ریشه یابی شود و با فرهنگ سازی های سالم و برطرف کردن موانع مالی و فقر فرهنگی در افراد ریشه کن گردند. حسن کلام این که مقاله ای که تحت عنوان جامعه شناسی فرهنگ نگاه فراروی خوانندگان قرار گرفت تنها یک قول بود که به عنوان حرکتی پیش رونده کلید خورد و همین بسترسازی می تواند بهانه ای باشد تا که در جهت رفع کاستیهای شهرمان خرم آباد به نوبه خود کوشا باشیم تا امید وارانه به آن رشد و توسعه انسانی که بایسته و شایسته ی وجود این شهر می باشد، دست یابیم.

عابدین پاپی