از یادرفتگان دنیای تغذیه

لزوم یاری جستن از طب سنتی

۱) از دیدگاه علم تغذیه نوین و آنچه به عنوان یافته‌های آکادمیک و تحقیقاتی به شکل کتاب و مقاله در این زمینه موجود است، پیروی از یک رژیم غذایی صحیح بر مبنای راهنمایی‏ها و دستورات هرم تغذیه، از دوران کودکی تا کهنسالی، می‌تواند متضمن بالاترین درصد مصونیت فرد از ابتلا به بیماری‏های مختلف و مهم‌ترین عامل حفظ سلامتی وی در طول حیاتش باشد. در این راستا وظیفه اصلی متخصصان و مشاوران تغذیه در وهله اول، آگاهی‏رسانی هرچه بیشتر فردی و جمعی در رابطه با تغذیه صحیح، به‌خصوص از طریق آشنایی با روش‌های برنامه‏ریزی غذایی خانواده و چگونگی شروع تغذیه از سنین پایین برای پایه‏ریزی و شکل‏دهی مناسب ذایقه کودکان و بیمه کردن روال آتی تغذیه تک‏تک اعضای خانواده و در مرحله دوم، پایش فاکتورهای آماری مرتبط با سلامت در سطوح مختلف جامعه و پیگیری مطالبات جامعه علمی کشور از مسوولان، برای کمک به بالا بردن سطح آگاهی مردم، کاهش تبلیغات غلط تجاری و جلوگیری از رواج اعتقادات نادرست و مصرف مواد غذایی پرخطر است، چراکه در این صورت نیاز به مشاوره‌های درمانی و هزینه‌های مربوط به آن به حداقل می‌رسد و با تقویت و تمرکز بیشتر بر فعالیت‌های ذکرشده در مرحله پیشگیری، عملکرد نظام سلامت با موفقیت بیشتر و هزینه کمتر همراه خواهد شد.

۲) اما به نظر می‌رسد یکی از دلایل اصلی عدم اقبال عمومی به آموزش‏های موجود و پایین بودن میزان موفقیت حاصل از تلاش‌های صورت‌گرفته در بالا بردن سطح اعتماد جوامع گوناگون امروزی نسبت به توصیه‌های تغذیه‏ای، ناکافی بودن شناخت علم تغذیه از تاثیر بالای مشخصات فردی در تنظیم برنامه غذایی از یک سو و بی‏اهمیت دانستن سایر عوامل دخیل در این رابطه همچون شرایط جغرافیایی، امکان دسترسی به مواد غذایی گوناگون نزد اشخاص مختلف یا عادات غذایی غالب در هر منطقه باشد. به عبارت دیگر برای نیل به هدف اصلی یعنی «انتخاب مفیدترین رژیم غذایی در عین سازگاری کامل با مشخصات هر فرد»، در کنار استفاده از یافته‌های مدرن و مورد بحث دانش روز تغذیه، از قبیل میزان مواد مورد نیاز روزانه و مقدار موجود این مواد در غذاهای گوناگون، مسایل دیگری را هم که بیشتر به شرایط خاص جسمانی یا موقعیت ویژه آن فرد بخصوص مربوطند، باید در نظر داشت.

۳) در ۱۵ سال اخیر که به‌شخصه پیگیر یافتن ارتباطی منطقی و قابل اتکا بین مشخصه‌های جسمانی افراد گوناگون با چگونگی انتخاب بهترین غذا برای هریک از آنان بوده‏ام، به‌عینه و به‌تجربه دریافته‏ام که لازم است علاوه بر اطلاع از مقادیر فاکتورهای شیمیایی و بیوشیمیایی خون مانند قند، تری‏گلیسرید، کلسترول و هموگلوبین یا دیگر فاکتورهای شناخته‏شده و قابل اندازه‏گیری و آگاهی از سابقه فامیلی شخص مورد نظر از نظر ابتلا به بیماری‏های گوناگون، باید برخی فاکتورهای وابسته به ژنتیک را نیز که ممکن است به مرور زمان یا در اثر نوع تغذیه انتخابی، تشدید یا تضعیف شوند، مدنظر قرار داد. برای دسته‏بندی این مشخصات پایه که در هر فرد نسبت به فرد دیگر، تفاوت‌های اساسی و قابل مشاهده‏ای دارد (جهت تشخیص گروهی که هر فرد با توجه به دارا بودن مشخصات خاص، در آن گروه قرار می‏گیرد و سپس ارایه راهکار مشابه و دستورات غذایی برای آن گروه خاص)، نیازمند داشتن سیستمی جامع و منطقی هم از نقطه‏نظر تشخیص با توجه به شباهت‏های جسمانی و هم از نظر شناختن غذاهای مطلوب برای هر دسته یا گروه هستیم.

۴) از دیرباز تاکنون این شیوه تفکر باعث پدید آمدن روش‌های گوناگونی در کشورها و فرهنگ‌های مختلف دنیا برای تقسیم‏بندی افراد و غذای آنها شده است که از آن جمله می‌توان به دسته‏بندی افراد بر اساس گروه‌های خونی توسط دکتر «پیتر آدامو» و پیشنهاد استفاده از غذاهای خاص برای هر گروه خونی اشاره کرد. این روش با توجه به جدید بودن (دارای سابقه چنددهه‌ای) و نداشتن پشتوانه علمی و تجربی کافی، هنوز به طور کامل قابل دفاع نیست و در آینده به برخی نقایص آن اشاراتی خواهیم داشت. اما نزدیک‏ترین سیستم جامعی که می‌توان بسیاری از این حالات و مشخصات را در شکلی کلاسه‏بندی‏شده و قابل اتکا در آن یافت، همان طب سینوی یا سنتی ایران است که با بهره بردن از مبانی طب یونان قدیم از قرن‏ها قبل و به طور مشابه با روش‌های هم‏عصر خود مانند طب آیورودا در هند یا طب سنتی چینی، در ایران برای تشخیص و درمان بیماری‏ها از آن استفاده می‏شده است. همان‌طور که قبلا هم اشاره شد با پیشرفت علوم پزشکی و جایگزینی روش‌های مدرن طبابت در قرن جدید به جای طب سنتی و حذف کامل اندوخته‌ها و تجربیات آن، به سرعت نوع نگرش درمانی از طب کل‏نگر به سمت محدود کردن دیدگاه به یک عضو یا اعضای خاص رفته و در آن استفاده از مواد شیمیایی و داروهای گوناگون برای درمان بیماری‏های نوظهور جایگزین غذا و روش‌های پیشگیرانه قدیمی شده‏اند. بنابراین، قصد ما از مروری اجمالی بر ارتباط طب قدیم و عقاید آن با علم تغذیه امروزی در چند قسمت آینده (که در تحصیلات آکادمیک هیچ‌گونه اشاره‏ای حتی کوتاه هم به آنها نمی‌شود)، امکان‏سنجی استفاده از توانایی‏های بالقوه این دیدگاه در امتزاج با دانش جدید و کمک به شناسایی فاکتورهای دخیل در تشخیص طبع و مزاج هر فرد و انتخاب غذای مناسب و خاص وی از دوران کودکی تا سالمندی است.

حمید خواجه ‏پور