معرفی سی دی موسیقی نواحی ایران- موسیقی زار و نوبان

ملیکا زندیچی

فوزیه مجد متولد ۶تیر،۱۳۱۷ تهران، آهنگساز، پژوهشگر و مؤلف است. در دهه ی 1350 که مصادف بود با تاسیس مرکز حفظ و اشاعه ی موسیقی ملی زیر نظر مهدی برکشلی، داریوش صفوت و نورعلی برومند، بخشی پدید آمد که به پژوهش و گردآوری موسیقی های نواحی میپرداخت. در این هنگام فکر تحقیق بر موسیقی اقوام در ذهن فوزیه مجد شکل گرفت و با سفر به خراسان، سیستان و بلوچستان، هرمزگان و بوشهر همراه با تیمی که خود پدید آورده بود، مجموعه های کم نظیر از اجرای موسیقی نواحی، اقوام را گردآوری کرد.

سی دی موسیقی نواحی ایران- موسیقی نوبان و زار که توسط موسسه ی فرهنگی – هنری ماهور در سال 1358 انتشار یافته است پانزدهمین سی دی از این سری پژوهش هاست که  در جزیره ی قشم تهیه و تنظیم شده است، متشکل از 10 شیار آوازهای زار و نوبان که در جنوب ایران جهت مراسم درمانی برگزار میشود، که تصویری مناسب از این مراسم برای مخاطبان تداعی میکند.

برای توضیح بیشتر به مدد مونوگرافی غلامحسین ساعدی تعاریف مختصری از این مراسم و مفاهیم آن را ارائه میدهیم.

رگ و ریشه ی آداب و رسوم اهل هوا مخلوطی است از اساطیر و قصص سواحل گوناگون و خرافات و معتقدات عامیانه به همراه سحر و افسون و جادو و جنبل

 آنان بادها را تمام قوای مرموز و اثیری و جادوئی میدانند که همه جا  و مسلط بر تمام نوع بشر هستند و آدمیزاد چندان در برابر آنان عاجز و بیچاره است که راهی جز مماشات و قربانی دادن و تسلیم شدن ندارد. این بادها بیشتر از سواحل دور دست آفریقای سیاه می آیند اما در طول راهی که از آفریقا تا سواحل ایران پیموده اند با فرهنگ و اساطیر مختلف مخلوط شده و رنگ و شکل اسلامی گرفته اند.

بادها به دو دسته ی کافر (که موذی و خطرناک، چنان که ممکن است مرکب خود را هلاک کنند ) و مسلمان (که کم تر دیده شده مرکب خود را به نابودی بکشند ) تقسیم بندی شده و مسری و قابل انتقال هستند

به این ترتیب به طور اعم اهل هوا را کسانی می گویند که گرفتار یکی از بادها شده اند. برای درمان اهل هوا مجالسی ترتیب داده میشود که توسط بابا ها یا ماما ها اداره میشود. هر باد برای خود یک بابا یا ماما دارد که حرفه ی خود را از پدر به ارث می برند و سیاهانی هستند که از سواحل آفریقا آمده یا اجدادشان اهل آن حواشی بوده اند، مقدار برگزاری این مراسم برایشان اعتبار بوده و هیچ کس به غیر از بابا یا ماما نمی تواند که شخص مبتلا به باد را درمان کند. بابایی که در این سی دی از او نام برده شده است بابا درویش نام دارد که علاوه بر بابای زار بابای نوبان هم هست

زار و نوبان دو بادی هستند که به نسبت دیگر بادها بیشتر شایع هستند، زیرا مبتلایان خود را در دم هلاک نمیکنند.

زار: که همه کافرند، به جز عده ی معدودی و روی هم رفته همه را باد سرخ میگویند و خطرناک ترین و شایع ترین بادهاست و بیشتر مبتلایان اهل هوا گرفتار این باد بوده و شمارشان از 72 بیشتر است.

نوبان: بادیست که شخص را علیل و بی حرکت و افسرده می کند. از بادهای مسلمان است که بر خلاف زار که کافر است مقدس و اهل حساب هستند. اشعاری که در مجلس نوبان خوانده می شوند همه پر است از اسم خدا و رسول و مدح ائمه اطهار. بیشتر همان مولود نامه هایی است که در تمام جنوب ایران معمول است.

مهم ترین قسمت مراسم، موسیقی و اشعاری است که توسط بابا یا ماما خوانده شده و از طرف اهل هوا جواب داده میشوند. هر باد اشعار و آلات موسیقی مخصوص خودش (همچون دهل، تمبیره، کسر و.. )  را دارد و از طریق نوای آنهاست که بادها رام شده و مرکب خود را رها میکنند.

این سی دی با ضبط این نواها و آوازها  امکان آشنایی و درک این مراسم که هنوز هم آثاری از آن در این نواحی دیده میشود، را فراهم کرده است و میتوان از آن به عنوان یک سند یاد کرده که   داده هایی را در اختیار پژوهشگران قرار میدهد.

 

دوست و همکار گرامی

چنانکه از مطالب و مقالات منتشر شده به وسیله «انسان شناسی و فرهنگ» بهره می برید و انتشار آزاد آنها را مفید می دانید، دقت کنید که برای تداوم کار این سایت و خدمات دیگر مرکز انسان شناسی و فرهنگ، در کنار همکاری علمی،  نیاز به کمک مالی همه همکاران و علاقمندان وجود دارد. برای اطلاع از چگونگی کمک رسانی و اقدام در این جهت خبر زیر را بخوانید

http://anthropology.ir/node/11294