کاروانسرا در ایران

گروه کتاب و رسانه

    کاروانسرا در ایران ، هادی زاده کاخکی، سعید، کاروانسرا در ایران، تهران : دفتر پژوهشهای فرهنگی ،1389، 115صفحه ، مصور
    از مهمترین یادگارهای گرانقدر معماری ایران کاروانسرا است که جهت اسکان  موقت  و استراحت  کاروانیان در مسیر راها ایجاد شده و تحت تاثیر تحولات اخیر  در  عرصه حمل ونقل  کارایی خود را از دست داده است و تبدیل به مخروبه شده است.
    کاوانسرا ها علاوه بر اینکه مکانی جهت رفاه کاروانیان بود، به این علت که مردمانی از سرزمین های مختلف  را هرچند برای مدت کوتاهی در خود جمع می کرد، دارای کارکرد اجتماعی نیز بود .این اجتماع باعث می شد کاروانسراها تبدیل به محلی برای برخورد و تبادل آرا واندیشه های اجتماعی ،مذهبی وسیاسی و....اقوام مختلف باشد.
براساس منابع تاریخی ، پیشنه کاروانسرا در ایران به دوره هخامنشایان می رسد؛ چنانچه هردوت مورخ یونانی نوشته است که مقیاس راها «پر سنگ» بوده است و به مسافت هر چهار «پر سنگ» منزلی تهیه شده و در آنها مهمان خانه های خوب دایر گردیده است.
در دورهای از تاریخ ایران کاروانسرا ها رونق و گسترش پیدا کرده اند که کشور دارای حکومتی مرکزی و مقتدر بوده است که این خود باعث ایجاد امنیت در راها ودر نتیجه گسترش حمل ونقل شده و اسباب ساخت کاروانسرا های بین راهی را هرچه بیشتر از بیش فراهم می کرده است .
 افزایش ضریب امنیت و انگیزهای بازرگانی  در دوره صفوی به خصوص دوره شاه عباس موجبات رشد قابل توجه تعداد کاروانسرا ها در ایران فراهم کرد؛چنانچه مشهور است که شاه عباس  فرمان داده است نهصد ونود ونه  کاروانسرا در ایران ساخته شود ، بنابراین عصر صفوی را می توان دوران طلایی  احداث کاروانسرا ها در ایران دانست.
کتاب کاروانسرا در ایران نود ونهمین کتاب از مجموعه "از ایران چه می دانم" است که اطلاعات ذیقیمتی را  به زبانی ساده در این مورد به خوانندگان خود می دهد.
مولف در کتاب حاضر به بررسی کاروانسرا در ایران در چهارم فصل به بحث پرداخته است در فصل اول ضمن بررسی جادهای معروف ایران مثل جاده ابریشم و فلفل و .... به توصیف کاروان و تشکیلات آن نیز می پردازد . در فصل دوم به معرفی انواع و ویژگی و کارکرد بناهای وابسته به راه و کاروان مانند رباط و کاروانسرا ،خان ، آب انبار ،حوض و پایاب و ... می پردازد در فصل سوم به بررسی کاروان سرا و کارکرد این بنا پرداخته و همچنین به کاروانسراهای شهری که عمدتاً محل بار انداز و عرضه کالای کاروانیان بوده اشاره می کند و در ادامه به بررسی انواع کاروانسراها از منظر مالکیت می پردازد. و در فصل چهارم نیز بررسی عملکرد ساختار وجزئیات معماری و کالبد کاروانسراها را مورد توجه قرارداده است.
سعید هادی زاده کاخکی کارشناس ارشد معماری از دانشکده هنرهای زیبای تهران است. انجام چندین طرح پژوهشی، تدوین مقاله هایی در زمینه معماری، کتاب کبوتر خانه در ایران در مجموعه" از ایران چه می دانم" و همکاری در تدوین کتاب معماری بندر لافت از فعالیت های علمی اوست.

در پایان قسمتی از «سخن پایانی » کتاب را می خوانیم:
 
«گنجینه کاروانسراهای ایران بازگو کننده توانایی های معماران و سنت های اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی ایرانیان است . در این کتاب تلاش شد که به گونه ای مختصر کاروان و کاروانسرا از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار گیرد : از نظر معماری (گونه شناسی و عناصر کالبدی ، شناخت مصالح ، طرح و نقشه و ساخت بنا ) اقتصادی ( تاثیرگذاری در مبادلات تجاری ، پخش و فروش تولیدات و توزیع درآمدها در مناطق گوناگون ) اجتماعی (آمد و شد اقوام و گروه ها ، برقراری و گسترش نشست های اجتماعی ،ایجاد زمینه های تعامل و گفت و گو ...) فرهنگی ( تعامل و تبادل فرهنگ ها گسترش آداب ،رسوم ، سنت ها و عقیده ها ،جایگاه تبادل اندیشه ها و دانش ها و ...)سیاسی ( محل استقرار شاهان ، امیران و حاکمان در طی سفر ، برخوردار از اهمیت سوق الجیشی و نظامی به ویژه رباط های مرزی ، محل انتشار و تبادل اخبار سیاسی و اقتصادی شهرها و سرزمین های گوناگون و ...) و بسیاری جنبه های دیگر همواره کاروانسراها شایان توجه و دارای اهمیت بوده اند . »



فهرست کتاب
پیش سخن
فصل یکم . راه و کاروان
1.ساختار طبیعی ایران
2.راه های ایران
3.کاروان و تشکیلات آن
فصل دوم.بناهای وابسته به راه و کاروان
1.انواع و ویژگی ها
2.برید وچاپار
3.میهمانخانه و دسکره
4.قهوه خانه و چایخانه
5.رباط
فصل سوم.کاروانسرا و کارکردهای آن
1.واژه شناسی کاروانسرا
2.پیشینه تاریخی
3.کارکرد کاروانسراها
4.کاروانسراهای شهری
5. انواع کاروانسراها
6. نمونه هایی از کاروانسراها
فصل چهارم .کالبد و معماری کاروانسرا
1.    شکل گیری و تحلیل کالبدی کاروانسراها
2.    گونه شناسی کالبدی کاروانسراها
3.    جزییات معماری کاروانسراها
سخن پایانی
ماخذ

آدرس وب سایت دفتر پژوهش های فرهنگی
http://www.iranculturestudies.com



تهیه وتنظیم: موسی الرضا  غربی
[e-mail]