قنات قصبه ی گناباد

سمیرا قاسمی

قنات قصبه ی گناباد ، یک اسطوره، تالیف دکتر محمد حسین پاپلی یزدی و همکاران، ناشر: شرکت سهامی آب خراسان، چاپ اول 1379
آب به عنوان اساسی ترین عنصر حیات، در طول قرون و اعصار، نقشی اساسی چه در زندگی زیستی همه ی جانداران و چه در زندگی فرهنگی انسان ها ایفا کرده است. از سوی دیگر به دلیل موقعیت جغرافیایی ایران و واقع شدن این سرزمین در منطقه ای نسبتا خشک، آب همیشه از احترام و ارزش بالایی برخوردار بوده است. بی آبی در استان های این کشور از جمله یزد و کرمان، خراسان و دیگر شهرهای کویری، نه تنها نتوانسته منطقه را خالی از سکنه کند بلکه برعکس دست و ذهن ایرانی به تکاپو افتاده و با خلق سازه های آبی مانند قنات، سد، آب انبار، یخچال و غیره بر مشکل فائق آمده اند. سازه های آبی که دیروز موجبات سیرابی این سرزمین و مردمش را فراهم می کرد امروز در حقیقت میراث فرهنگی این کشور به شمار می آیند.  از این میان قنات همواره یکی از مطمئن ترین شیوه های آب رسانی بوده است. کتاب قنات قصبه ی گناباد نیز به بررسی گناباد و قنات آن پرداخته است. زمین های گناباد دارای اقلیمی خشک و بیابانی است و بخشی از کویر بجستان می باشند.

فهرست مطالب این کتاب به قرار زیر می باشد:
بخش اول،
فصل اول:
مقدمه/ شرایط محیطی /موقعیت جغرافیایی/توپوگرافی/شیب زمین /زمین شناسی
سطح سفره ی آب زیرزمینی و حوزه ی تغذیه ی قنات قصبه ی گناباد /منابع آبی حوزه ی آبریز گناباد/ میزان ریزش و تاثیر آن بر آب قنات قصبه /بررسی پارامترهای هواشناسی/ویژ گی آب و هوایی/نتیجه گیری

فصل دوم:
مروری بر تاریخ گناباد/خاستگاه و اهمیت قنات در گناباد/نقش فعلی قنوات در زندگی گناباد/نقش فعلی قنوات/نقش قنات در آب شرب/جایگاه تاریخی قنات قصبه ی گناباد

فصل سوم:
وضعیت فعلی قنات قصبه/وضعیت گذشته ی قنات قصبه/مشخصات فنی قنات قصبه گناباد/عمق مادر چاه های قنات قصبه/مشکل تعیین دقیق عمق مادر چاه ها/عمق و تعداد میله های تره کار/عمق میله های خشکه کار/طول راه روهای  (کوره های) تره کار، خشکه کار، و سوهای قنات قصبه/دهنه قنات/دم، در قنات قصبه/روش های رویارویی با دم گرفتگی/نحوه ی حفر چاه/ایمنی استاد چاه کن/نحوه ی ارتباط چاه کن با افراد سر چاه/سرکولی/سرکولی در قنات قصبه/حفر آخرین سرکولی های مهم در منطقه گناباد/حفر کوره /پشته ها/فاصله پشته ها/وسایل مورد استفاده در حفر قنات/چرخ چاه/چرخ یک سره/چرخ دو سره /تعداد کارگران/ استفاده از چرخ های متعدد در یک چاه/ محاسبه ی نیروی لازم برای کشیدن دلو با چرخ دو سره/ طناب، ریسمان/ دلو/ کلنگ و بیلچه/ چراغ/ به کار گیری وسایل جدید در حفر/ دینام/ بهره گیری از تراکتور در کندن چاه/  مته بادی/ کندن میله چاه با دستگاه حفاری/ حریم قنات/حریم مادر چاه/ حریم پشته ها و خشکه کار/ حریم قنات قصبه در بخش خاک های معروف به کلوت

فصل چهارم:
تاسیس جنبی قنات قصبه/ آسیاب/ آسیاب های قصبه/ مردخونه/ لباس کن/ اتاقک استراحتگاهی/ پایاب، زینه و جوی ها/ چاه بالا خانه دار

فصل پنجم:
تعمیرات/ سازمان تعمیرات/ سازمان مقنی گری/ تامین اعتبار برای تعمیرات و لایروبی/ راه های تامین اعتبار قنات/ اقدامات انجام شده در سالهای اخیر با کمک های دولتی/ نتیجه



فصل ششم:
میزان آبدهی قنات قصبه/ میزان آبدهی اولیه/ میزان آبدهی فعلی/ کیفیت آب/سطح زیر کشت

فصل هفتم:
نظام تقسیم و مالکیت آب در قنات قصبه ی گناباد/ واحد سنجش آب/ مدار آب/ مدیریت تقسیم آب/ ارزش اقتصادی آب قنات قصبه/ ارزش اقتصادی قنات قصبه/ تغییرات نسبی مدار 24 روزه با توجه به ارزش اقتصادی آب/ ابهام مالکیت آب در برخی از روزهای مدار/ وقف در قنات قصبه ی گناباد/ اثر نظام تقسیم آب بر الگوی کشت/ مصارف آب قنات قصبه خارج از نظام مالکیت/ نتیجه

فصل هشتم:
مسائل فرهنگی/ تاثیر قنات قصبه در فرهنگ منطقه/ تاثیر قنات در سازمان اجتماعی و مدیریتی شهر گناباد/ باورها در باره ی قنات قصبه/ تاثیر قنات بر شهر و تمدن/ تاثیر قنات در بافت کالبدی  شهر گناباد/ شبکه ی روباز آب قنات قصبه ی گناباد/


بخش دوم،
فصل اول:
ظهور و افول یک تمدن/ مسیر قنات از چاه ریز حوض زبرغو  تا حوض الحبیب/ قنات دو طبقه و پیدایش برغیون نو/ تپه (؟) تلخ ، استخر و رشته قنات مربوطه/ برج الحبیب/ حوض الحبیب/ چگونگی انتقال آب قنات به این مناطق و اضمحلال یک تمدن/ مشکلات فعلی قنات قصبه/ پیشنهادات/نتیجه گیری/ اصطلاحات/منابع/ نقشه شبکه روباز قنات قصبه/ عکس ها/