دیرینه شناسی انسان شناسی دندان

ج.ج.هابلن ترحمه مسعود مسرت

چشم انداز دیرینه انسان شناسی دندان، موضوع محوری اولین سمپوزیوم تطور انسان در انستیتوی انسان شناسی تکاملی ماکس پلانک در شهر لایپزیک بود. شمار قابل توجهی از فسیل های کشف شده شامل  دندان هاهستند. آنها ارگان های کاملا معدنی شده ای از یک فرم کامل را ارایه می دهند که بهتر از هر قسمت دیگری از اسکلت بدن در رسوبات زمین شناختی و جایگاه های باستان شناسی حفظ شده اند. در نتیجه ی کشف اولین فسیلهای گونه های منقرض شده، می توان گفت دیرین شناسی مهره داران در درجه ی اول بر اساس آنالیز دندانی پایه گذاری شده است.در واقع اولین دایناسوری که در سال 1825 توسط گیدئون مانتل معرفی شد ، یک دندانِ دایناسور بود.
دیرینه- انسان شناسی  اذعان می دارد که دندان بیشترین مدارک از گونه های مختلف منقرض شده ی  نخستی های های انسان نما و غیر انسانی را ارایه می دهد،به عبارت دیگر هر آنچه اکنون در مورد تکامل نخستی ها می دانیم  بر پایه ی دندانهاست.این ارگان اطلاعات چندگانه ای از جمله رفتار های فرهنگی،  آسیب شناسی، تغییرات ریخت شناسی و رشد را نشان می دهد وبه همین دلیل در طول سالها کانون توجه انسان شناس های های جسمانی در نسلهای مختلف بوده است.
وجود سایش های دندانی القا شده توسط محیط (برای مثال شیار های حاصل از خلال دندان)، آشکار می کند که انسان ها در گذشته با دندانهایشان چه می کرده اند و آسیب شناسی هایی مانند هیپوپلازی مینایی و پوسیدگی دندانی اطلاعات ارزشمندی را در رابطه با دانستن وضعیت سلامت و وضعیت تغذیه ای اشخاص و جمعیت ها  در اختیارمان قرار می دهند.دگرگونی های مورفولوژیک دندانی در بین انسان های زنده، ارتباط زیست شناختی مهمی را در گروه های انسانی معاصر مشخص می کند و همچنین دوره های کلسیفیکاسیون و الگو های رویش دندان، حتی امروزه نیز  آسان ترین راه برای تشخیص سن انسان های نابالغ به شمار می رود.
علیرغم سابقه ی طولانی انسان شناسی دندانی در علم آنتروپولوژی زیستی ، در سالهای اخیر کشفیات تازه و متد های جدیدی برای احیاء توجه به استفاده از دندان برای پاسخ به سوالات تکاملی گونه های انسای و غیر انسانی معرفی شده است.هدف مطالعاتی که بر روی انسان های فسیلی انجام می شود شبیه مطالعاتی است که بر روی انسان عصر جدید انجام می گیرد علاوه بر آن، بیشترین توجه انسان شناسان بر روی میزان واریاسیون در گونه های فسیلی و چندگانگی خصوصیات دندانی متمرکز است.
 می دانیم که بر هم کنش ژنوتیپ و محیط  موقعیت پیچیده ای را بوجود می آورد. این برهم کنش ، الگویی را پدید می آورد که از بطن آن روشهای فیلوژنیک(تکامل نژادی) و تاکسونومیک ( رده بندی) و اطلاعات زیستی را استخراج می کنیم.متاسفانه این به هم پیوستگی(ژن و محیط)  دررابطه با اسکلت کرانیال(جمجمه) هنوز تحت بررسی قرار دارد. سایز دندانها و مورفولوژی آنها تحت کنترل ژنهاست و به دلیل آن که جوانه ی دندانی در مراحل اولیه رشد تشکیل می شود ،ارگانی است که کمترین وابستگی را به تغییرات محیطی نشان می دهد.در سالهای اخیر گسترش ابزار های آنالیز سه بعدی مورفومتریک دندان، پنجره ی جدیدی را به کشف تغییرات ریخت شناسی گشوده است و این تکنیک ها جایگزین روشهای قدیمی که بر پایه ی اندازه گیری های خطی طول و عرض بودند، شده است.
یکی دیگر از خصوصیات مهم دندان، بر خلاف سایر اجزاء اسکلتی، این است که طی حیات فرد تحت بازسازی قرار نمی گیرد. مینای دندان در همان مراحل اولیه زندگی تشکیل می شود و منشور های مینایی و مواد آلی را تحت یک سیستم بسته نگه می دارد.به دلیل سختی بسیار زیاد مینا، دندان کمتر دستخوش اثرات محیطی می شود لذا می تواند سیگنال های شیمیایی را در خود محفوظ کند که آنالیز آنها به شناخت بیولوژی فردی دوره های مختلف زندگی و همچنین به مطالعه ی سن زمین شناختی گونه ها کمک شایانی می کند. امروزه شناخت تفاوتهای تغذیه ای افراد در موقعیت های محیطی مختلف و در مراحل متفاوت زندگی انسان باستانی، با پیشرفت مطالعات ایزوتوپیک میسر شده است. از این رو در برخی موارد، جنبه های مختلف زندگی روزانه،  استراتژی های همسریابی و دورنمای کاری و شغلی جمعیتهای گذشته نیز آشکار می شوند چرا که از طریق دندانها قادر به پیدا کردن مولکول های حفظ شده ی پروتئین ها هستیم که می تواند جنبه های جذاب بیولوژیک خویشاوندان قدیمی مان را بر ملا سازد.
دندان ها بلافاصله پس از رویش به حفره ی دهان ارتباط مشخصی را با محیطش نمایان می سازند بنابراین الگوهای سایش و آسیب شناسی  منبع اطلاعات بزرگی برای شناخت مطالعه رفتارهای تغذیه ای و غیر تغذیه ای است.بررسی سایش دندان می تواند بگوید یک موجود زنده چگونه از دندان هایش استفاده کرده است. آنالیز های ریز سایش، اطلاعات مهمی را در رابطه با تفاوت های تغذیه ای گونه های موجود نخستی ها و انسان نماها داده اند. امروزه با مدل های توپوگرافیک سه بعدی و آنالیز سه بعدی الگوهای سایشی تمام زوایا پلان ها و پستی بلندی های دندان بررسی می شود و اطلاعات ذی قیمتی را در رابطه با عملکرد دندان و اکلوژن فراهم می آورد.
الگوهای جدید به ما اجازه می دهند  که ساختار مینای دندان را شبیه سازی کنیم و به تصویر درآوریم و پیچیدگی های میکروسکوپیش را ببینیم. تحقیقات اخیر در این زمینه برای دیرینه-انسان شناسی بسیار مهم است به خصوص به جهت تکامل دندان و تاریخچه ی زندگی،   دو موضوع مهم و رایج در انسان شناسی جسمانی. سرعت رشد، رسش مغز، طول دوره ی یادگیری، الگو های تناسلی و طول عمر مباحث جدی برای مطالعه ی تغییرات زیست شناختی و اجتماعی در زمینه ی تکامل انسان به شمار می روند.تا این اواخر این یافته ها بر پایه ی دانش و تحقیق بر گونه های انسانی و میمون های  موجود بود  اما پیشرفت مطالعات ریزساختاری آشکار کرده است که بافتهای دندان بهترین مدرک برای بررسی موقعیتهای رشدی-تکاملی هستند.
مقایسه ی گونه های انسانی منقرض شده با گونه های انسانی موجود  ویا دیگر نخستی ها در کانون توجه مطالعات قرار دارد. محققین  امروزه با گسترش استفاده از تکنیک های جدید مانند میکروسکوپ هم کانون، اسکنر های میکرو سی تی  یا سینکروترون ها قادر به کشف دنیای جدیدی در داخل دندان ها شده اند.جنبه جالب توجه نشر مقالات در زمینه ی انسان شناسی دندانی این است که ریخت شناسی دندان می تواند برای جواب سوالاتی در مورد تکامل نخستی های انسانی و غیر انسانی مورد استفاده قرار گیرد. متدهای متفاوتی که اشاره شد اکنون برای دستیابی به مطالعات بیولوژیک یکپارچه شده اند و انسان شناسی دندانی را به  یک رشته ی چند وجهی مبدل ساخته اند که تحقیقاتش شامل روشها و آنالیزهای مختلفی است.
 این پروژه (انستیتو ماکس پلانک) گسترش و پیشرفت سریع متد های آنالیزی به کار گرفته شده در حوزه ی وسیع انسان شناسی زیستی را نشان می دهد.

دکتر مسعود مسرت دندانپزشک معتمد کلینیک دانشگاه صنعتی شریف است.

[e-mail]
منبع: .
S.E. BAILEY
Department of Human Evolution
Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology
Deutscher Platz 6
D-04103 Leipzig, Germany
and
Center for the Study of Human Origins,
Department of Anthropology, New York University,
25 Waverly Place
New York, NY 10003, USA
[e-mail]
J.-J. HUBLIN
Department of Human Evolution
Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology
Deutscher Platz 6
D-04103 Leipzig, Germany
[e-mail]