معرفی کتاب «اعتیاد به مواد مخدر و خودکشی»

لیلا حسین زاده

از 9 مقاله ی جلد سوم «مقالات دومین همایش ملی آسیب های اجتماعی در ایران» 5 مقاله به مقوله ی خودکشی می پردازند و باقی مباحثی را در رابطه با اعتیاد مطرح می کنند.

در این مجموعه نیز(همچون جلد نخست) به لحاظ روش شناسی بیشتر رویکرد کمی غالب است. مقالات عمدتا با در نظر گرفتن متغیرهایی مستقل و وابسته و با تعیین نمونه های مورد مصاحبه و تدوین پرسشنامه، عوامل گوناگون موثر بر خودکشی یا اعتیاد را مورد بررسی قرار می دهند.  

متغیرهای مستقلی که ارتباط معناداری با افکار خودکشی دارند شامل  مشکلات اقتصادی، طبقه ی اجتماعی-اقتصادی (عینی و ذهنی) ، اختلافات خانوادگی ، جدایی وطلاق، خیانت همسر، اعتیاد، احساس آنومی، جنسیت، وضعیت تاهل و شیوه های فرزندپروری(مستبدانه، مقتدرانه، سهل گیرانه)  می شوند. بعلاوه در بررسی پدیده ی خودکشی برخی مقالات به رایج ترین شیوه های انجام خودکشی و انواع خودکشی (با توجه به نیت فرد خودکش) نیز پرداخته اند. در این میان کیامرث شهولی و سلطانمراد رضایی فر در مقاله ای با عنوان «بررسی وضعیت و علل خودکشی طی یک دوره ی پنج ساله در شهرستان ایذه» با بررسی پرونده های مربوط به خودکشی منجر به فوت موجود در دادگستری شهرستان ایذه در طول مدت 5 سال به نتایج جالب توجهی دست یافته اند: « میانگین سن خودکشی حدود 30 سال بود. زمان خودکشی 60 درصد از کسانی که خودکشی کرده بودند در اوایل شب یا هنگام سحر بود که معمولا اطرافیان توجه کمتری به آنها داشته اند[...]

از مجموع افرادی که خودکشی کرده بودند 65 درصد مرد، 70 درصد ساکن شهر و صد در صد فقیر و از نظر اقتصادی از طبقه ی پایین و از نظر سطح سواد بی سواد یا کم سواد بودند. [...]

همچنین بررسی یافته های تحقیق نشان داد که سنین نوجوانی و جوانی، تجرد و نداشتن همسر، بی سوادی و کم سوادی، بیکاری و نداشتن درآمد مناسب و فقر اقتصادی، داشتن سابقه ی بیماری جسمی و روحی آزاردهنده با درصدهای بالاتر از میانگین از مهم ترین عواملی بودند که سبب شده بود تا افراد در این حوزه ی پژوهشی دست به خودکشی بزنند»

و باز « معمول ترین شیوه ی خودکشی برای 84 درصد مردان و 71 درصد زنان، روش حلق آویز کردن بود و 29 درصد زنان با استفاده از روش خودسوزی و سایر مردان با خوردن مواد سمی و شلیک گلوله دست به خودکشی زده بودند»

همچنین « از نظر وضعیت تاهل 65 درصد از کسانی که خودکشی کرده بودند مجرد و 35 درصد متاهل بودند. مقایسه ی گروه های زنان و مردان به طور جداگانه نشان داد که از مجموع 26 مرد که خودکشی کرده بودند 77 درصد مجرد بودند. در حالی که 43 درصد زنانی که خودکشی کرده بودند مجرد بودند. مقایسه ی میانگین ها نشان داد که خودکشی در مردان مجرد بیشتر از مردان متاهل بود در حالی که در زنان متاهل خودکشی بیشتر از زنان مجرد بوده است».

متاسفانه به ندرت در مورد آمار خودکشی دراین مقالات چیزی نوشته شده است در مقاله ی «بررسی عوامل مرتبط با خودکشی در زنان سرپرست خانوار تحت پوشش سازمان بهزیستی شهرکرمان در سال 1389» نوشته ی اعظم پور خاتون می خوانیم: « در بهمن و اسفند 1377 در کرمانشاه 134 نفر با سلاح گرم و سرد و طناب و خودسوزی و سم به زندگی خود پایان داده اند که اغلب آنان را زنان و دختران تشکیل می دادند. در سال 1376 تعداد 338 مورد اقدام به خودکشی در استان ایلام گزارش شده است که 81 درصد آنان را زنان تشکیل می دادند و غالبا خودسوزی کرده بودند و به هیچ وجه جنبه ی نمایشی و جلب محبت نداشته اند».  همینطور که می بینیم در این مقاله نیز آماری جامع و مربوط به سالهای اخیر یا حداقل ده سال اخیرمطرح نشده است. در این مقاله  نسبت تعداد زنان و مردان در خودکشی چنین ذکر می شود :« زنان چهار برابر بیشتر از مردان اقدام به خودکشی می کنند (این رقم در تمام سنین صدق می کند) ولی مردان چهار بار بیشتر از زنان خودکشی موفق و کامل دارند».

در میان مقالات مربوط به مساله ی اعتیاد، یک مقاله روشی برای شیوع شناسی اعتیاد ارائه می دهد. مقاله ای علل قطع درمان با متادون را با تقسیم بندی به سه دسته ی 1- دلایل مربوط به خود بیمار، 2- دلایل مربوط به نظام درمان، 3- برخورد خانواده و شبکه اجتماعی همراه، مورد بررسی قرار می دهد. مقاله ای نیز تاثیر سبک های فرزندپروری والدین را بر استعداد مصرف مواد در دانشجویان سنجیده است. درنهایت مقاله ای نیز با تمرکز بر محیط خانواده، تاثیر عوامل متعددی را در اعتیاد فرزندان بررسی می کند که در این میان حمایت عاطفی، ابزاری و اطلاعاتی از فرزندان، گسیختگی فامیلی، اعتیاد والدین، پیوستگی عاطفی اعضای خانواده  و اعتماد متقابل را می توان نام برد.