پنجشنبه, ۲۰ دی, ۱۴۰۳ / 9 January, 2025
اسکان غیررسمی
طی دهه‌های اخیر به تدریج محلات نابسامان و سكونتگاه‌های غیررسمی به‌طور عمده در حاشیه كلان‌شهرها و شهرهای بزرگ كشور، خارج از برنامه رسمی توسعه شهری و به صورت خودرو شكل گرفته و گسترش یافته است.
این محلات خودرو یا حاشیه‌نشین به بیان درست‌تر، اسكان غیررسمی نامیده می‌شوند و كاركرد اصلی آنها تامین زمین و الگوی ساخت متناسب با توان مالی گروه‌های كم‌درآمد مهاجر از روستاها یا گروه‌های كم‌درآمد و فقیر شهری رانده‌شده از بافت موجود شهرهاست. این‌گونه سكونتگاه‌ها كه سیمای نازیبا، خدماتی پایین و ساكنینی كم‌توان با مشاغلی نامطمئن دارند، محیطی برای پذیرش نابهنجاری‌های اجتماعی فراهم می‌سازند و خطرپذیری بالایی در برابر سوانح طبیعی و انسانی دارند. چاره‌جویی دشواری‌های كنونی این محلات همزمان با پیش‌نگری مشكلات آتی ناشی از رشد آنها امری ضروری است كه اقداماتی ویژه، همه‌جانبه و متفاوت با روال فعلی را طلب می‌کند.
این اقدامات بنابر ماهیت از یك سو باید به صورت یكپارچه و چندبخشی در محیط كالبدی انجام شود و از سوی دیگر باید با اقدمات كالبدی و حتی پیش از آنها با برنامه‌های اقتصادی ـ اجتماعی برای این اجتماعات همراه باشد. لازمه چنین رهگشایی جامع و همه سونگری، هم‌سویی و همیاری دستگاه‌های ذی‌ربط است.
بیان کلی مسأله
طبق آمار ارائه‌شده در برنامه اسكان بشر سازمان ملل، از هر سه نفر در جهان در خلال 30 سال آينده، يك نفر در حاشيه شهرها و سكونتگاه‌هاي غيررسمي زندگي خواهد كرد. بر پایه اين گزارش از 7 ميليارد نفر جمعيت جهان، حدود 940 ميليون نفر در مناطق غيربهداشتي، بدون سرپناه و به دور از خدمات عمومي ـ امنيتي، شهري زندگي می‌کنند. در كشور ايران نيز همچون دیگر كشورهاى در حال توسعه جهان، شاهد رشد و گسترش شهرنشينى و متعاقب آن اسكان غيررسمى بوده‌ايم به نحوي كه نقش مهاجرت به‌ويژه جاذبه رو به رشد شهرهاى كشور و تجمع تبعیض‌آميز سرمايه در اين فضاهاى منطقه‌اى عامل مهمى در گسترش شهرنشينى در ايران بوده است. به گزارش سازمان بهزيستى كشور پيش‌بينى مى‌شود تا پايان سال1395 جمعيتى بالغ بر 15 ميليون از روستاييان كشور به شهرها مهاجرت کنند و اين موج مهاجرتی، بسیار گسترده‌تر از مهاجرتی خواهد بود که در فاصله دهه 60تا70 رخ داد.
مهم‌ترين اثر و بدترين پيامد ناگوار مهاجرت عظيم به شهرها، شكل‌گيرى و پيدايش بحران حاشيه‌نشينى است. مطالعات نشان می‌دهد كه حدود 80 درصد حاشيه‌نشينان شهرها را مهاجران روستايى تشكيل مى‌دهند. انگیزه اصلی این حاشيه‌نشينان از مهاجرت به شهرها، استفاده از فرصت‌هاى شغلى بهتر است.
در حال حاضر پديده حاشيه‌نشينى در كشور به صورت يك مسأله اجتماعى حاد جلوه‌گر شده و مناطق و فضاى كالبدى اطراف شهرها به صورت نواحى جرم‌خيز درآمده‌اند. در اطراف اغلب شهرهاى كشور، مناطق حاشيه‌نشين بسيارى وجود دارد كه با مشكلات بنيادين از قبيل فقر، بى‌سوادى، سطح پايين آگاهى، نرخ بيكارى، سكونت غيررسمى، اشتغال غيررسمى و... دست‌به‌گريبان‌اند. فشار ناشى از اين عوامل به‌ويژه ساختار طبقاتى ناشى از فرادستى و فرودستى حاكم و شكل‌گيرى ذهنيت مقايسه‌اى و در نهايت احساس محروميت نسبى، در موارد بسیاری حاشيه‌نشينان را ناگزير به جرم و جنايت سوق مى‌دهد. بدين ترتيب با گسترش فضاى شهرها و تبديل شدن آنها به مراكز ناهمگن جمعيتى، اجتماعى و فرهنگى، ميزان ناهنجاري‌هاى شهرى به‌ويژه در نواحى حاشيه‌اى شهرها افزايش مى‌يابد.
محيط اجتماعى و مسكونى افراد، ساختارهاى نامناسب شغلى، ناكامي اجتماعى و فقر اقتصادى، زمينه بروز آسيب‌هاى شهرى و رشد بى‌رويه و لجام‌گسيخته ناهنجاري‌ها و گسترش ناامنى‌هاى اجتماعى را فراهم كرده است. ايران، مانند بسيارى از كشورهاى جهان سوم، بعد از دهه 1330 از نظر افزايش جمعيت، شهرنشينى و تمركز جمعيت شهرى در مراكز استان‌ها و در رأس آن پايتخت، با چنان رشد بى‌رویه‌ای مواجه بوده است كه كنترل، هدايت و مديريت مسائل شهرى، به‌ويژه معضلات تبعى آن را در عرصه‌هاى اقتصادى اجتماعى، فضايى و امنيتى به مهم‌ترين مسأله ملى و منطقه‌اى تبديل كرده است.
از این رو پدیده اسکان غی رسمی پدیده‌ای گذرا نیست و به‌شدت در حال گسترش است. به دلیل گستردگی و اهمیت موضوع که منجر به گسترش فقر در جوامع انسانی می‌شود، سازمان‌های جهانی و به خصوص سازمان ملل از طریق بانک جهانی تاکید بر بهبود وضعیت این سکونتگاه‌ها دارند و کمک‌های مالی زیادی به کشورهای درگیر با این موضوع رسانده‌اند.
توجه جدی دولت به مسأله اسکان غیررسمی به سال 1382 باز‌می‌گردد. در این زمان هیات وزیران مصوبه‌ای را تحت عنوان سند ملی توانمندسازی و سامان‌دهی اسکان غیر رسمی با اهدافی که در ادامه به آنها اشاره خواهد شد، به تصویب رساند. به دنبال این مصوبه تلاش‌های دولت برای گرفتن کمک‌های جهانی آغاز شد و متعاقب آن بانک جهانی با کمک‌های مالی خود و تاسیس دفاتر محلی زیر نظر وزارت کشور، مطالعات مربوط به توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی در تعدادی از کلا‌ن‌شهرها را آغاز كرد.
پنج مشخصه عمومی سکونتگاه‌های فرودست (Slum) عبارتند از:
- فقدان امنیت/ حق نگاهداشت محل سکونت
- عدم دسترسی به آب آشامیدنی بهداشتی
- عدم دسترسی به تاسیسات بهداشتی و فاضلاب
- مصالح بی‌دوام و شیوه ساخت غیرمقاوم
- نبود فضای زندگی کافی
- خانه‌سازی شتابزده و خارج از برنامه‌ریزی رسمی شهرسازی
- پیوستگی عملكردی با شهر اصلی و گسست كالبدی از آن
- كمبود شدید خدمات شهری و تراكم زیاد جمعیت
- تجمعی از افراد كم‌درآمد و تهیدستِ عمدتا مهاجر
- مستعد آسیب‌های اجتماعی و مخاطرات طبیعی و محیط زیستی
گونه‌‌‌‌‌بندی سکونتگاه‌های فرودست شهری (رو به زوال كالبدي، اقتصادي و اجتماعي):
- سکونتگاه‌های واقع در عرصه‌هاي تاريخي شهرها
- سکونتگاه‌های قديمي مراكز شهري
- سكونتگاه‌هاي غير رسمي در محدوده قانوني شهرها
- سكونتگاه‌هاي با پيشينه روستايي درون شهر
... برای خواندن ادامه مطلب روی فایل پیوست کلیک کنید.
این مطلب در چارچوب همکاری رسمی و مشترک میان انسان شناسی و فرهنگ و مجله نمایه تهران بازنشر می شود.
| پیوست | اندازه |
|---|---|
| 30158-7.docx | 58.97 KB |
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست