درخت خرما، طرز كشت و انواع آن در لاور رزمي خورموج بوشهر

علیرضا رزمی نژاد

طرز كاشتن درخت خرما: براي كاشتن هر درخت خرما كارهايي به شرح زير انجام مي دهند: اول يك نهال درخت خرما را كه وزن آن در حدود چهار كيلو و بلندي آن دو متر باشد از مادرش مي كنند و سپس يك گودال به عمق يك متر و نيم و پهناي يك متر مي كنند، آنگاه كود الاغ را به اندازة يك يا دو بيل در ته آن مي ريزند و بعد از آن برگ هاي نهال را مي بندند و قسمتي از برگها را با تبر مي بُرند تا گرد شود . نهال را در ته گودال مي گذارند به طوري كه آن طرف از نهال كه از مادرش جدا كرده اند طرف شمال ته گودال باشد . خاك بدون سنگ در اطراف نهال مي ريزند و با چوب، بيل و لگد زدن دورش را محكم مي كنند تا نهال سفت شود و بعد دورش را خار شتر مي ريزند تا گودال پر شود.  تا سه روز به نهال آب مي دهند به طوري كه در هر روز نصف گودال پر شود و بعد هر شش روز يك مرتبه آب مي ريزند تا دو سال اين روش را ادامه مي دهند. بعد از دو سال خاك برداري مي نمايند به اين صورت كه خاك اطراف نهال را عوض مي كنند و خاك تازه مي ريزند و اين خاك برداري هر سال يكبار و به مدت چهار سال ادامه مي يابد.

نمودار محصول و توليد آنها:

درخت خرما پنج ساله بايد ثمر دهد.  زمان سنبله زدن درختان خرما 45 روز از زمستان رفته است.  در ميان برگهاي نخل سنبله هاي مي گويند. در اوايل فروردين اين تاره ها به خوبي بزرگ مي شوند و وسط آن ترك مي خورد كه»  تارِه  «كوچكي بيرون مي آيد كه به آن باغداران نخلهاي خود را بو مي دهند. طرز بودادن نخل به اين صورت است:  چند تاره از تارة نر را برمي دارند كه در سال گذشته براي همين منظور تهيه شده­، آن ها را در سبدي كوچك مي گذارند، داس مخصوص كه به آن) اَكْمِه (گويند به بالاي نخل مي برند و در وسط تاره هاي جوان يك تاره نر قرار مي­دهند.

اين تاره ها در حين رشد و نمو خود مراحلي را طي مي كنند و در هر مرحله نام بخصوصي دارند، مثلاً در هنگامي كه خوب بزرگ شدند به آنها » خِرَك« گفته مي شود. در اين مرحله رنگي مي شوند. مرحلة بعدي ثمر نخل )دُمباز( است و بعد مرحله بعدي كه نوبت رُطب است.  در اين مرحله مردم براي اقوام و دوستان و همسايگان خود كه باغ ندارند رطب مي برند .آخرين مرحله­، مرحلة ثمر نخل خرماست و هنگام بهره برداري از درخت خرما.

برداشت محصول خرما:

همة اعضاي خانواده مهياي برداشت محصول مي شوند لوازم مورد نياز براي برداشت محصول خرما عبارتند از:  مُشْتُو، پَروَنْگ زَنْبيل، مُتكُو، داس و طناب.  اين لوازم را آماده مي كنند و به سمت باغهاي نخل مي روند و خرما را برداشت مي كنند.  سپس اعضاي خانواده به پاك كردن خرما مي پردازند. خرمايي كه نرسيده و در مرحلة رطب است و يا خرماهاي خراب را جدا كرده و بعد از اطمينان از اينكه خرماي خراب يا نرسيده اي مخلوط خرما نيست آن را در زير نور آفتاب قرار مي دهند تا شيرة خرما درآيد و خرما خراب نشود.  سپس آنها را از زير نور آفتاب جمع مي كنند و در ظرفهايي مي ريزند كه از جنس پلاستيك هستند  و در برخي اوقات براي خوش طعمي خرماها زيره يا پونه يا كنجد به آن اضافه مي كنند.  ظرف را تا خرما جا بيفتد تكان مي دهند و سپس خرما آمادة آن است كه به بازار فروش رفته و يا مورد مصرف قرار گيرد.

انواع درختان خرما:

در لاور رزمي تعداد زيادي درخت خرما موجود است كه هر يك به نام هاي مختلفي به علّت نوع، رنگ و طمع و اندازة آن معروف شده اند. اين نام ها به شرح زير است. خنيزي، گَنْتار، شِكَر، گَهكاب، كَسپ، شيرينو،كَنْدي، اَسّكِ زَردو، شيخالي، مِرسِو، خاسويي، دِكَلْ، بريمي، لَشْت، سَمرو، ديري، جُمبازي، پيش كورّو، زيني و سُوُزوك.

خنيزي:

اين درخت دانه هاي گرد و تقريباً درازي دارد. خارك آن خيلي شيرين و با طعم است. رنگ رطب و خرماي آن سياه است.

گَنْتار:

در اين روستا سه نوع گنتار به نامهاي گنتار مخليلي، گنتار دون مُرُكّو و گنتار دون گوتّو معروف است. نوع اول دانه هاي دراز و باريك دارد و رطب آن هم برخلاف ديگر نخلها سفت و رنگ ميوة آن زرد است. نوع دوم خارك نسبتاً شيريني دارد و رطب خرماي خوشمزه اي دارد و خارك و رطب آن رنگش زرد است ولي خرماي آن قهوه اي كم رنگ مي شود. نوع سوم دانه هاي درشتي دارد كه خارك آن زرد رنگ و قدري تلخ است، ولي رطب و خرماي آن خيلي خوب است.

شِكَر:

خارك شيريني دارد و رطب آن هم خوب است ولي خرماي آن خوب نيست .خرماي آن قهوه اي رنگ و خارك و رطب آن زرد است.

كَهكاب:

دانه هاي درشتي دارد و خارك آن تلخ است ولي رطب و خرماي آن واقعاً عالي است  .رنگ خارك و رطب آن زرد و خرماي آن قهوه اي است.

كَسپ:

خارك سفت و تلخي دارد. رطب و خرماي آن خشك ولي با طعم خوب و رنگ خارك و رطب خرماي آن زرد است.

شيرينو:

خارك شيريني دارد. رنگ ميوة اين نخل زرد و خارك آن درشت است. اين نوع نخل زودتر از نخلهاي ديگر مي رسد.

كَنْدي:

خاركي با مزه دارد و زودرس دارد كه رنگش زرد است و گرد و دراز.  به محض رسيدن خارك اين نوع نخل از آن استفاده مي كنند و نمي گذارند رطب يا خرما شود.

اَسّكِ زَردو:

ميوة اين نخل دان ههاي گرد و نسبتاً درازي دارد و خارك آن كمي تلخ است. اين نخل همراه با سوزوك و زيني زودتر از ديگر نخلها رطب مي شود. هنگامي كه رطب شد از آن استفاده مي كنند و نمي گذارند خرما شود. رنگ ميوة اين نخل زرد است.

شيخالي:

دانه هاي بزرگ و درشتي دارد .خارك شيريني دارد.  وقتي كه كاملاً رسيد رنگ آن قرمز پررنگ است.  اما رطب و خرماي خوبي ندارد و فقط از خارك آن مي شود استفاده كرد.

مِرِسو:

نخلي است كه خارك آن بعد از همة نخلها رنگ مي گيرد كه مي توان گفت هنگام رسيدن كامل آن در فصل پاييز است. خارك آن بزرگ است و هنگامي كه داراي رنگ مي شود قرمز پررنگ است و طعم شيريني دارد.

خاسويي:

دانه هاي گردي دارد و خاركش شيرين و رطب و خرماي آن هم خوب است.  رنگ خارك، سرخ كم رنگ و رنگ خرماي آن سياه كم رنگ است.

دِكَلْ:

دانه هاي نسبتاً درشتي دارد و خشك شدة آن براي مصرف حيوانات بسيار خوب است و استفادة ديگري ندارد.

بريمي:

خارك دراز و گردي دارد و رنگ آن هم هنگام رسيدن سرخ كم رنگ است و خارك شيريني دارد.  رطب آن قابل مصرف است ولي خرمايش خوب نيست.

لَشْت:

دانه هاي بسيار درشت و بزرگي دارد . خارك خوبي ندارد . رطب و خرماي آن خيلي خوب نيست . فقط از خرماي آن رُب مي گيرند. خرماي آن سياه و خارك آن سرخ پررنگ است.

سَمرو:

خارك خوبي ندارد و تلخ است ولي رطب و خرماي خوبي دارد. رنگ خاركش زرد است.

دِيري:

نخلي است كه به علت دير رسيدن اين نام را برآن نهاده اند و دانه هاي دراز و باريكي دارد . خارك تلخي دارد. اين نخل رطب يا خرما هم نمي شود، فقط تا اواخر تابستان به صورت جالبي خارك آن خشك مي شود و قابل مصرف مي شود و بسيار خوشمزه است. رنگ خارك آن قرمز و در هنگام رسيدن پررنگ مي­شود.

جُمبازي:

دانه هاي درشت و گردي دارد. خارك آن زرد رنگ است و تلخ. رطب تر و خوبي دارد ولي خرماي خوبي ندارد.

پيش كورو:

نخلي است كه برگهاي آن كوتاه و پرپشت و سبز پررنگ است. خارك آن زرد و قابل مصرف نيست امّا رطب و خرماي خوبي دارد.

زِيني:

دانه هاي ريزي دارد. زود رطب مي شود و رنگ خارك آن سرخ است. رطب و خرماي خوبي ندارد.

سُوُزوك:

رطب خوبي دارد و خارك آن تلخ است.

نسخه نخست این مطلب در فصلنامه «نجوای فرهنگ» شماره هفت، سال سوم، بهار 1387، صص 107- 110 انتشار یافته است.