مختصری درباره سینمای کردی

سامال عرفانی

اولین فیلم سینمایی کردی (و البته اولین فیلم سینمای ارمنستان نیز) به نام زارِ[i]، در 1927 میلادی در ارمنستان فیلم­برداری شد، اما خود سینمای کردی در سالهای 2000 میلادی، ظهور کرد. در کشور ترکیه، سینمای کردی ما را به سمت کارهای یلماز گونه­ی می­برد که سالها زندانی بود و معروف­ترین فیلم خود به نام "راه"[ii] را در 1982 از داخل زندانی کارگردانی کرد.

 در ایران کارهای بهمن قبادی ( زمانی برای مستی اسب­ها2000  میلادی، لاک پشت­ها هم پرواز می­کنند 2004 میلادی و ...) از معروفترین فیلم­های سینمای کردی هستند. البته نباید فیلم­های دیگری را که توسط کارگردانان غیرکرد درباره­ ی کردها ساخته شده­ اند، چه بصورت داستانی و یا مستند، از یاد برد. فیلم مستند "عروسی مقدس" از معروفترین فیلم­های مستند ایرانی است که توسط فرهاد ورهرام در سال 1375 شمسی (1994 میلادی) ساخته ­شده که به آیین "پیر شالیار" در هورامان می­پردازد.

غیر از افراد نام­برده در بالا، از دیگر معروفترین کارگردانان کرد، می­توان نام برد از: مانو خلیل، شیرو رئوف، ژانو روژبیانی، کاظم اُز، شوکت امین­کورکی، حشام زمان، یوکسل یاوز.

در مورد اولین فیلم کردی، زارِ، باید گفت که این فیلم سیاه و سفید و صامت، که دارای داستانی عشقی است در یک روستای اِزدی، در ارمنستان اتفاق می­ افتد. کارگردان فیلم، هامو بِکنازاریان[iii]، خود اهل ارمنستان است. در این فیلم می­توان زندگی روزمره، رسوم، سنن و نیز رقص کردی را دید. در فیلم زارِ (دختر)، و سِیدو (پسر) چوپان، عاشق همدگیر می­شوند، اما رئیس روستا به نام تمور، می­خواهد زارِ را به عنوان زن دوم خود به همسری درآورد (این فیلم، الهام بخش مژده ارسلان شد تا فیلم خود را درباره ­ی چندهمسری به نام A Fatal Dress: Polygamy  را بسازد). پس­زمینه فیلم نیز، انقلاب روسیه است.

بکنازاریان، متولد 1891 ایروان است و در سال 1965 فوت کرده­است، که بعد از انقلاب 1917 روسیه به گرجستان رفت. از دیگر فیلم­های نازاریان میتوان یاد کرد از: گنجینه ­های گمشده 1924، ناتیلا 1926، دختری از آرارات 1950، خانه ­ی نو 1955.

پیشتر، هویت کردی بطور عمده از طریق سنن شفاهی منتقل می­شد، اما امروزه این امر توسط فیلم و سینما صورت می­پذیرد.

اکثر فیلم­های کردی که توسط کارگردانان کرد ساخته ­شده، به مساله فقر و رنج مردم کرد در خاورمیانه می­پردازد.

به اشتراک گذاشتن تاریخ و تفکر خود از طریق تصویر، یعنی اعتماد به نفس، اعلام وجود و البته نشان دادن خود از نگاه "خود" به "خود" و نیز "دیگری". اکثر بازنمایی ­ها از کردها، تا پیش از ظهور سینمای کردی، بازنمایی بود که توسط "دیگری" از خود" انجام میشد و در آنها کرد، به صورت بی­ تمدن یا تروریست تصویر می­گشت. سینمای کردی، خاطرات قومی و تاریخ مقاومت را به تصویر می­کشد.

در سینمای ایرانی، که یک سینمای شهرمحور است، بازنمایی هویت ملی، بازنمایی یک هویت شهرنشین است و اقلیت­ های قومی، حکم فرهنگ­های "حاشیه ­ای" را نسبت به فرهنگ مرکزی "شهری"، دارند. اما غیر از سینمای ملی، سینمای قومی کرد، که "خود" به تصویرپردازی از "خود" پرداخته است نیز، هویت خود را بیشتر یک هویت روستایی و مظلوم بازنمایی کرده ­است. در سینمای ملی، شهر محورِ توجه و بازنمایی است و لذا هویت ملی یک هویت شهری است و هویت قومی، یک هویت روستایی، حاشیه ­ای. یعنی کرد نیز خود را بیشتر به صورت روستایی و حاشیه ­ای میبیند.

منابع:

-         عباسی، مریم (1388) بررسی انسان شناختی سینما: شهر در سینما (مطالعه موری بر فیلم­های داستانی قبل از انقلاب)، گروه انسانشناسی دانشگاه تهران.

-          هاشمی، محمد، نگاهی از منظر نشانه ­شناسی فرهنگی به بازنمایی مقوله هویت ملی در سینمای ایران/ برآیندهای قومیتی پایدار www.anthropology.ir

-          www.mongoosmagazine.com

-          www.kurdgeek.com

 

 

 

[i] -Zare

[ii] - Yol / رێگا

[iii] - Hamo Beknazarian

دوست و همکار گرامی

چنانکه از ​فعالیت های داوطلبانه کانون ​«انسان شناسی و فرهنگ» و ​مطالب منتشر شده​ در سایت آن​ ​بهره می برید و انتشار آزاد این اطلاعات ​و استمرار این فعالیت ها را مفید می دانید، لطفا در نظر داشته باشید که در کنار همکاری علمی، نیاز به کمک مالی همه همکاران و علاقمندان نیز وجود دارد. کمک های مالی شما حتی در مبالغ بسیار اندک، می توانند کمک موثری برای ما باشند.

لطفا کمک های خود را به حساب زیر واریز کنید و در صورت دلخواه با ایمیل به ما اطلاع دهید.

شماره حساب بانک ملت: 117360766

شماره شبا: IR98 0120 0000 0000 0117 3607 66

شماره کارت: 7634-4916-3372-6104

به نام آقای رضا رجبی