رازهاي هفتگانة كليساي شرق آشوري- قسمت اول

فرزانه سجادپور

در آغاز مسيحيت، نو ايمانان به تقليد از يهوديان مجالسي را بر پا مي‌كردند. تقريباً سابقه اين مجالس به 150 م مي‌رسد. پيش از آن نيز مراسم مذهبي توسط مسيحيان به طور مخفيانه برگزار مي گرديد. در اين مجالس “ اهميت زيادي به خواندن كتاب مقدس، تعليم و دعا مي‌دادند. گردآوري اعانه براي فقرا نيز مرسوم بود “ (ميلر، 120 : 1931) همچنين در برخي از اين مجالس به تقليد از شام آخر مسيح (ع ) مراسم عشاء رباني برگزار مي شد. اما با سازمان يافته تر شدن كليسا‌ها و افزايش قدرت آن ها مراسم كليسايي شكل رسمي به خود گرفت. يكشنبه‌ها مختص مراسم عشاء رباني گرديد و ساير مناسك نيز شكل منسجمي يافت. در 1547 م  شوراي ترنت “هفت آئين مقدس“، براي كليسا تصويب كرد و آن را مرتبط با “حضور مسيح ” دانست اين هفت آئين جزو الزامات مسيحيت گرديد و كساني كه به آن باور نداشتند، لعن شدند (الدر، 58 : 1326).

“آئين مقدس يك رسم عملي است كه مي‌بايد در كليسا به عنوان يك نشانه ظاهري از حقيقت نجات بخش ايمان مسيحي اجرا شود” (زيبايي نژاد، 122 :1375 ) اين هفت آئين به افراد متناسب با نوع آئين، فيض‌هاي مختلفي را مي‌بخشد. مثلاً غسل تعميد به فرد فيض مسيحي شدن را عطا مي‌كند(اطلاع رسان تحقیق،3). در كليساي شرق آشوري معادل واژه آئين مقدس، از راز استفاده مي‌شود. راز يعني چيز پيچيده و مبهم و از آن رو كه مسيح (ع) در حال حاضرحضور عيني ندارند؛ چون رازي است كه فقط با برگزاري يك مراسم ديني، تشكّل مي‌يابد. به عبارتي برگزاري اين هفت راز، نشانه‌هاي حضور او در بين ايمانداران است. از طرفي هر راز نيز براي پذيرنده آن منشاء يك فيض ويژه است (همان).

هر چند اين هفت راز يا آئين در بين تمام مسيحيان دنيا برگزار مي‌شود، اما اختلافاتي بين آن ها وجود دارد. مثلاً در كليساي ارتدوكس اين هفت آئين توسط كشيش قابل برگزاري است مگر دستگذاري. اما در كليساي كاتوليك كليه مراسم حتماً توسط اسقف برگزار مي‌شود(الدر، 8 : 1326).در كليساي شرق آشوري نيز فقط براي مراسم دستگذاري حضور اسقف ضروري است. درمورد نحوه اجرا نيز اختلافاتي وجود دارد كه به ترتيب به آن اشاره می شود.

اين هفت راز در كليساي شرق آشوري عبارتند از: راز قرباني مقدس، راز خمير، راز روغن مقدس، راز توبه، راز صليب، راز تعميد و راز كشيشي يا كهانت.

در ساير كليسا‌ها به جاي راز خمير، راز ازدواج قرار دارد. اما كليساي شرق آشوري به علت متداول شدن طلاق، اين راز يا آئين را حذف كرده ،اما هنوز هم مراسم ازدواج در كليسا و با نظارت كشيش برگزار مي‌شود(اطلاع رسانان: 2،3،4).

راز قرباني مقدس

راز قرباني مقدس يا عشاي رباني كه به زبان آشوري به آن راز قربانا مي‌گويند. اين مراسم بر گرفته از شام آخر مسيح (ع) است. مسيح (ع)  شب پيش از تصليب، به همراه شاگردانش غذايي تناول كرد كه به شام آخر مشهور گرديد. “ وقتي شام مي‌خوردند، عيسي يك تكه نان برداشت و شكر نمود؛ سپس آن را تكه تكه كرد و به شاگردانش داد و فرمود: بگيريد و بخوريد، اين بدن من است.” پس از آن جام را برداشت و شكر كرد، و به آن ها داده فرمود: “ هر يك از شما از اين جام بنوشيد. چون اين خون من است كه با آن اين پيمان جديد را مهر مي‌كنم. خون من ريخته مي‌شود تا گناهان بسياري بخشيده شود. اين سخن مرا فراموش نكنيد: من ديگر از اين محصول انگور نخواهم نوشيد تا روزي كه آن را تازه با شما در ملكوت پدرم بنوشم” (متي، باب 26 آيات 17 الي 30).

فرداي همان شب مسيح (ع) توسط يكي از شاگردانش با نام يهوداي اسخريوطي به دست چماقداران يهودي افتاد و سپس تحويل نمايندة روم ـ پيلاتس ـ  در اورشليم گرديد. اين شام آخر مسيح و سخنان وي محوريت جشن ها و اعياد مسيحي و همچنين مناسك ديني آن ها را در آينده تشكيل داد. با شكل گيري مجامع ايمانداران ابتدا مجالس ويژه‌اي به همين يادبود با نام ضيافت محبت يا اوكاريست(به يوناني يعني شكر گذاري) بر پا مي‌شد كه طبق آن سفرة طعام براي همة حضار گشوده مي‌شد. و افراد با تناول آن به طور استعاري از نان و شراب و خون و بدن مسيح بهره مند مي‌گشتند. اما با افزايش تعداد ايمان داران فقط در يك روز خاص اين مراسم به صورت مختصر تر برگزار مي‌شد و فقط تعميد يافتگان حق بهره‌‌ مندي از نان و شراب را داشتند (ناس، 416 : 1348).

در باب اول قرنتيان نيز ذكر شده كه مسيح خود دستور برگذاري اين آئين را داده است (آيات 23-36) به اين ترتيب  عشاء رباني يا قربانا يكي از مهمترين آئين‌هاي كليسايي محسوب مي‌شود. اين مراسم بلااستثناء در همة يكشنبه‌ها برگزار مي‌گردد. جز اين در بسياري از اعياد و مراسم كليسايي نيز اين آئين به قوت خود برگزار مي‌شود. علت انتخاب روز يكشنبه به عنوان تعطيل رسمي، اتفاق افتادن حادثة مهم قيام حضرت مسيح(ع) در اين روز است. “اين روز متعلق به مسيح (ع) است و روز نجات ما از ميان مردگان و روزي كه در آن قيامت رخ خواهد داد” (اطلاع رسان: 2 ).

راز قرباني مقدس به هر مسيحي فيض خوردن بدن مسيح و نوشيدن خون او را مي‌دهد كه به سبب آن فرد در ايمان مسيح (ع ) رشد مي‌كند و همان گونه كه نان طبيعي رشد جسم او را تقويت مي‌كند، نان مقدس نيز ايمان او را پرورش مي‌دهد (اطلاع رسان ،3)جز اين فرد با رنج هاي مسيح (ع) يكي مي‌شود و ياد و نام او را در خود تقويت مي‌كند(اطلاع رسان: 4) به طور كلي مراسم روزهاي يكشنبه به دو قسمت تقسيم مي‌شود؛ مراسم تعليمي و عشاء رباني در بخش تعليمي كه يك آئين نيايشي است قسمت هايي از رساله‌هاي پولس رسول، انجيل چهارگانه و بخش هايي از عهد عتيق همچون مزامير داود و...  قرائت مي شود. شروع مراسم معمولاً با حركت يكي از شماسان در حال خواندن بخش هايي از عهد عتيق با صداي بلند آغاز مي‌شود و در محراب به همراهي كشيش و شماسان ديگر ادامه مي‌يابد (مشاهده مستقیم،اطلاع رسان ، 2)ضمناً دعاي روز يكشنبه نيز قرائت مي‌شود.هر يكشنبه براي خود دعاي ويژه‌اي دارد كه در كتابي به نام خودرا / xoudra / يعني مدون و تهيه شده گردآوري گرديده است و مطابق آن كشيش دعايي متناسب با روز را قرائت مي‌‌كند. (م ، الف2)

پاره كردن نان (يا شكستن نان ) در مراسم عشاء رباني، بخش ديگر مراسم را تشكيل مي‌دهد. در واقع مرحلة تقديس نان و شراب در اين قسمت صورت مي گيرد. پيش از  اجراي آئين، كشيش با صداي بلند اعلام مي‌كند كه هر كس غسل تعميد ندارد يا به دريافت آن معتقد نيست و يا نبايد آن را دريافت كند، از سالن نماز خانه خارج شود. اين مراسم با توجه به اعمال مسيح (ع) در شام آخر به چهار بخش تقسيم مي‌شود. مسيح (ع) نان را برداشت، شكر گذاري کرد، نان را پاره كرد و آن را به رسولان خود داد و به اين ترتيب چهار حركت اصلي در مراسم عشاء رباني صورت مي گيرد، حركت ورود، برداشتن نان و شراب، دعاي سپاس گزاري، پاره كردن نان و خوردن آن (الف،4 و2).

در قسمت ورود ابتدا شماس ها پيشبند سفيدي در قسمت جلوي بدن خود آويزان مي‌كنند. اين پيشبند نوعي احرام است و به جهت جلوگیری از تماس مستقيم نان و شراب مقدس با بدن شماس پوشيده مي‌شود (الف، 2)سپس يكي از شماس‌ها همراه كشيش در دو جهت مخالف به حركت در آمده (شرق و غرب) و در حين حركت سه بار به نام پدر، پسر، روح القدس بر زمين سجده مي‌زنند و در نهايت ظرف محتوي نان توسط كشيش و شراب توسط شماس به قسمت مذبح آورده مي‌شود(مشاهده مستقیم) شراب داخل جام نقره‌اي به نام گس / gasa / و نان درون سيني يا بشقاب نقره‌اي به نام پي ل س / Pilasa/ قرار دارد. به سجده‌هاي كشيش در حين مراسم نيز گنت / ganta / مي‌گويند.

 به اين ترتيب نان و شراب در مذبح قرار مي‌‌گيرد وسپس توسط كشيش با پارچة سفيدي پوشانده مي‌شود كه نشانة در كفن شدن مسيح (ع) است با پايان حركت دادن نان و شراب و قرار گرفتن آن در مذبح، كشيش رو به مذبح و پشت به جماعت دعاي شكر گذاري را برگذار مي‌كند. در اين دعا سه مبحث مهم يادآوري مي‌شود، شكر گذاري براي ايجاد آفرينش ، سپاس از حركت نجات دهنده مسيح (مسيح با بر روي صليب رفتن گناه تمام ابناء بشر را به دوش كشيد) و طلب نزول روح القدس (اطلاع رسان، 2).

جماعت ايمانداران نيز با خواندن دعاي “ اي پدر ما ” كشيش را همراهي مي‌كنند. در اين مرحله نزول روح القدس محقق مي‌شود. بنابراين پرده‌هاي محراب را به طور كامل مي‌كشند و كشيش و شماس ها با خواندن اوراد به تقديس نان و شراب مي‌پردازند(اطلاع رسان، 2)و بالاخره در پايان مراسم، نان و شراب بين افراد توزيع مي‌شود(مشاهده مستقیم) .

آشوري‌ها به نان و شراب، پاخ رااودم‌ماران /paxra ou dema maran/ نيز مي‌گويند كه معني “خون و بدن سرور ما” است. نحوة استفاده از نان و شراب مقدس در كليساي شرق آشوري با كليساهاي كاتوليك كمي تفاوت دارد. در كليساي كاتوليك بعد از پاره كردن نان، داخل شراب خيسانده شده و بعد مصرف مي‌شود. اما در كليساي شرق آشوري فقط در مواردي كه خدمت گذاران كليسا (كشيش، اسقف و..... ) بخواهند از آن استفاده كنند نان داخل شراب خيس مي‌شود(اطلاع رسان ، 2).

 شراب مقدس ساليانه تهيه مي‌شود و در هر مراسم پس از تقديس مصرف مي‌گردد. اين شراب تركيبي از آب (دوسوم ) و عصاره انگور است. البته جنبة تخميري انگور چندان حائز اهميت نيست. به اين معني كه براي تهيه آن، فقط محصول انگور بودن كفايت مي‌كند.به طوري كه در صورت عدم دسترسي به شراب از آب انگور استفاده مي‌كنند. و در صورتي كه آب انگور هم نباشد، كشمش را در آب مي‌خيسانند و بعد آب آن را مصرف مي‌كنند و در صورت عدم وجود كشمش، شاخة تاك را داخل آب قرار مي‌دهند و بعد آن را طي مراسم تقديس مي‌كنند. شراب نشاني از خون مسيح (ع) است كه براي پاك شدن گناهان بشر، بر زمين ريخته شد.

نان مراسم اوخار ستياي/ouxar setiyay/نام دارد. اين نان با راز خمير در ارتباط است كه شرح آن دررازهاي بعدي ذكر می شود. نان و شراب نبايد در يك مراسم اضافه بيايد. در صورتي كه اين اتفاق رخ داد، نان بين مردم توزيع مي‌گردد و يا كشيش و شماس ها آن را مصرف مي‌كنند(اطلاع رسانان،2و4(
براي مصرف نان و شراب مقدس در مراسم، افراد موظف به گرفتن روزه هستند به اين ترتيب كه فرد از ساعت 12 شب قبل خوردن و آشاميدن را ترك مي‌كند و صبح در مراسم ناشتا است. معمولاً مراسم در ساعت 11 ظهر تمام مي‌شود و او پس از خوردن نان و شراب روزه‌اش را باز مي‌كند. در قديم مرسوم بود فرد در طي سفرهاي طولاني با اجازة اسقف يا كشيش، مقداري نان مقدس با خود مي‌برد و آن را مصرف مي‌كرد(اطلاع رسان،4)

با به پايان رسيدن مراسم و نوشيده شدن آخرين قطرات شراب مقدس، شماسي كه جام را در دست دارد اين دعا را قرائت مي‌كند “:

اي حكمت، كلمه و قدرت خدا! در روز بي افول ملكوت خود مشاركت صميمانه تر ما را در راز نان و شراب به ما ارزاني بدار.

به اين ترتيب مراسم فيض رساني به پايان مي‌رسد.

 

 

دوست و همکار گرامی

چنانکه از مطالب و مقالات منتشر شده به وسیله «انسان شناسی و فرهنگ» بهره می برید و انتشار آزاد آنها را مفید می دانید، دقت کنید که برای تداوم کار این سایت و خدمات دیگر مرکز انسان شناسی و فرهنگ، در کنار همکاری علمی،  نیاز به کمک مالی همه همکاران و علاقمندان وجود دارد.

کمک های مالی شما حتی در مبالغ بسیار اندک، می توانند کمک موثری برای ما باشند:

شماره حساب بانک ملی:

0108366716007

شماره شبا:

 IR37 0170 0000 0010 8366 7160 07

شماره کارت:

6037991442341222

به نام خانم زهرا غزنویان