سه شنبه, ۱۲ تیر, ۱۴۰۳ / 2 July, 2024
روبان سفید به مثابه ی ناپاکی
![روبان سفید به مثابه ی ناپاکی](/web/imgs/21/151/ohraw1.png)
میشائیل هانکه در سال۲۰۰۹میلادی فیلم روبان سفید را ساخته است اما داستان فیلم به حدود سال ۱۹۱۵ باز می گردد . داستان فیلم مجموعه ای از ماجراهایی است که در روستایی کوچک در شمال آلمان اتفاق می افتد . اما آن چه در این روایت به چشم می آید وحشتی است که در سراسر اثر حس می شود : ترس از گناه و ناپاکی که به تعلیمات و مجازات های فراوان می انجامد اما به جای از میان برداشتن پلیدی ، آن را بارورتر می کند . روبان سفید فیلمی در جست جوی حقیقت است . حقیقت به معنای واقعیتی که به وقوع پیوسته و هم چنین حقیقت هستی . داستان روبان سفید رامعلم مدرسه ی روستا پس از سالیان دراز روایت می کند . او نمی داند آیا دقیقن ماجرا را باز گو می کند و یا گذر زمان داستان را تغییر داده است . و آیا اصلن در همان دوران او به درستی ماجرا را درک کرده است ؟ همه چیز مبهم است . اولین تردید این گونه نسبت به حقیقت در ابتدای داستان بیان می شود . " جسمیت یافتگی ما جهان ادراکی مان را به نحوی ساختار می دهد که این تجربه خود را در آگاهی ما همچون تجربه ای از جهانی از اشیای مستقر در فضا و زمان که ماهیتش مستقل از ماست نمایش می دهد . قصدیت " بدنی " ما است که با تضمین این امر که محتوای تجربه ، ( یعنی ) اشیای نمایش داده شده در آن ، با ارجاعاتی به گذشته و آینده ، به دیگر مکان ها و دیگر اشیا ، با مقدورات و موقعیت های انسانی محاط گشته اند ، معناداری تجربه ی ما را ممکن می سازد . "( مرلو پونتی ۱۷) بنابراین هیچ اطمینانی به وقوع رخدادها آن گونه که روایت می شود ؛ نیست. "
پزشک دهکده با طنابی که سر راه هر روزه ی او بر پاشده برخورد می کند . اسب او می میرد . خودش به شدت آسیب می بیند وبه بیمارستانی خارج از ده منتقل می شود . عاملین این ماجرا نا شناس باقی می مانند . وحشت روستا را فرا می گیرد . حادثه بعدی مرگ زن کارگری در املاک ارباب است . این مرگ برای جامعه روستایی بسیار تکان دهنده است . محدود بودن جمعیت جامعه ی روستایی شرایطی را فراهم کرده که انسان ها در طول حیات شان با وقایع ، از جمله مرگ های کمتری روبرو شوند . بنابراین مردن فردی به مسئله ای حائز اهمیت تبدیل می شود . از سویی این مرگ گویی اولین مرگی است که کودکان کم سن روستا تجربه می کنند . پسر پنج ساله ی پزشک در مواجه با این رویداد دچار پریشانی می شود وسوالات گوناگونی درباره ی انتهای زندگی می پرسد . این سوالات به مخاطب فرصت می دهد با او همراه شده نگاهی نو ، فارغ از همه ی پیش داوری ها و تجربیات زیسته اش به مرگ بیاندازد . کودک به عنوان موجودی که به سبب سن کم خود تاکنون با مرگ مواجه نشده می تواند مرگ را در پرانتز قرار دهد و مخاطب را نیز با خود همراه کند . "آیا مادرش مرده است ؟ چه طور آدم ها می پذیرند که یک وقتی می میرند ؟ چه طور این اتفاق می افتد ؟ همه ی آدم های دنیا ، حتا خواهرش و پدرش می میرند ؟ خودش هم خواهد مرد ؟ حتمن اتفاق می افتد ؟ کاریش نمی توان کرد ؟ " مرگ در نهایت او را خشمگین و اهالی روستا را وحشت زده می کند ." در آگاهی بشری ، پنهان کردن و سرکوب مرگ ، یعنی همان سرکوب تناهی تکرار ناپذیر ِهر موجود بشری ، امری بس کهن است . ( الیاس ۶۰)
برخورد خانواده ی قربانی نیز با مرگ نشان از خشم و ترس دارد . آن ها نمی توانند مرگ را به عنوان حادثه ای همه گیر و تکرار شونده بپذیرند ؛ پس برای انتقام جویی تلاش می کنند . " نمی توان این واقعیت را سراسر از چشم پوشاند که هم در جهان سرشار از خیال پردازی های رازآلود مردمان ساده دل تر ، و هم در فانتزی های فردی ٍهمتای آن در روزگار ما ، تصویر مرگ عمیقن با تصویر کشتن پیوند یافته است . ... بازماندگان فرد مرده لاجرم ، پای احساسات شان به میان می آید و این قضیه را پیچیده تر می کند . آن ها این پرسش بی طرفانه تر را پیش نمی کشند که علت غیر بشری مرگ چیست . و مثل همیشه وقتی پای عواطف نیرومند در میان است ، بازماندگان پیِ کسی می گردند که گناه را گردن ِاو اندازند . آن ها قادر نیستند تقاص خود را از یک عامل غیر بشری بگیرند . ( الیاس ۶۲) پسر زن مرده ارباب را مقصر می داند . او زمانی که اهالی در جشن برداشت محصول سرگرم هستند ؛ محصول کلم ارباب را نابود می کند . در همان شب کسانی فرزند پسر ارباب را به شدت مضروب می کنند و کودک که بسیار وحشت کرده است نمی تواند صحبت کند . اینک مسئله ی مهم این است که چه کسی این اعمال را انجام می دهد ؟ و چه خواسته ای دارد ؟ روستا به شیوه ی ارباب ورعیتی و زیر تعالیم سخت گیرانه ی کشیش اداره می شود . او سعی می کند ، درونی کردن انضباط را از محیط خانواده اش آغاز کند . قوانین سخت گیرانه ی او حتا همسرش را نیز عاصی کرده است ." محتوای انضباط چیزی نیست جز عقلانی کردن مداوم و آموزش روشمند و اجرای دقیق فرمان های دریافت شده . در این فرایند همه ی انتقادهای شخصی یک سره منتفی می شوند و بازیگر بی چون و چرا و بدون تردید دستور را انجام می دهد . ( وبر ۲۸۷)
او دست های پسر نوجوانش را شب ها به تخت می بندد تا مبادا برحسب غریضه کاری خلاف مذهب انجام دهد ." کنترل سکسوالیته ی کودکان برای رسیدن به هدف باید هم زمان قدرت خود و ابژه ای را که بر آن قدرت اش را اعمال می کند ، تکثیر دهد. ... مربیان و پزشکان ( از دویست سال پیش به این سو ) با استمنا کودکان هم چون نوعی اپیدمی که باید ریشه کن شود ، مبارزه کردند . در واقع ، در سراسر این مبارزه ی چند سده ای که جهان بزرگسالان را حول سکس کودکان بسیج کرد ، هدف عبارت بود از اتکا بر همین لذت های خرد ، بدل کردن شان به راز ( یعنی واداشتن شان به مخفی شدن برای آن که کشف شان امکان پذیر شود ) ، بازگشت به سرچشمه ی شان ، دنبال کردن شان از سرچشمه ها تا نتایج ، تعقیب هر آن چه ممکن است آن ها را ترغیب کند یا صرفن امکان پذیر کند ؛ هر جا که این لذت ها امکان بروز داشتند ، سازوکارهای مراقبت استقرار یافت ، دام هایی برای واداشتن به اعتراف گسترده شد و گفتمان هایی بی پایان و اصلاحی تحمیل شد ؛ به والدین و آموزگاران هشدار داده شد و بذر سوظن و ترس در میان آنان افشانده شد ، سوظن به این که همه ی کودکان گناه کارند و ترس از این که اگر به اندازه ی کافی به کودکان ظن نبرند ، خودشان نیز گناه کار خواهند بود ؛ .... چنگال های نظام تمام عیار پزشکی - جنسی در فضای خانواده استقرار یافت . ( فوکو ۵۱ -۵۲)
اخلاقی مبتنی بربرادری ادیان رستگاری با قوی ترین نیروی غیر عقلانی حیات ، یعنی عشق جنسی ، عمیقن در تضاد است . هر چه میل جنسی تعالی یافته تر باشد و اخلاق برادرانه ی این ادیان اصولی تر و انعطاف ناپذیر تر باشد ، تضاد میان میل جنسی و مذهب شدیدتر می شود . ( وبر ۳۹۳) او فرزندانش را تحقیر و تنبیه بدنی می کند . آن ها را وادار می کند روبان سفیدی برای یاد آوری پاکی و دوری از گناه به لباس شان بیفزایند . اما همه ی این اعمال با آن چنان خشونتی انجام می شوند که در نهایت دختر کشیش برای انتقام از پدر پرنده ی محبوب او را با خشونتی مشمئز کننده می کشد و این ایهام به وجود می آید که آیا فرزندان کشیش مسبب بلایایی هستند که در روستا رخ داده است ؟ دستیار پزشک دهکده پسری دارد که معلول ذهنی است او نیز مورد آزار قرار می گیرد ، کسی از او خوشش نمی آید بچه ها به او توجهی ندارند ، او مطرود جامعه است . "هر بار که با گسیختگی مناسبات متعارف کم رنگ شدن بدن روبرو می شویم ، نوعی معذب بودن ایجاد می شود . در این رابطه می توان به مشکلات افرادی اشاره کرد که دچار نوعی ناتوانی کالبدی هستند یا بر آن ها مهر " عقب مانده ی ذهنی " ، " ابله " یا بیماری روانی خورده است . نزد این افراد ، بدن به گونه ای که روابط خویشتنداری ایجاب می کند ، نادیده باقی می ماند . زمانی که مولفه های بازشناسی کالبدی با دیگری از میان می روند ، احساس نوعی از معذب بودن ایجاد می شود . بدن عجیب به بدن بیگانه تبدیل می شود و " داغ " اجتماعی به همان میزان که ناتوانی بیشتر یا کمتر مشخص باشد ، با شدت بیشتر و کمتری به آن بدن می خورد . بدن باید پاک شود و در روابط صمیمی نشانه ها حل گردد . این در حالی است که فرد ناتوان فیزیکی یا فرد " دیوانه " این جریان منظم را صرفن با حضور خود مختل می کند . این افراد به همین دلیل کنارگذاشته شدن شان ، گویای رویکرد جوامع ما نسبت به بدنمندی هستند . (بروتون ۷۵) او مورد شکنجه قرارمی گیرد و بینایی خود را از دست می دهد. وحشت در روستا بیشتر م شود . نه به آن سبب که کودک کوجود مهمی بوده است . او فرودست ترین فرد روستاست . هم کودک است و هم عقب مانده ی ذهنی . وحشت از آن روست که مبادا دیگر اعضای جامعه خسارتی این چنین ببینند .
" بر همگان آشکار است که تفکر قدیم به حیوانات ، کودکان ، انسان های بدوی و دیوانگان عنایت چندانی ندارد . ... زیرا معتقد بودند چیزی به عنوان انسان کامل وجود دارد ، که وظیفه اش ، به گفته ی دکارت " آقایی وسروری " بر طبیعت است . به این ترتیب ، چنین انسانی ، علی الاصول ، می تواند به حقیقت هستی اشیا دست یابد و دانشی بی چون و چرا پدید آورد ؛ او می تواند معنای هر پدیده ای ( نه فقط پدیده های طبیعی از جنبه ی مادی شان بلکه علاوه بر این ، پدیده های مرتبط با جامعه و تاریخ انسان ) را دریابد و آن ها را با توجه به علل شان تبیین کند . در نهایت ، این انسان قادر است آن نقص جسمی خاص در کودک ، انسان بدوی ، دیوانه یا حیوان را که موجب ناهنجاری هایی است که ایشان را از حقیقت دور می سازد نشان دهد . نزد متفکران قدیم ، این امر به قانون الهی مربوط می شود ، چرا که ایشان عقل انسان را بازتابی از عقل خالق می دانند ...( جهان ادراک ۶۵) به طور کلی روابطی مستبدانه و بیرحمانه ای در روستا حاکم است . پزشک دستیار خود ( ماما و هم بسترش ) را شدیدن تحقیر می کند و او را از خود می راند . او دخترش را مورد تجاوز قرار می دهد . دیگر اعضای دهکده نیز رفتاری مشابه او دارند . کودکان و زنان در ده بیشترین آسیب را می بینند . زیرا قدرت کمتری دارند .
نتیجه گیری
علی رغم بسیاری کوشش های ظاهری برای داشتن جامعه ای درست کار و به دور از خطا ، در کل داستان مخاطب شاهد توطئه ، گناه ، مجازات و انتقام است . دیکتاتوری بزرگ سالان و قدرتمدان جز باز تولید خود کاری از پیش نمی برد . در یادداشت شکنجه کارلی نوشته شده :کودکان را برای گناهانی که والدین شان انجام می دهند مجازات می کنم . اعمال وحشیانه ای که رخ می دهد ادامه ی رفتار بزرگ سالان است . روبان سفید انتقاد تندی به سیستم ارباب و رعیتی دارد . خشونتی که از رعیت سرچشمه نگرفته است نیز به رعیت باز می گردد. تقاص شکنجه پسر ارباب را پرستار دو قلوها و معلم سرخانه پس می دهند .زیرا ارباب در آن حیطه قادر به اعمال قدرت بیشتری است . هیچ مجازاتی عادلانه انجام نمی گیرد و قدرت اربابی پس از شکست های فراوان راضی به حضور پلیس می گردد. اما حقیقت هم چنان مخفی می ماند و راوی داستان نیز نمی داند دقیقن چه رخ داده است . زیرا « هر جماعت انسانی ، جهان حسی خاص خود را در قالب جهانی شکل گرفته از مجموعه ای از حس ها می سازد . هر کنشگری از این جهان بنابر حساسیت ها و رویدادهایی که تاریخ شخصی او را ساخته اند ، بهره می برد . فعالیت های دریافتی که یک کنشگر در زندگی خود به کار می گیرد ، حاصل فرایندی از شرطی شدن اجتماعی است . ( بروتون ۸۳)
منابع :
مرلوپونتی ، موریس / جهان ادراک / مترجم فرزاد جابرالانصار / تهران : ققنوس ، 1391
الیاس ، نوربرت / تنهایی دم مرگ/ مترجم صالح نجفی ، امید مهرگان / تهران : گام نو ،1385
فوکو ، میشل / اراده به دانستن / مترجم نیکو سرخوش ، افشین جهاندیده / تهران : نی ، 1384/ چاپ سوم
وبر ، ماکس / دین ، قدرت ، جامعه / مترجم احمد تدین / تهران : هرمس ، 1389
بروتون ، داوید لو /جامعه شناسی بدن / مترجم ناصر فکوهی / تهران : ثالث ، 1392
nasrinriahi30@yahoo.com
سعید جلیلی مسعود پزشکیان انتخابات انتخابات ریاست جمهوری 1403 ایران پزشکیان انتخابات ریاست جمهوری چهاردهم جلیلی مجلس شورای اسلامی انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۳ ریاست جمهوری قالیباف
تهران هواشناسی قتل خانواده شهرداری تهران قوه قضاییه آموزش و پرورش سلامت سازمان هواشناسی پلیس عربستان آتش سوزی
خودرو دولت سیزدهم بازار خودرو قیمت دلار قیمت طلا قیمت خودرو دلار قیمت سکه بورس حقوق بازنشستگان بازار سرمایه بانک مرکزی
سینما تخت جمشید علیرضا قربانی کنسرت سینمای ایران دفاع مقدس روز مباهله ماه محرم سریال تلویزیون رسانه ملی کتاب
دانشگاه تهران مغز دانش بنیان ماهواره دانشگاه آزاد اسلامی باتری وزیر علوم
رژیم صهیونیستی روسیه اسرائیل غزه فرانسه فلسطین آمریکا جو بایدن ترکیه جنگ غزه دونالد ترامپ لبنان
پرسپولیس استقلال فوتبال یورو 2024 باشگاه استقلال باشگاه پرسپولیس لیگ برتر نقل و انتقالات علیرضا بیرانوند بازی لیگ برتر ایران نقل و انتقالات استقلال
هوش مصنوعی زمین سامسونگ شیائومی نمایشگاه الکامپ ربات اپل گوگل ایرانسل وزیر ارتباطات
دیابت عینک آفتابی طب سنتی ورزش ویتامین آلزایمر قند خون بارداری سکته