زندگی در شهر مجازی «تهران-ایروان»

کولیا در هوانسیان

بعد از استقلال ارمنستان، بر خلاف انتظار، سیل مهاجرت ارامنه دیاسپورا به جمهوری نواستقلال اتفاق نیافتاد. بازدیدهای توریستی چرا؛ دشوار بتوانید فردی ارمنی بیابید که دست کم یک بار به ارمنستان نرفته باشد، امّا مهاجرت به قصد زندگی دائم در وطن موعود بسیار کمتر اتفاق افتاده است. مهاجرت ارامنه ایران به ارمنستان در طول دو دهه استقلال آن مسلماً کمتر از تعداد مهاجران بعد از جنگ جهانی دوّم تا استقلال بوده است. رحل اقامت افکندن در ارمنستان دشواری‌هایی دارد که در رأس آن‌ها کار است. یافتن کار با درآمد قابل‌مقایسه با درآمدی که یک فرد در ایران دارد یا سرمایه‌گذاری و راه انداختن یک کسب و کار کوچک در ارمنستان برای مهاجران دیاسپورا بسیار دشوار است.

امّا برای تعدادی از ارمنی‌های ایران راه حلّ وسطی پیدا شده که عبارت است از زندگی نیمی در ارمنستان و نیمی در ایران. قشری از دوزیستیان پیدا شده‌اند که بخشی از سال را در ارمنستان زندگی می‌کنند (بیشتر در ایروان) و بخش دیگری را در ایران (عموماً در تهران). برای این گروه انگار شهری مجازی پیدا شده است به نام ایروان-تهران  که خیابان‌هایش نادرشاه، تومانیان، شیرمرد، آبوویان، میدان ونک، میدان هانراپتوتیون و … هستند. زندگی در این شهر مجازی محاسن و معایب خود را دارد که کولیا درهوانسیان، یکی از ساکنان این شهر، در "هویس"، درباره آن نوشته است:

«به نظر می‌رسد که این ارمنی‌های دوزیستی در طول سال‌ها توانسته‌اند راه‌های معاشرت با ارامنه بومی را پیدا کنند. تنها عاملی که دو طرف را به هم پیوند می‌دهد زبان ارمنی است. مشترکات ملّی-سنتی اندک‌اند، آن قدر اندک، که اگر زبان مشترک نبود، به نظر می‌رسید که صحبت بر سر دو ملّت مختلف است. زبان، هرچند همین ارمنی شکسته‌بسته ارامنه ایران، بالاخره به تفاهم متقابل کمک می‌کند. در این مورد امّا عامل مزاحم، حضور زبان‌های واسطه است که نزد ارمنیان بومی روسی است و نزد ایرانی‌-ارمنی‌ها زبان فارسی. ارمنستانی‌ها بی‌ملاحظه به فراوانی از کلمات روسی استفاده می‌کنند و با لهجه و آهنگ روسی صحبت می‌کنند. ارمنی‌های ایران برعکس سعی می‌کنند به ارمنی «سره» صحبت کنند و حتی گاهی مدعی می‌شوند که ارمنی را «درست‌»تر از بومی‌ها صحبت می‌کنند، امّا در واقع تنها اصطلاحات فارسی را به ارمنی ترجمه می‌کنند، فعل‌ها را نادرست صرف می‌کنند و حروف اضافه را درست به کار نمی‌برند، و در نتیجه ارمنستانی‌ها این زبان نوظهور و عذاب‌آور را به دشواری درک می‌کنند. این موضوع بخصوص در حوزه‌های تخصصی‌تر مانند خرید مواد ساختمان‌سازی یا مراجعه به پزشک بیشتر به چشم می‌خورد.

عامل روانشناختی هم جدایی به وجود می‌آورد، یک جور احساس نامانوس بودن ناخوشایند که در شرایط ناهمگون فرهنگی و ملّی شکل می‌گیرد. عادت‌ها و سنت‌ها متفاوتند، همین طور ملاک‌های اخلاقی، روابط ساده روزمره، شکل‌های پذیرایی از مهمان، پوشاک، غذاها، شکل‌های آشپزی و سایر پدیده‌های اجتماعی و فرهنگی. امّا با پذیرش برخی از ویژگی‌های بومی از سوی ایرانی-ارمنی‌ها، انزوای آن‌ها تا حدودی کاهش پیدا کرده است …

… و به تدریج زمان برگشت نزدیک می‌شود. باز هم از خانه به خانه … بعد از پروازی کوتاه دوباره در خانه‌ای. ناگهان اوضاع ۱۸۰ درجه عوض می‌شود. شیوه زندگی در خانه در این جا راحت‌تر و مانوس‌تر است، امّا بیرون خانه برای کسی که به آزادی‌های آن جا خو گرفته، کنار آمدن با محدودیت‌ها یا ماندن در چاردیواری خانه، دشوارتر است، چیزی که پیش‌تر به آن عادت کرده بودند. به تدریج تحولات جاری کشور در کانون توجه آن‌ها قرار می‌گیرند، خبرهای سیاسی، تحریم‌ها، انتخابات، قیمت دلار، بازی‌های فوتبال لیگ ایران، و دیگر مسائلی که بر زندگی و سرنوشت بلافصل آدم تاثیر می‌گذارند. در نتیجه ارمنستان مثل یک رویا دور می‌شود، منتها با یک تفاوت مهم، و آن این که دلت برای آن تنگ می‌شود، یک احساس دلتنگی رنج‌آور، چیزی که در روزهایی که در ارمنستان زندگی می‌کنی نسبت به سرزمین آبا اجدادی خود زیاد احساس نمی‌کنی. ناخودآگاه می‌خواهی باور کنی که خاک نیرومند است، کشش دارد، تو را به خود می‌خواند …»

ارمنی‌های دیاسپورا، از جمله ارامنه ایران، اگر وسعشان برسد، در ایروان خانه‌ای می‌خرند. تعدادی از ارامنه ایران در ارمنستان سرمایه‌گذاری کرده و مجتمع‌های مسکونی بزرگ ساخته‌اند. جالب است که تقریباً تمام واحدهای این مجتمع‌های مسکونی را ارامنه ایران یا ارامنه‌ای که از ایران به غرب مهاجرت کرده‌اند، می‌خرند. هر ساختمان انگار گِتوی کوچکی است که در آن ایرانی-ارمنی‌ها در کنار هم احساس آسایش و آرامش بیشتری می‌کنند.

 

مطلب مشترک انسان شناسی و فرهنگ و  دوهفته نامه "هویس" شماره ،  539 شهریور 1392