معرفی کتاب «نورپردازی بناهای ارزشمند»

لیلا گلزار

معرفی کتاب «نورپردازی بناهای ارزشمند»

«نورپردازی بناهای ارزشمند» عنوان کتاب نهم مجموعه «دانش زیباسازی شهری» است که در متن زیر آنرا معرفی می نماییم.  گروه علمی متشکل از کاوه احمدیان، افشین کساییان، محمود رازجویان، سید ابوالحسن ریاضی، سید جواد موسوی، لاله کاظمی، اعظم عابد ابیانه با مشاوره شرکت مهندسی «رستاک پویا طرح» کتاب مذکور را نوشته اند و نشر «هنر معماری قرن» در سال 1392 آنرا در 68 صفحه به چاپ رسانده است. طرح جلد با فواد علیجانی است  و عکس روی جلد  بخش فوقانی  برج  میلاد  تهران را در نمای شب و منور به  نورپردازی به تصویر کشیده است.

 کاوه احمدیان  کارشناس ارشد  مهندسی  برق  دانشگاه علم  و صنعت ایران  و مدرس همین دانشگاه از سال 1382  است. وی برنده  جایزه  بهترین کارگاه برگزار شده  در اولین کنفرانس روشنایی شهری در سال 1386 است. همچنین  برگزاری دوره های  مختلف روشنایی  و نور پردازی  از سال 1385  را بر عهده داشته است. احمدیان  انتشار کتابهای «اصول طراحی روشنايی بيرونی»، «آشنايی با اصول طراحی روشنايی»، «مهندسی روشنايی: راهنمای تصويری، کاربردی و سريع»، «اصول طراحی روشنايی از ديدگاه ايمنی و بهداشت» و تدوین چندین مقاله در زمینه نورپردازی و روشنایی را دارد. همچنین  وی طراح و مجری پروژه های نور پردازی بوده و علاوه  بر  کتاب «مبانی نور و روشنايی» در دو کتاب دیگر «نورپردازی بناهای ارزشمند» و «نورپردازی پل ها»  در مجموعه «دانش زيباسازی شهری» همکاری داشته است.

محمود راز جویان  دارای  مدرک  دکتری معماری است. وی پس از اخذ مدرک  کارشناسی  ارشد  رشته معماری  از دانشگاه تهران برای  ادامه تحصیل عازم آمریکا شد و توانست تحصیلات تکمیلی خود را در رشته معماری با گرایش روان‌شناسی محیط  از دانشگاه پنسیلوانیای امریکا در سال 1980 ادامه دهد. ایشان هم اکنون عضو هیئت علمی  و استاد دانشگاه شهید بهشتی است. وی مولف کتب «آسايش در پناه معماری هم ساز با اقليم» و «آسایش در پناه باد» می باشد  که  کتاب «آسایش در پناه باد» در دوره بیستم از طرف  وزارت  فرهنگ  و ارشاد اسلامی به عنوان  کتاب  سال  برگزیده انتخاب شده است. سید ابوالحسن ریاضی نیز دارای  دکترای جغرافیای انسانی است. وی استاد وعضو گروه مطالعات فرهنگی در پژوهشکده از سال 1385 تاکنون است. علایق پژوهشی وی «فلسفه جغرافیا»، «سیاست‌گذاری» و «برنامه‌ریزی شهری» است.

افشین کسائیان کارشناس مهندسی برق قدرت ، سید جواد موسوی  کارشناس  ارشد  طراحی صنعتی و لاله کاظمی  کارشناس عمران هستند که همگی علاوه  بر کتاب «روشنایی تابلوهای تبلیغاتی» در کتابهای «مباني نور و روشنايي» و چند کتاب دیگر از مجموعه «دانش زیباسازی شهری» همکاری داشته اند. اعظم عابد ابیانه نیز کارشناس ارشد طراحی صنعتی است که علاوه  بر این کتاب و کتب دیگر این مجموعه و «مطالعات طراحی وسایل بازی کودکان در فضای باز»  برای سازمان زیباسازی شهر تهران را در کارنامه خود دارد.

تیم نویسنده این اثر از حوزه های معماری، برق قدرت، جغرافیای انسانی و طراحی صنعتی است  که  بیشتر متمرکز بر حوزه «نورپردازی» با دید «طراحی شهری» است. 

کتاب «نورپردازی بناهای ارزشمند» شامل پنج بخش «نورپردازی شهری»، «روش های نورپردازی شهری»، «نورپردازی بناها»، «مطالعه و بررسی ضوابط بصری نورپردازی» و «ضوابط و دستورالعمل نورپردازی بناها» است.

- مقدمه اثر زندگی را بدون نور و روشنایی متصور نبوده و به اهمیت نورپردازی شهری اشاره نموده است. حوزه علوم مرتبط با نور را پزشکی، روان شناسی، فیزیک و معماری نام برده و مطالب کتاب را تنها مبتنی بر نمای بیرونی ساختمان و افزودن به زیبایی بناهای خاص برای جلب توجه شرح می دهد و سایر وجوه را به مطالعات بعدی موکول می نماید.

- بخش اول به «نورپردازی شهری» با بررسی موارد زیر می رسد:

• «اهداف نور پردازی شهری»: شامل  زیبایی، عملکردی و هویتی در منظر شهری است تا به بهبود کیفیت زندگی در فضاهای شهری برسد. نورپردازی با هدف «عملکردی» موارد ایمنی، امنیت، انجام کار، خوانایی محیط ، جهت یابی و ایجاد سلسله مراتب را در درک فضاهای مختلف مد نظر دارد. نورپردازی با هدف  زیبایی نیز به دنبال روح بخشیدن به فضا، برجسته ساختن المان های شاخص شهری، جذابیت بصری، تشویق به ارتباطات مردمی، رونق زندگی شبانه و جلب جهانگردان است و نورپردازی با هدف  هویتی به دنبال ایجاد هویت شهری، خاطره جمعی و مناظر یادماندی می باشد.
• «طراحی نور از مقیاس کلان تا خرد» در سه سطح بهره گیری نور در مقیاس کلان(ابزاری برای طراحی شهری)، میانی(نور از دید خارجی و داخلی) و خرد(جزئیات و حتی مراحل نصب) طبقه بندی شده و به هر یک از آنان می پردازد.   

 - بخش دوم «روش های نورپردازی شهری»، نور را بعد چهارم معماری معرفی نموده که طول و عرض، ارتفاع و عناصر بصری را نمایان می سازد. طراح نور با توجه به اهداف نور پردازی و دو رویکرد «ایجاد تاثیرات بصری آرام و ایجاد تاثیرات بصری مهیج و چشمگیر» تصمیم به ارائه طرح می کند. در ادامه موارد زیر توضیح داده می شود.

• «شیوه های مختلف نورپردازی» چه داخلی و چه خارجی با توجه به نظر ریچارد کلی به سه طریق «پس زمینه»، «تاکیدی» و «نمایشی یا تزیینی» نورپردازی می گردد که هر یک را شرح می دهد.البته ترکیبی از همه نورپردازی ها جذاب تر بوده و از تکرار و ملال بدور است.
• «اصول اولیه طراحی نورپردازی» عبارتند از: در نظر گرفتن هویت و محتوی فرمی و حجم بنا، اجتناب از خیرگی و ایجاد آرامش بصری و...  رعایت این موارد به تنهایی کافی نبوده و خلاقیت و نوآوری طراح را  در بکار گیری این موارد می طلبد.

- بخش سوم «نورپردازی بناها» به توضیح یکایک موارد زیر می پردازد:

• «روند تکامل نورپردازی بناها» که از گذشته با شمع و مشعل در مراسم و جشنها در ساختمانهای مهم و برجها برای جهت یابی و علامت دهی بوده تا امروز که برای تبدیل منظر شهری است مرور می شود.
• «روش های نورپردازی بناها» مطالعه شده و عوامل تاثیر گذار در انتخاب راه حل نورپردازی همچون محیط اطراف، هویت تاریخی و فرهنگی، سبک معماری، محیط زیست و ... بررسی می شود. در آخر نمونه هایی برای درک بهتر همراه با تصویر ارائه می گردد، مانند نورپردازی بناهایی با حجم توپر، نمای پر و خالی، نمای شیشه ای و شفاف و ... .
• «رابطه متقابل نورپردازی بناها با محیط اطراف»، نورپردازی یک بنا هیچ وقت به طور مجزا کافی نبوده و با اطراف و کل شهر در نظر گرفته می شود. مثلا شدت روشنایی یک برج در شهر بیشتر است از برجی که در خارج شهر و در محیط تاریک تر واقع شده است. نورپردازی موفق برای یک منطقه و محدوده با وجود یک طرح کلی یا جامع وتنظیم نورپردازی عمومی و اختصاصی میسر است.

- بخش چهارم «مطالعه و بررسی ضوابط بصری نورپردازی» است. نور سبب ارتباط بصری و دیدن عناصر شده و طرح نورپردازی خود یک پیام بصری بر بوم تاریکی محسوب می شود. در ادامه هنر، عناصر بصری و ترکیب بندی تعریف شده  و نتیجه را همان بیانی معرفی می کند که طراح می جوید و البته آنرا وابسته به واکنش مخاطب نیزمی داند.

- بخش پنجم «ضوابط و دستورالعمل نورپردازی بناها»، نورپردازی با توجه به مقیاس کلان، میانی و خرد صورت گرفته و ارتباط اجزای بنا با یکدیگر، ارتباط بنا با محیطش و کل فضای شهری را به دلایل زیر لازم بر می شمرد:

1- نورپردازی بناهای شاخص در مقیاس خرد، میانی و کلان  سبب تقویت حس جهت یابی در شهر می گردد.

2- نورپردازی بناهای بلند مرتبه و نشانه های شهری که از نقاط مختلف دیده می شوند، جذاب و جهت یاب هستند.

3- ، 4-، ...

و 27- انتخاب و نصب تجهیزات باید بگونه ای باشد تا از خیرگی و آلودگی نوری جلوگیری نماید.  

با توجه به عنوان کتاب «نورپردازی بناهای ارزشمند» با مطالعه آن انتظار می رود که همچون کتاب «نورپردازی بناهای تاریخی»، منظور از  بناهای ارزشمند گفته شود و تفاوت آن با سایر بناها مطرح گردد؟ اما اثر  ساختمان را کلی در نظر گرفته و مطالب گفته شده راجع به کل بناهاست. در بخش پنجم «ضوابط و دستورالعمل نورپردازی بناها» جمع بندی از فصول قبلی و برخی مطالب گفته شده در کتب قبلی نورپردازی است که آنرا فصلی کاربردی ساخته است. این اثر نیز می تواند برای مدیران، دانش پژوهان وطراحان  زیباسازی شهری موثر باشد.