انتشار شمارۀ 118 مجلۀ اطلاعات حکمت و معرفت با موضوع «سینما، دین»

اطلاعات حکمت و معرفت

شمارۀ 118 مجلۀ اطلاعات حکمت و معرفت با موضوع «سینما، دین» منتشر شد. در شماره های پیشین این نشریه، به دین و سینما به صورت موضوعات جداگانه پرداخته شده بود؛ اما در دفتر ماه شماره 118 به رابطۀ بین دین و سینما به­طور ویژه پرداخته شده است. دبیر دفتر ماه این شماره از سینما به عنوان نقطه تلاقی هنرهای دیگر یاد کرده و بر این نظر است که سینما توانسته با ترکیب هنرهای دیگر خواست مخاطبان را به جای آورد و کمبودها و نارسایی‌های هنرهای دیگر را جبران کند. سینما هنری است که نه تنها با دین بلکه با سیاست، اقتصاد، امور اجتماعی و بسیاری حوزه­های دیگر پیوسته و عجین است. سینما از مقبولیت و توجه بسیاری برخودار است زیرا از طرفی، تطهیر و تزکیه‌ای (کاتارسیس) که از قدیم الایام یکی از تاثیرات برجسته هنر دانسته می‌شد، و از طرف دیگر جنبه تعلیمی هنر که آن را در نزد مراجع و علاقمندان به دین و حقیقت عزیز  و گرامی می‌کرد، هر دو در سینما با حدت و شدت بیشتری می‌توانست رخ دهد. با توجه به خواست فعالان سینمایی و دینداران، این هنر بخش قابل توجه و چشمگیر از آثار سینمایی را به خود اختصاص داده است که برخی از این آثار جزو پرفروشترین و ماندگارترین آثار سینمایی به حساب می­آیند. آثار کارگردانانی نظیر سسیل ب دومیل ( با ساخت ده فرمان حضرت موسی)، تارکوفسکی(نوستالژیا، استاکر و ایثار) و کریشتف کیشلوفسکی( با ساخت دهگانه‌ای موسوم به ده فرمان) با سینمای دینی ارتباط وثیقی دارند. مقالات دفتر ماه شماره 118 نیز عمدتا به پیگیری مباحث حوزۀ دین و سینما اختصاص دارند. دفتر ماه مشتمل بر پنج نوشتار است. نخستین مطلب گفت و گویی با نصرت الله تابش با عنوان «مؤلفه­های سینمای دینی» است. نصرت الله تابش که از دست اندرکاران سینمای ایران است و سال‌ها در مورد رابطه میان سینما و دین و بویژه سینما و اسلام کار عملی و نظری انجام داده است به پرسش‌های مهدی تندرو پاسخ داده و مولفه‌های سینمای دینی را از منظر آموزه‌های اسلامی و قرآنی، هم در گستره محتوا و هم فرم توضیح داده است. اصلی ترین محورهای این گفت و گو عبارتند از: معنا و ویژگی­های فیلم دینی، فیلمفارسی از منظر دین، تعریف دین و تعریف فیلم دینی. دومین نوشتار به قلم به علی رضا نراقی است و چنین نامیده شده است: " شهسوار ایمان در کوره راه سینما". مولف در این مقاله به بررسی معنای عنصر ایمان به عنوان یکی از مقولات مهم دین می پردازد. «دین به عنوان یکی از اصلی­ترین مجراهای شناخت و توضیح جهان و البته تشریح بایسته­های بودن در جهان، آن­قدر عظیم و کلان است که حتی در حالتی کم­رنگ شده به واسطه بستر عرفی زیست انسان معاصر در حوزه عمومی و سیاسی، به طور قطع دارای آثار و نتایج مختلفی در ساحات مختلف زندگی و وجود انسان خواهد بود. در این مقاله اما به همه وجوه دین اعم از توضیح تاریخ پیدایی جهان، روند هستی و سرنوشت آن، اخلاقیات و بایسته­های رفتاری آن، نظام پاداش و جزایی که ترسیم می کند و دیگر وجوه و مفردات آن پرداخته نخواهد شد، چرا که باالطبع هیچ پژوهشی توان و استواری چنین باری را یکه و تنها ندارد چه رسد به یک مقاله کوتاه. آنچه در این نوشته از وجوه مختلف دین مورد نظر است ایمان به عنوان اصلی­ترین تجربه دین­داری است و بروز و ظهورش در یک فیلم و خود انتخاب این وجه از دین به عنوان وجه انفسي و فردي آن و پیگیری­اش در سینما به عنوان هنری سراسر آفاقی و عینی، نشانی از این واقعیت است که نوشته پیش رو آنچنان هم نوشته متواضعی نیست. اینکه ایمان چیست و چگونه تجربه­ای است آنچنان امر توضیح­پذیر و رام­شونده در قالب کلمات و کلام نیست و این دشواری حبس ایمان در هر رسانه­ای خواه ابزارش کلمه باشد یا تصویر هم دشواری چنین نوشته­ای است و هم موضوع آن. دشواري آن است چرا که دادن توضیح و تبیینی از اینکه ایمان چیست در این نوشته ناگزیر است و مثل هر اثر دیگری که به ایمان می پردازد اعم از رساله و رمان و فیلم در این توضیح و تبیین به دشواری و لکنت می افتد و هم موضوع این نوشته است چراکه آنچه در ادامه خواهد آمد چیزی جز یک بررسی کوتاه در دشواری­ها و البته امکان­های سینما به عنوان یک رسانه هنری در نمایش ایمان و مصائب و البته خوشایندی­های آن نیست.» سومین نوشتار مقاله­ایست با عنوان "عناصر اسلامی در ده فرمان سسیل ب دومیل" به قلم مایکل دی کالابریا و با ترجمۀ علیرضا رضایت. مولف در این مقاله «فیلم ده فرمان دومیل را برخاسته از ایده همتباری سه دین یهودیت، مسیحیت، اسلام معرفی کرده و در این راستا جدا از ارجاعات یهودی و مسیحی به ارجاعات اسلامی فیلم نیز پرداخته است. « ژانر فیلم سیسیل دمیل در 1956 با عنوان ده فرمان، همانگونه که از نامش بر می‏آید، ژانر دینی(کتاب مقدسی) است. این فیلم جایگاه ممتازی در فرهنگ آمریکایی دارد و این امتیاز از آن جهت است که هر سال در هنگام سالروز عید پاک و فِصح از تلویزیون پخش می‏شود. اما اغلب بینندگان نمی‏دانند که دمیل در پی ساخت فیلمی بوده که به یهویان، مسیحیان و مسلمانان یادآور شود هر سه ریشه در دین ابراهیم داشته و این امر می‏تواند زمینه گفتگوی بین دینی بین آن‏ها باشد.به این منظور، هنری نوردلینگر(که روی فیلم دمیل کار کرده) به قرآن مراجعه کرده و فیلم نامه‏نویسان ارجاعات اسلامی را با متن مقدس پیوند داده‏اند. این مقاله ضمن کنکاش در بافت تاریخی و اجتماعی فیلم، به کتاب نورد لینگر در خصوص موسی و مصر پرداخته و در نهایت بخش‏هایی از کتاب مقدس را با ارجاعات مشخص به قرآن و اسلام بررسی می‏کند.» چهارمین نوشتار با عنوان  " ابله مقدس در تارکوفسکی متاخر" مقاله‌ای از رابرت ایفرد و ترجمۀ نصرالله مرادیانی است. «ابله مقدس تقریباً به‌مدت هفتصد سال یکی از عناصر خاص و بارز مسیحیت ارتدوکس روسی و همچنین یکی از وجوه ثابت و با این‌حال پیوسته درحال‌تکامل هویت فرهنگی روسی بوده است. اگرچه این آدم‌های تناقض‌آمیز، با آن زهدورزی مفرط‌شان و رفتار شرم‌آور رازآمیزشان، مورد تأیید کلیسا نبوده‌اند و، به‌عبارت دقیق‌تر، تیپی منحصراً روسی هم نیستند، نام‌شان مکرراً در [کتاب‌های] سرگذشت قدیسین و حکایات تاریخی در مقام مردان و زنانی به تکریم و تقبیح آورده می‌شود؛ در مقام مالکان دانش مقدس و خانه‌به‌دوشانی مطرود(که اغلب مورد تجاوز هم قرار گرفته‌اند). » این مقاله به بررسی موضوع  «بلاهت مقدس در دو فیلم آندری تارکوفسکی(نوستالژیا، ایٍثار و استاکر) می‌پردازد و تصویری  از یوردستوا(بلاهت مقدس) را که موضوعی تاریخی- دینی در فرهنگ دینی روسیه است در فیلم‌های مذکور به نمایش می‌گذارد.» "ایمان، شک و صنعت قلب در فرمان نخست کیشلوفسکی" آخرین مقالة بخش دفترماه است که موضوع شک و ایمان و دگرگونی‌های آنها را در نخستین قسمت از دهگانه کیشلوفسکی بررسی می‌کند. «این مقاله بازتفسیری از تحقیق کریستوف کیشلوفسکی در مورد ده فرمان موسی در اپیزود اول فیلمی از وی با همین نام است. این مقاله توضیح می‌دهد که ساختار روایی این داستان متضمن صنعت قلب- یعنی کنایی- است که از تشخیص نقش قاطعی که ایرنا، خواهر کاتولیک‌مذهب کریستوف، پروفسور و شکاک دینی، در داستان بر عهده دارد، ناشی می‌شود. الگوی توازی وارونه (کیاسموس) در واکنش جداگانه کریستوف و ایرنا به مرگ تراژیک پسر کریستوف یعنی پاول پدیدار می‌شود: به‌طوری که شکاکیت کریستوف راه را به ایمانی جدید به خداوند می‌گشاید و برخلاف انتظار، ایمان یرنا در معرض شک قرار می‌گیرد. این نتیجه، به نوبت، نسبت پیچیده ایمان و شک را، که موضع اساسی کیشلوفسکی به‌عنوان یک  «خداپرست سکولار[1]» است، آشکار می‌کند» دومین بخش مجله با عنوان «گنجینۀ مخطوطات» مشتمل بر یک مقاله است. این مقاله که بخش نخست آن در این شماره منتشر شده  دربارۀ نثرِ عصرِ صفوی است. بخش سوم مجله «ادب و هنر» نام دارد و دربرگیرندۀ دو مقاله است. «زنان ایرانی و سینمای انقلاب اسلامی ایران» عنوان نخستین مقاله از این بخش است که نجمه مرادیان ریزی آن را نوشته و میترا سرحدی به فارسی برگردانده است. مقالۀ دوم با عنوان «زیباشناسی موسیقی» به قلم ووادیسواف تاتارکیویچ  است و سیدجواد فندرسکی و شادی سرحدی خیابان آن را ترجمه کرده­اند. بخش «اندیشه و نظر» از یک گفت و گو سه مقاله تشکیل شده است. «مطابقت سنت ژاپنی با تفکر هایدگر» گفت وگویی است با احسان شریعتی و بهمن ذکی­پور. پس از آن بخش نخست مقاله­ایست به قلم ویلیام آلستون با عنوان «زبان دینی» که انشاءالله رحمتی به فارسی ترجمه کرده است. سومین نوشتار مقاله­ای به قلم والتر ترنس استیس با عنوان «زمان و ابدیت» و ترجمۀ عزیز الله افشارکرمانی است. آخرین مقالۀ این بخش «چهرۀ دوگانۀ ژانوس» به قلم ابوبکر سلیمان­پور است. در اولین مطلب بخش کتاب، سید مسعود رضوی مقاله­ای با عنوان «معمار جمله­ها» نگاشته است.

دومین نوشتار گفت و گویی است که منیره پنج­تنی با دکتر محمدرضا حسینی بهشتی، استاد فلسفۀ دانشگاه تهران، دربارۀ «فرهنگنامۀ تاریخی مفاهیم فلسفه» و همچنین فعالیت­های پژوهشی و انتشاراتی «موسسۀ نوارغنون» انجام داده است.در ادامۀ بخش کتاب نیز چندین کتاب فارسی و چند کتاب زبان اصلی معرفی شده است. آخرین بخش این نشریه به گزارش برخی از وقایع حوزۀ اندیشه در یک ماه گذشته اختصاص دارد.

[1].  secular theist