نگاهی به همکاری‏های دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعه ملی

امروزه دانش به عنوان «منبعی» ارزشمند و استراتژیك و نیز یك «دارائی» مطرح است و ارائه محصولات و خدمات با كیفیت مناسب و اقتصادی، بدون مدیریت و استفاده صحیح از این منبع ارزشمند، امری سخت و بعضا ناممكن است. در این نگرش، دانش همچون منبعی ارزشمند در كنار منابع كار، زمین و سرمایه كه پیشتر در اقتصاد مورد توجه بود و نیز به عنوان دارائی پرمایه‏ای مطرح شده است. در چنین ساختارهائی، دیگر صنعت، محور نیست، بلكه محور، دانش است كه در آن دانشكاران Knowledge Workers به كار مشغول‏اند و تبع آن نوع كارها در سازمانها به كارهای دانشی Knowledge Work در حال تغییر است.
مدیریت دانش، فرایند كشف، كسب، توسعه و ایجاد تسهیم، نگهداری، ارزیابی و بكارگیری دانش مناسب در زمان مناسب توسط فرد مناسب در سازمان است كه از طریق ایجاد پیوند مناسب بین منابع انسانی، فناوری اطلاعات و ارتباطات و ایجاد ساختاری مناسب برای دستیابی به اهداف سازمان صورت می‏پذیرد.
مدیریت دانش بر سه موضوع اصلی، انسان، ساختار و فناوری اطلاعات و ارتباطات تاكید دارد و تلاش می‏كند با ایجاد ساختار و فرایندهای مناسب و زیرساختارهای تكنولوژی لازم در سازمان و نیز با محور قرار دادن انسان و آماده‏سازی او به عنوان دانشكار، با كسب و تولید و نیز استفاده صحیح از منبع دانش، به هدفهای سازمانی دست یابد، در این راستا دولت، صنعت و دانشگاه هر یك هم برای خود و هم برای دیگر بخشها وظائف و اقداماتی را در چارچوب موارد یاد شده فوق درخصوص مدیریت دانش باید انجام دهند، تا از این طریق امكان و زمینه تحقق سازمان و جامعه مبتنی بر دانش فراهم شود.
برخورد هوشمندانه با منبع دانش، عاملی مؤثر و مهم در موفقیت سازمانها به شمار می‏رود. سازمانهایی در آینده موفق خواهند بود كه بتوانند با ایجاد زیرساختها، فرایندها و آماده‏سازی همكاری خود به عنوان دانشكاران از این دارایی و منبع كلیدی به درستی استفاده كنند.
خدمات مهندسی در كلی‏ترین مفهوم خود، آماده‏سازی، تولید و پردازش اطلاعات صنعتی و تخصصی (در تمامی ابعاد) را برعهده داشته و این اطلاعات را بلافاصله برای بالا بردن و افزایش بهره‏وری و حل هوشمندانه مسایل و مشكلات علمی به ماخذ اصلی اطلاعات یعنی اقتصاد و صنعت برمی‏گرداند و در این پروسه، بهینه‏سازی اطلاعات، نقش اصلی خود را ایفا می‏كند. از مهمترین عناصر تشكیل‏دهنده و موثر در این پروسه مداوم می‏توان از عنصر نوآوری، خلاقیت، فعالیت‏های ذهنی هوشمند، مهارتهای فكری و پیوند آنها با عملكردهای ملموس اقتصادی و اجتماعی نام برد. به تعبیری گفته می‏شود خدمات و به ویژه خدمات مهندسی عبارت است از در اختیار قرار دادن قدرت تفكر و برنامه‏ریزی و قابلیت‏های فكری در اختیار یك پروژه. با این دید می‏توان گفت مراكز دانشگاهی و تحقیقاتی ایران در دو بخش كلی می‏توانند با مراكز خدمات فنی و مهندسی در تعامل و همكاری و مشاركت باشند:
۱ ) كارهای مطالعاتی و دانش‏اندوزی
۲ ) انجام تحقیقات كاربردی
در عصر حاضر میزان توسعه فناوری از عوامل اصلی تمایز بین كشورهای توسعه یافته و در حال توسعه است. دانشگاه و موسسه‏های پژوهشی با ورود صنعت می‏توانند از نهاد درون‏گرا و نخبه‏پرور و محدود به نهادی برون‏گرا كه پاسخگوی همه نیازهای كشور در سطوح قابل قبول بین‏المللی باشد، تبدیل شوند. برای به وقوع پیوستن حقیقت مذكور، ابزارهای بازاریابی و تجاری‏سازی محصولات پژوهشی و تحقیقاتی می‏توانند نقش عمده‏ای را ایفا نمایند. مراكز و موسسه‏های تحقیقاتی كه به طور عمده دولتی بوده، معمولا خدمات زیربنایی تحقیق و توسعه و امكانات بازاریابی، تجاری‏سازی و انتقال فناوری را برای صنایع فراهم می‏آورد. حمایت دولت از واحدهای بازاریابی و تجاری‏سازی این موسسه‏ها موجب افزایش سطح علم و فناوری صنایع كشور و در نتیجه بهبود شاخصهای علم و فناوری خواهد شد.
صنعت معمولا به دنبال فناوری‏ها، روشها و موادی است كه مبتنی بر نوآوری‏های محصول، كارایی فرایند و بهبود فناوری اطلاعات و مدیریت باشند. این پیگیری و استفاده از فناوری‏های جدید نیازمند واحدهای بازاریابی و تجاری‏سازی قوی در موسسه‏های پژوهشی و مراكز دانشگاهی است.
فرایند تجاری‏سازی تحقیق در بسیاری از موارد به اندازه خود تحقیق به خلاقیت نیاز داشته و به همان اندازه پیچیده است.
▪ به طور كلی برای دستیابی به اهداف تجاری‏سازی تحقیق، دولت، بخش خصوصی و دانشگاهها با چالش‏های زیر مواجه هستند:
ـ چالش اصلی دولت این است كه هزینه‏های مستقیم و غیرمستقیم تحقیق دانشگاهی را به شكل قابل رقابت تامین كند.
ـ چالش اصلی دانشگاهها، تقویت خدمات تجاری‏سازی آنها برای ارائه خدمت به محققانی است كه به دنبال تجاری‏سازی كارهای خود هستند.
ـ و بالاخره هركدام از این بخش‏ها باید مجموعه اطلاعات مشتركشان را افزایش دهند.
ـ بیشتر بحث هایی كه در مورد تجاری‏سازی فناوری مطرح می‏شوند عبارتند از:
ـ اندازه‏گیری موفقیت‏ها در تجاری‏سازی فناوری چگونه باید صورت پذیرد؟
ـ صاحبان منافع چه كسانی هستند؟
ـ در این فرایند چه كسانی تامین‏كننده منابع هستند؟
ـ راههای زیادی برای تجاری‏سازی تحقیق وجود دارد. به تازگی كشورهایی كه دارای فناوری بالایی هستند، تجاری‏سازی تحقیق را به شكل انتقال مستقیم فناوری مورد توجه قرار داده‏اند. همچنین راه جدیدتر و موثر تجاری‏سازی نتایج تحقیقات، سرمایه‏گذاری مشترك و خلق زمینه‏های تجاری جدید است.
▪ روش‏های دیگر تجاری‏سازی تحقیق عبارتند از:
۱) فروش كامل فناوری
۲) اعطای پروانه و جواز فناوری
۳) همكاری مشترك
۴) همكاری از زمان راه‏اندازی
۵) مالكیت فكری مفهومی اساسی در تجارت است. به طور كلی مالكیت فكری با یك ایده یا كشف كه اطلاعات محرمانه تلقی می‏گردد آغاز می‏شود.
▪ مراحل اصلی ایجاد و ارائه محصولات جدید پژوهشی و خدماتی در مراكز دانشگاهی و موسسه‏های پژوهشی عبارتند از:
۱ ) ایده‏زایی
۲ ) تصفیه ایده‏های مطرح شده
۳ ) توسعه و آزمایش مفهوم
۴ ) توسعه استراتژی بازاریابی
۵ ) بررسی هزینه و سود پیش‏بینی شده
۶ ) توسعه محصول جدید پژوهشی
۷ ) آزمایش بازار
۸ ) تجاری‏سازی
فرایند توسعه محصولات جدید پژوهشی در مراكز دانشگاهی و موسسه‏های پژوهشی با معرفی محصول، اجرائی نمودن آمیخته بازاریابی، كنترل دائم، ارزیابی و كنترل استراتژی بازاریابی و رساندن نتیجه پژوهشی به بازار به پایان می‏رسد.
▪ نوآوری یعنی تحقق ایده، یعنی این كه ایده‏ای وارد عالم عمل شود و نوآوری تكنولوژی یعنی این كه ما یك ایده فنی یا عملی داشته باشیم و آن ایده را از طریق فرایندی كه ممكن است از مفهوم «توسعه» عبور كند، به تولید معمولا نیمه صنعتی و بعد از آن به بازار رسانده برسانیم.
▪ مراكز پژوهشی و دانشگاهی كشور به عنوان كانون تفكر و تولید علم و تحقیقات جدید، چنانچه میل به رقابت و بقا در بازارهای بین‏المللی و داخلی داشته باشند، ناگزیر از ایجاد واحدهای بازاریابی و تجاری‏سازی برای رساندن محصولات پژوهشی، به صنعت و بازار می‏باشند.
- آنچه در فرایند نوآوری و طبیعتا در مراكز پژوهشی و دانشگاهها مهم به نظرمی رسد، آن است كه برنامه‏ریزی استراتژیك برای بازاریابی یا راهبردی در نظر گرفته شده تا محقق و موسسه تحقیقاتی بتوانند از زمان طرح ایده، فكر و یا هرگونه طرح جدید ابتدائی، عملیات بازاریابی را شروع نموده و براساس برنامه عملیاتی آن تا پس از ورود محصول پژوهشی به صنعت یا بازار و حتی پس از آن، آن فكر و ایده و یا طرح جدید را حمایت و دنبال نمایند و نیز تجاری‏سازی محصولات پژوهشی چنانچه به موقع و سر وقت صورت نپذیرد، چه بسا در دنیای رقابتی امروز دیگر جائی برای مطرح نمودن آن محصول جدید وجود نداشته باشد. پس بازاریابی از اولین گامهای فكر یا ایده‏ای جدید تا ورود به بازار و صنعت را دربرگرفته و تجاری‏سازی محصولات جدید پژوهشی پس از تولید آزمایشگاهی یا نیمه صنعتی تا رسیدن محصول به بازار یا صنعت خاص را شامل می‏شود.
▪ بنگاه اقتصادی اعم از كوچك یا شركت‏های چندملیتی دارای سه عنصر اساسی هستند: دارائی‏های پولی، دارائی‏های ملموس و دارائی‏های غیرملموس. این عناصر تشكیل‏دهنده ارزش دارائی‏های یك بنگاه اقتصادی هستند به عبارتی می‏توان گفت كه جمع این ارزش‏ها مساوی ارزش بنگاه اقتصادی است.
▪ فرایند انتقال و توسعه فناوری در كشورهای توسعه یافته جدید و در حال توسعه همواره تابعی از رویكردها و راهبردهای كلان توسعه اقتصادی و صنعتی این كشورها بوده است. درجه و میزان موفقیت نیز متناسب با دقت در تعیین اهداف برنامه های توسعه، تعهد دولت‏ها در اجراء، كنترل، اصلاح مستمر آنها و همچنین میزان توجه دولتها بر استفاده حداكثر از توانمندی‏های انسانی و مالی داخلی و خارجی در راستای رقابت‏پذیری محصولات و فناوری‏های خود می‏باشد.
▪ دولت‏ها در راه‏اندازی چرخه اقتصاد برای تولید كالا، خدمات و تولید علم و فناوری مجموعه‏ای از راهبردها، سیاست‏ها، نظامات، ساز و كارها، نهادها، موسسات، پشتیبانی‏ها، ابزارها و قوانین و مقررات را با اهداف و وظایف خاصی سازماندهی و به اجرا درمی‏آورند تا روابط و تعاملات بین نظامهای تولید كالائی را با نظامهای تولید علم و فناوری تنظیم نمایند.ارتباط بین بخش دانشگاهی و صنعت طی بیست سال گذشته به ویژه در كشورهای توسعه یافته به سرعت گسترش یافته است. این تحول تحت تاثیر رشد سرعت توسعه تكنولوژی و ظهور نوآوری به عنوان نیروی محركه توسعه اقتصادی و نیز ارتباط نزدیك نوآوری با تحقیقات است. البته تغییرات ایجاد شده در قوانین حقوق مالكیت فكری كشورهای توسعه یافته نیز در این تحول موثر بوده است. انتقال دانش و تكنولوژی از بخش دانشگاهی در حال نهادینه شدن تدریجی است. به عبارت دیگر پاسخگوئی به تقاضاها و نیازهای بخش صنعت به دانش و تكنولوژی به تدریج نهادینه شده و حرفه‏ای‏تر می‏شود.
نهادهای انتقال تكنولوژی از قبیل دفاتر ارتباط با صنعت، دفاتر انتقال تكنولوژی و سایر حمایتگران از نوآوری مانند پاركهای تكنولوژی و واحدهای رشد، نقش مهم و رو به تزایدی را در ایجاد و تقویت روابط بین صنعت و سازمانهای تحقیقاتی عمومی ایفا می‏كنند.
انتقال تكنولوژی از سازمانهای تحقیقاتی به صنعت فرایندی پیچیده و غیرخطی است و نتیجه روابط چندبعدی بین بخش علمی و صنعت می‏باشد كه همه بازیگران در آن با هم تعامل دارند.
نهادهای انتقال تكنولوژی كه سطح مشترك سیستماتیك و پیوسته‏ای را بین بخش علمی و بنگاهها ایجاد می‏كنند، یكی از ابعاد ارتباط بخش علمی و صنعت می‏باشند.
▪ استفاده از این نهادها به دلایل زیر ضرورت می‏یابد.
۱) كمك در تجاری‏سازی سریعتر و بهتر نتایج تحقیقات
۲) بهبود انجام نوآوری و تسریع اشاعه تكنولوژی‏های جدید
۳) مدیریت بهتر دارائی‏های فكری و ظرفیت‏های تحقیقاتی سازمانهای تحقیقاتی
۴) تشخیص نیاز به تحقیقات خاص از طریق گفتگو با بنگاهها
۵) داشتن نقش مهم در توسعه صنعتی منطقه‏ای
۶) امروزه ارتباط بخشهای كلیدی جامعه با یكدیگر برای داشتن ساز و كار مناسب جهت توسعه در تمامی ابعاد مورد توجه صاحبنظران و برنامه‏ریزان قرار گرفته است.
در این میان دانشگاه و صنعت به عنوان دو پایه بنیادین جامعه و پیش‏برنده ماشین توسعه در كشور باید ارتباطی درست، منظم و پیوسته با یكدیگر برقرار كنند و در نهایت اینكه همكاری‏های سه جانبه دولت، دانشگاه و صنعت باید بتواند تنظیم‏كننده و تسهیل‏كننده فعالیت‏های برنامه‏ریزی شده و طراحی شده جامعه در دستیابی به اهداف عالی توسعه باشد.
▪ كشوری كه زیرساخت و شبكه روابط بین بنگاهها، دانشگاهها و دولت را شكل دهد وسازماندهی نماید، از طریق انتشار سریعتر اطلاعات و دانش گسترش محصولات، به پیشرفت‏های علمی، تكنولوژیك و مزیت رقابتی خواهد رسید. به عبارت دیگر كارایی سیستم نوآوری كشورها امروزه به طور فزاینده‏ای به شدت و اثربخش تعامل بین بخش‏های عمده در تولید و انتشار دانش و بهره‏برداری آن وابسته است. در این رابطه بر نقش حیاتی روابط تطبیقی دانشگاه و صنعت وعوامل اثرگذار پیرامونی، در توسعه فناوری‏ها و صنایع جدید، در آموزش و جذب نیروی كار با كیفیت بالا، كسب و انباشت توانائی‏های تكنولوژیك و ایجاد نوآوری‏ها تاكید می‏شود.
▪ مشاركت دانشگاه و صنعت پدیده‏ای است كه از نظر گستره، ماهیت ساختارهای پشتیبان و نهادهای واسط دو سه دهه گذشته در كشورهای در حال رشد فزونی یافته است. همكاری سه ركن اساسی (دانشگاهها و سازمانهای تحقیقاتی، بخش تولید و دولت)، در طیف وسیعی از مكانیزم‏های پیوندی، برای توسعه تكنولوژی، فرایند نوآوری و تجاری‏سازی تحقیق و توسعه بسیار مهم است.
▪ رشد روزافزون رقابت در سطح بین‏المللی، تغییرات سریع تكنولوژی، لزوم توجه به افزایش نوآوری، كارایی و ایجاد ثروت در جامعه، ضروری می‏نماید كه دولتها به صورتی فعال با دانشگاهها و صنعت همكاری و تعامل بین سازمانی داشته باشند.
اینگونه همكاری‏ها و تعاملات بین سازمانی می‏تواند مزایای زیادی نظیر پیشرفت‏های تكنولوژیكی، كاهش هزینه‏ها، تولید بیشتر دانش و غیره را برای جامعه به همراه داشته باشند. این امر برای دانشگاهها نیز می‏تواند مزایای زیادی داشته باشد كه ازجمله آنها می‏توان به منابع مالی مكتسبه ناشی از اجرای پروژه‏های تحقیقاتی، دادن لیسانس‏ها و غیره اشاره كرد. در مجموع، اعتقاد بر این است كه چنانچه فعالیت‏های همكاری میان دانشگاهها و سازمان‏ها به درستی و به گونه‏ای اثربخشی مدیریت شوند منافع حاصله نیز حداكثر خواهند بود.
● پارك‏های علم و فناوری & Science (STP) Technology Parks
پارك‏های علم و فناوری به عنوان سیاستی جدید و موثر از سوی دولت‏ها برای توسعه همكاری دانشگاه و صنعت شناخته می‏شوند. برای دستیابی به این هدف بستر مناسب برای مشاركت و ایجاد ارتباط میان صنایع، دانشگاهها، مراكز پژوهشی، شركت‏های خصوصی و بنگاه‏های حاضر در زنجیره تامین Supply Chain، سرمایه‏گذاران مخاطره‏پذیر Venture Capitalists، بازار و... توسط STPها فراهم می‏شود. آنها وظیفه پر كردن شكاف میان صنعت و دانشگاه، تامین نیازهای مشاوره‏ای و آموزشی پیشرفته صنایع، تبدیل نتایج تحقیقات دانشگاهی به نمونه‏های صنعتی (و گاه حتی تبدیل نمونه‏ها به تولید تجاری)و... را به عهده دارند.
یك پارك علمی سازمانی است كه به وسیله متخصصان حرفه‏ای اداره می‏شود و هدف اصلی آن افزایش ثروت در جامعه از طریق تشویق و ارتقاء فرهنگ نوآوری و افزایش قدرت رقابت در میان شركت‏ها و موسساتی است كه متكی بر علم و دانش در محیط پارك فعالیت می‏كنند.
برای دستیابی به این هدف یك پارك علمی با ایجاد انگیزش و مدیریت جریان دانش و فناوری در میان دانشگاهها، مراكز تحقیق و توسعه، شركت‏های خصوصی و بازار، ایجاد و رشد شركت‏های متكی بر نوآوری را تسهیل می‏نماید. پارك‏های علمی همچنین خدماتی با ارزش افزوده بالا و فضاهای كاری و تاسیسات مناسب و كیفی به موسسات مستقر در پارك ارائه می‏نمایند.

صدراله البرزی / شركت ملی صنا
ماخذ: كتاب مجموعه مقالات نهمین كنگره سراسری همكاری‏های دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعه ملی
ناشر: دبیرخانه همایش
آذرماه ۱۳۸۴

منبع : مجله گسترش صنعت