چهارشنبه, ۱۰ بهمن, ۱۴۰۳ / 29 January, 2025
مجله ویستا

گفتگو با یک شاعر کودک، شعر پل ارتباط با دنياي بزرگترها


فارس: يك شاعر گفت: شعر كودك پل ارتباطي شيرين و ظريف و سرسبزي است كه دنياي بزرگترها را به دنياي بچه پيوند مي‌دهد

رودابه حمزه‌اي سرودن شعر را از 13 سالگي شروع كرده است. در ابتدا شعرهايش در روزنامه‌ها و مجلات سروش نوجوان، كودك و سوره چاپ مي‌شد.
وي صاحب كتاب‌هاي: كلبه‌ي كوچك شاپرك‌ها - خِيال صورتي - از انار تا خدا - شاپرك ميوه آسمان است - آموزش الفبا به صورت شعري اين جوجه اردك گم شده! - ترانه‌هاِ عابر پياده با شركت مورچه صاف و ساده- ترانه‌هاي شهروند كوچك با شركت يك اردك بانمك - توپ آسمان - نويسنده‌ي برنامه فتيله مجله تعطيله- آقاجون سليمان.

*
تعريف شما از شعر كودك چيست؟

* حمزه‌اي: شعر كودك پل ارتباطي شيرين و ظريف و سرسبزي است كه دنياي بزرگترها را به دنياي بچه پيوند مي‌دهد.

*
ضرورت سرودن شعر براي كودك چيست؟ و كاركرد آن چيست؟

حمزه‌اي‌: به نظر من بهترين زبان براي گفتگو با كودك، شعر است. ما با شعر و ادبيات مي‌توانيم با كودك ارتباط برقرار كنيم. پيام‌هاي خودمان را هنرمندانه به او بدهيم. ناشناخته‌ها را برايش هويدا كنيم. يك دنياي رويايي و زيبا در ذهنش بسازيم و در آخرين مرحله با شعر مي‌شود به كودك مفاهيم را آموزش داد. شعر كمك به شكل‌گيري عاطفه كودك مي‌كند. حتي تخيل كودك را از زندگي پيرامونش قوي‌تر مي‌كند و نگاهش را به اطراف دقيق‌تر مِي‌كند.

*
ويژگي هاي شعر كودك چيست؟

حمزه‌اي :شعر كودك از نظر ميزان واژه، دايره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ِي محدودي دارد. دنياي بچه‌ها خاص است. آن‌ها مثل نواري خام هستند كه ما آن را شكل مي‌دهيم. در شعر كودك بايد به او كمك شود كه پيرامون و دنيايش را بشناسد ولي در شعر بزرگسال، نيازي به اين امر نيست. او رشد يافته و كامل است و دنيا را تحليل مي‌كند.
دنياي بچه‌ها زلال است. بايد با آن‌ها با صداقت صحبت كنم و اگر ا‌ين طور نباشد، شعر ما را نمي‌پسندند و ناخودآگاه آن را جذب نمي‌كنند.
زبان شعر كودك، روان است. تصاوير عيني هستند و عين در شعر كودك بسيار قوي است.
تصاويري كه به بچه‌ها ارايه مي‌دهيم بايد عيني و محسوس و قابل لمس باشند. تصاوير شعر بايد با واقعيت بيروني قابل تطبيق باشد و براي كودك قابل تجربه باشد. ربط منطقي و دليل درست در تشبيه‌هاي شعر بايد خيلي مورد دقت قرار گيرد.

*
قالب‌هاي رايج و متداول در شعر كودك چيست؟

حمزه‌اي :رايج‌ترين قالب در شعر كودك، چهارپاره است. همه‌ي قالب‌ها مي‌توانند براي كودكان به كارگرفته شوند اما چارپاره متداول‌تر از همه است. اما شعر نو در ادبِيات كودك، توفيق خاصي نداشته است. چون كودك و خصوصاً خردسال علاقمند به ريتم و موسيقي و وزن است. مصراع‌هاي شعر كودك بايد كوتاه باشند و ضرب اهنگ و ريتم جذاب باشد.

*
دشواري‌هاي شاعر شعر كودك چيست؟

حمزه‌اي : متأسفانه هرجا قرار است كاري براي كودك انجام شود، همه‌ي‌ امكانات و تسهيلات نصف مي‌شود. و اين در حالي است كه همه مي‌دانيم كودكان امروز، فردا را مي‌سازند و با هزينه كردن براي آن‌ها، درواقع هزينه‌اي نكرده‌ايم و كاري سراسر سود انجام داده‌ايم. متأسفانه در بازار نشر، حق التأليفِِ‌ها كم است. رقباي انتشاراتي كه كارهاي كم ارزش بازاري چاپ مي‌كنند، بدون دردسر به كار خود ادامه مي‌دهند و نظارت كافي بر عملكرد آن‌ها نيست.
در ديدگاه بسياري از افراد، شعر كودك، ساده‌تر و سهل‌تر است و در حالي كه شعر كودك درست مثل دندانپزشكي كودك است. دندانپزشك كودك علاوه بر مدرك دندانپزشكي بايد تخصص اطفال هم داشته باشد. در صنعت شعر هم علاوه بر شاعري و شناخت اسلوب شعر، بايد شناخت و درك درستي از كودك وجود داشته باشد. من علاوه بر شعر كودك، شعر بزرگسال هم مي‌نويسم، و ادعا مي‌كنم كه سرودن شعر كودك و كار براي كودك بسيار سخت تر و حساس‌تر از كار براي بزرگسال است.
سختي و اهميت كار را مقايسه بين ميزان و تعداد شاعران بزرگسال و شاعران شعر كودك، نشان مي‌دهد.
جايگاه شعر كودك در عرصه‌ي ادبيات، جايگاه خطير و حساسي است. به نظر من فرهنگ و ارشاد بايد توجه بيشتري به بازار نشر داشته باشد. تا هركس نتواند به اسم كار براي كودك، كارهاي بي ارزش و كم مايه‌اش را چاپ كند و با كار براي كودك، تجارت كند. و از سوي ديگر ناشران دولتي فضاي كار و عرضه و ارائه‌ي‌ كار را تنگ نگه دارند و فرصت شكل‌گيري و بروز و ظهور به ديگران ندهند.

*
فضاي شعر كودك را قبل و بعد از انقلاب مقايسه كنيد.

حمزه‌اي: صراحتاً مي‌گويم كه قبل از انقلاب، قحطي شعر كودك بود. و چيزي به عنوان شعر كودك در حدي كه امروز هست، وجود نداشت. در كودكي ما شعر كودك، نوشته نمي‌شد و فقط گاهي در راديو و تلويزيون و گاهي كانون، تحركاتي انجام مي‌شد. تنها شاعر رسمي كودك در قبل از انقلاب، «محمود كيانوش» بود. من اعتقاد دارم شعر كودك در بعد از انقلاب شكل گرفته است. و آقاي رحماندوست در پرورش شعر كودك نقش مؤثري داشته است. انقلاب و جنگ باعث شدند كه فرهنگ سازي براي بچه‌ها از طريق ادبيات كودك صورت بگيرد. و بچه‌ها با دگرگوني‌هاي سياسي و اجتماعي بعد از انقلاب و جنگ، آشنا شوند. و اصلاً به دليل انقلاب و جنگ بود كه نياز به شعر كودك، احساس شد.

*
ورود به حوزه‌ي كودك و انتشار كتاب براي كودك، سخت شده است، چرا؟

حمزه‌اي: متأسفانه، برخلاف اساتيد پيشكسوت ادبيات كودك مثل شكوه قاسم نيا و مصطفي رحماندوست كه راه را براي جوانان باز نگه مي‌داشتند، امروزه، شاعران كودك كاملاً برعكس عمل مي‌كنند. و اجازه‌ي‌ ورود شاعران جوان را به اين عرصه نمي‌دهند. و من هشدار مي‌دهم كه اگر اين روند ادامه پيدا كند، در آينده‌ي نزديك با بحران مؤلف كودك روبه‌رو خواهيم شد. و اين خيانت به ادبيات كودك است. ما اساتيدي مثل امين‌پور و ملكي داشته‌ايم كه در پرورش جوانان زحمت فراواني كشيده‌اند و شاعران خوبي را تربيت كرده‌اند. برخلاف آن‌ها امروزه ديگران با شعر كودك تجارت مي‌كنند و مراكز فرهنگي كه بايد حامي شاعران كودك باشند، اين مهم را ناديده ميگيرند.
متأسفانه در حيطه‌ي فرهنگي باندبازي وجود دارد و هر كس تلاش مي‌كند آثار خود و يا افراد منتسب به خود را چاپ كند.

*
جايگاه زنان شاعر را در ادبيات چگونه ارزيابي مي كنيد.

حمزه‌اي: اساساً باخط‌كشي كردن ميان جنسيت مخالف هستم. خوشبختانه فضا آن قدر باز است كه هر كس بر اساس توانايي كه دارد مي‌تواند كار كند و زن و مرد بودن اصلاً تعيين‌كننده نيست. به نظر من مشكل در جايگاه‌ها و پست‌هاي مديريتي است كه ديد و نگاه مردانه است و مردان ترجيح مي‌دهند با هم جنسان خود كار كنند و اين امر اجازه بروز و ظهور به زنان نمي‌دهد و نيازها، و انديشه‌ها و توانايي‌هاي زنان پنهان مي‌ماند.

*
به نظر شما شعر جنسيتي يا فراجنسيتي است؟

حمزه‌اي: به نظر من تفكيك كردن زن و مرد باعث آسيب مي‌شود. اگر افراد با شخصيت انساني خود با مسايل روبه‌رو شوند، در واقع كاري فراتر از جنسيت انجام داده‌اند و اين هنري والاتر است. به نظر من شعر زنانه و مردانه وجود ندارد بلكه شعر فراجنسيتي است. اما اين خيلي طبيعي است كه زبان شعر يك زن با يك مرد متفاوت باشد. چون ساختار انديشه آن‌ها با هم متفاوت است. مردها هم مي‌توانند به مسايل زن‌ها در شعرهايشان بپردازند و حتي بهتر از خود زن‌ها مسايل را بيان كنند و زن‌ها مي‌توانند بدون تجربه جنگ، سياست، و ... حرف هايي از جنس جنگ بزنند و بسيار خوب و قوي و تاثيرگزار باشند. به نظرمن اين بستگي به توانايي افراد دارد نه زن و مرد بودن آن‌ها.