آشتی دانش‌ آموزان با ریاضی و نکات درگوشی برای والدین

 

شهرزاد:بسیاری از دانش‌آموزان با درس ریاضی مشكل دارند، آن‌ را سخت می‌دانند یا نمی‌دانند كه این فرمول‌ها كجای زندگی به‌كار می‌آید و به‌دردشان می‌خورد.

این به اضافه حجیم بودن متن كتاب و نیز برخی ابهامات و پیچیدگی‌ها در تدوین و تألیف موجبات دلسردی و روی‌گردانی برخی از دانش‌آموزان از درس ریاضی را فراهم كرده است.
گروه ریاضی دفتر برنامه‌ریزی و تألیف كتب درسی باتوجه به چنین مسائل و مشكلاتی تصمیم گرفته است كتاب‌های ریاضی را اصلاح كند. چند و چون این اصلاح و تغییر را در گفتگو با دكتر وحید عالمیان كارشناس مسئول گروه ریاضی دفتر برنامه‌ریزی و تألیف كتب درسی درمیان گذاشته‌ایم كه در ادامه می‌خوانید.
شنیده‌ایم كه كتاب‌های ریاضی دبیرستان در حال تغییر است. این تغییرات به چه شكلی است و شامل چه پایه و دروسی می‌شود؟
بله! تغییر به معنی اصلاح كلی در پایه اول دبیرستان شروع شده كه بتوانیم با توكل به خدا از سال آینده این فرایند را ادامه بدهیم. مقطعی هم كه تغییرات و اصلاحات روی آن انجام می‌شود، متوسطه است.
بیشتر توضیح بدهید كه این تغییرات به چه صورتی است؟
تركیبی از معلمان و متخصصان آموزش ریاضی و استادان موضوعی دانشگاه درگیر بحث اصلاح كلی كتاب هستند. تغییرات در قالب اصلاح كلی است، سعی ما بر این است كه محتوای موضوعی تا حد امكان تغییر نكند و روش و نگرشی كه در كتاب وجود دارد تغییر كند، به این صورت كه قالب شهودی را تا حد بسیار زیادی در كتاب ببینیم و از حالت انتزاعی تا حدی خارج شویم. بحث بعدی، بحث ICT و نرم‌افزار مرتبط با آن است به‌گونه‌ای كه در قالب نرم‌افزار، یكسری فعالیت‌هایی تعریف می‌شود كه در طی آن فعالیت‌ها، دانش‌آموزان از حالت انتزاعی به حالت شهودی نزدیك‌تر می‌شوند و بحث ساخت‌وسازگرایی را خوب احساس می‌كنند و به‌كار می‌برند.
چگونه بحث ICT را در آموزش ریاضی لحاظ می‌كنید؟
یكی از مشكلاتی كه وجود دارد، این است كه دانش‌آموزان مفهومی را كه آموزش می‌بینند، نمی‌توانند با استفاده از آن زیر مفهوم‌هایی را بسازند. به‌عبارت دیگر، چون حالت كار را انتزاعی می‌بینند بالطبع، احساس نزدیكی به آن مفهوم ندارند. ما سعی كرده‌ایم كه این اختلاف را تا حد بسیار زیادی كم كنیم. به‌عنوان مثال، شما وقتی مفهومی را تعریف می‌كنید، ما در كنار آن فعالیتی را تعریف كرده و محیط نرم‌افزاری ایجاد می‌كنیم تا دانش‌آموز در آن محیط بتواند خیلی از فعالیت‌ها را انجام بدهد و با آن مفهوم ارتباط خوبی برقرار كند و برایش ملموس شود.
چرا بعد از 15 سال، گروه ریاضی تصمیم گرفت كتاب‌های ریاضی تغییر كند و چرا می‌خواهد این تغییرات را از مقطع دبیرستان شروع كند؟
هر كاری فرایند خاص خودش را دارد. یك طرف قضیه بحث تدوین راهنمای برنامه درسی است كه در حال تكمیل آن هستیم كه به دنبال آن ان‌شاءالله از اول بتدایی تغییرات كلی كتاب‌ها را خواهیم داشت، اما بحث دیگری كه وجود دارد، نزدیك شدن برنامه راهنمای درسی به كتاب جدید است، یعنی عملا یك مرحله گذری را ما نیاز داریم. این مرحله گذر در حال انجام است.
باتوجه به فرایند فكری كه در راهنمای برنامه درسی غالب است، ما سعی كرده‌ایم این مرحله گذر را به‌خوبی انجام دهیم به‌شكلی كه معلمان هنگام ورود به كتاب جدید، نسبت به آن احساس بدی پیدا نكنند. از طرف دیگر، خواسته چندین‌ساله معلمان اصلاح كلی كتاب ریاضی یك بوده است كه این را ما عملی كرده‌ایم به این‌صورت كه آسیب‌شناسی كلی از كتاب ریاضی یك شده و همچنین تدوین نقشه آموزش حال حاضر از اول ابتدایی تا پایان اول متوسطه كه در طی آن ارتباطات عمودی و افقی دیده شده، تهیه شده است.
اشاره به راهنمای برنامه درسی كردید. آیا كتاب‌های ریاضی ما راهنمای درسی دارند؟
ببینید بحث اینكه كتاب‌های راهنمای برنامه درسی دارند یا ندارند، وجود نداشته، مسلما این كتاب‌ها براساس یك تفكر و اهداف و رویكردهایی نوشته شده، خوب بعد از بیست و اندی سال از انقلاب اسلامی، مسلما اكنون باید با دید تازه‌تری به این مسئله نگاه كنیم و به‌جهت اینكه رویكرد ما یك رویكرد اسلامی است، باید با این نگرش به كتاب‌های درسی نگاه كنیم و رویكرد دیگر توجه به فرمایشات مقام معظم رهبری مبنی بر تحول بنیادین در آموزش و پرورش است كه ما به آن توجه داریم.
در حال حاضر برای تدوین راهنمای برنامه درسی ریاضی، برنامه‌ای دارید؟
بله راهنمای برنامه درسی ریاضی در حال تدوین است .
آیا كتاب‌های جدیدالتألیفی كه به آنها اشاره كردید، براساس راهنمای برنامه درسی تألیف می‌شود؟
ببینید ما تألیف جدیدی نداریم، درواقع، اصلاح كلی كتاب را داریم. اصلاح كلی هم براساس رویكردها و اهداف مشخصی كه در شورا تصویب می‌شود، صورت می‌گیرد. خوب چالش‌هایی هم كه تا به حال دیده شده می‌بینیم و براساس این، اقدام به اصلاح كلی كتاب می‌كنیم.
عناصر اصلی كتاب جدیدالتألیف چیست؟ و چه محورهای جدیدی در این كتاب دیده شده است؟
دیدگاه‌هایی وجود داشت كه طی این چند سال توسط معلمان به دفتر برنامه‌ریزی و تألیف انعكاس داده می‌شد. ما آنها را بررسی كردیم و براساس آن یك ساختاری تعریف كردیم. البته ناگفته نماند تا حد بسیار زیادی اصل محتوا را تغییر نداده‌ایم و رویكرد آموزش مربوط به آن‌را تغییر داده‌ایم. به‌عنوان نمونه، بحث كاربردی كردن مفاهیم كتاب است كه دانش‌آموزان طی آن احساس كنند كه به چه دلیل این كتاب را می‌خوانند.
بحث دیگر، شهودی بود و عینی بودن این كتاب است كه دانش‌آموزان به كتاب احساس نزدیكی كنند و احساس نكنند كه خیلی با ریاضیات فاصله دارند و سعی كردیم به‌نحوی این ارتباط خوب را در اصلاح كلی كتاب با دانش‌آموز برقرار كنیم.
یكی از مشكلاتی كه معلمان ریاضی غالبا مطرح می‌كنند این است كه بخش‌های مختلف كتاب پیوستگی لازم را ندارند، آیا در كتاب جدیدالتألیف این پیوستگی برقرار شده؟
این مشكل را در كتاب قبلی دیده‌ایم و سعی كردیم پیوستگی كاملی را بین مطالب ایجاد كنیم به‌گونه‌ای كه طبق یك هدف مشخصی دانش‌آموزان حركت خواهند كرد. البته موضوعات و محتوا تا حد زیادی تغییر نمی‌كند.
آیا حجم كتاب ریاضیات(1) تغییر می‌كند؟
یكی از دغدغه‌های معلمین، حجم بالای كتاب است. ما این را به خوبی دیده‌ایم. به هر حال معلمان درگیر این موضوع هستند و به همین جهت در جلسات حضور دارند و دیدگاه‌هایشان را به ما انتقال می‌دهند. لذا در این كتاب جدید سعی كرده‌ایم كه حجم كتاب تعدیل شود.
آیا كم‌شدن حجم با كم‌شدن بعضی از بخش‌ها همراه است؟
ما سعی نمی‌كنیم از كیفیت كار بكاهیم و ما بیشتر به دنبال تعدیل حجم كتاب هستیم نه كم‌ و زیادشدن آن. اتفاقا ما بسیار تاكید داریم روی كیفیت‌بخشی، حتی ما داریم به‌گونه‌ای عمل می‌كنیم كه این كتاب قابل استفاده برای تمام رشته‌ها باشد.
چند وقتی است كه بحث چند تالیفی و برون‌سپاری در دفتر برنامه‌ریزی و تالیف مطرح است. آیا چند تالیفی و برون‌سپاری شامل كتاب‌های ریاضی هم می‌شود؟
در بحث چندتالیفی از قبل راهنمای برنامه درسی‌مان باید كامل بشود و از نظرات همه صاحب‌نظران استفاده كنیم. در حال حاضر هم اصلاح جزئی كتاب‌های ریاضی را به استان‌ها داده‌ایم و استان‌ها مستقیما درگیر موضوع شده‌اند. این ارتباط قبلا جدی دیده نمی‌شد. یكی از رویكردهای ما این است كه بتوانیم از تمام پتانسیل‌های ریاضی كشور استفاده كنیم، این كار آغاز شده و ان‌شاءالله در آینده شاهد دیدگاه همه معلمان ریاضی در كتاب‌ها باشیم.
آیا دوره‌های بازآموزی برای دبیران ریاضی در نظر گرفته شده است؟ اگر جواب مثبت است این دوره‌ها به چه صورتی برگزار می‌شود؟
بله دوره‌های آموزشی ضمن خدمت برای معلمین در نظر گرفته شده است كه امیدواریم ان‌شاءالله بتوانیم در تابستان امسال این دوره‌ها را برگزار كنیم.
این دوره‌ها فقط برای سرگروه‌های ریاضی برگزار می‌شود یا برای همه معلمین؟
فرایند به نحوی است كه به تمام معلمین سرایت می‌كند. در مرحله اول سرگروه‌ها و بعد به همین صورت ادامه می‌یابد تا شامل معلمان شود.
آیا به دنبال تغییر كتاب‌های ریاضیات(1) كتاب‌های دیگر ریاضی تغییر می‌كند؟
خوب به هر حال مسلما سعی می‌كنیم كه فرآیند نگارش را در سایر كتاب‌ها هم تا حدی تحلیل و تعدیل كنیم و به رویكردهای جدید نزدیكش كنیم. این كار حتما انجام خواهد شد ولی در سال جاری تنها ریاضی اول دبیرستان تغییر می‌كند.
چرا بعضا مفاهیمی را به دانش‌آموزان آموزش می‌دهیم كه بسیاری از آن مفاهیم هرگز در طول زندگی مورد استفاده قرار نمی‌گیرد؟ مانند دیفرانسیل و انتگرال و مفاهیم و مباحث پیشرفته دیگر؟
هدف ما این نیست كه دانش‌آموزان بعد از این كه دیپلم گرفتند، بروند دنبال كار خود، به هر حال بسیاری از آنها باید ورود پیدا كنند به محیط علمی بزرگ‌تر مانند دانشگاه و در آنجا بشود از آنها به بهترین شكل استفاده كرد اما نكته‌ای هم كه شما اشاره فرمودید، ما با رویكرد جدیدی كه الان در بحث ریاضی داریم، این كار را انجام دادیم، یعنی ما خیلی از مباحث كتاب ریاضی اول دبیرستان را كاربردی كرده‌ایم كه دانش‌آموز هم احساس خوبی نسبت به كتاب داشته باشد و هم احساس نكنند كه این مفاهیم، مفاهیم بیهوده‌ای هستند و دقیقا احساس كنند واقعا در مسائل زندگی‌ آنها هم كاربرد دارد.
شما اعتقاد دارید ریاضی ذاتا درس سختی است؟
خیر! ریاضی سخت نیست. ببینید یكی از بحث‌هایی كه الان در حال شكل گرفتن است، زبان ریاضی است. دانش‌آموزان با آموختن زبان ریاضی می‌توانند ارتباط خوبی با ریاضی برقرار كنند.
به عنوان مثال شما می‌گویید مجموعه همه k2هایی كه k متعلق به مجموعه m باشد، این علامت تعلق و علامت به طوری كه یعنی چه؟ یا مثلا می‌گوییم B+A مساوی با B یعنی چی؟ این مفهوم متغیر و مفاهیمی كه در ریاضیات وجود دارد و این نمادهایی كه در ریاضی به كار می‌رود، یعنی چه؟ و اینها مفاهیمی است كه دانش‌آموز نمی‌تواند با آنها ارتباط برقرار كند، مثل این كه شما بگویید زبان انگلیسی، زبان سختی است؟ یا آموزش‌ آن سخت است.
اینها بحث‌هایی است كه صورت گرفته، ما در ریاضی اول دبیرستان عملا داریم این مشكل را از بین می‌بریم. وقتی كه دانش‌آموز با زبان ریاضی آشنا شد، خیلی راحت‌تر مسائل را مدل‌سازی می‌كند، خیلی راحت‌تر با مسائل روزمره‌اش ارتباط برقرار می‌كند.
آیا زبان ریاضی، زبان نمادهاست و منظور شما از این كه دانش‌آموزان با زبان ریاضی آشنا می‌شوند، یعنی با نمادهای ریاضی آشنا می‌شوند یا این كه با مفاهیم اولیه ریاضی آشنا می‌شوند؟
ببینید هم شامل نمادها می‌شود. مثلا می‌گوییم نماد تلعق و ... هم شامل مفاهیم اولیه می‌شود، مفهوم جابجایی، مفهوم شركت‌پذیری و...
گروه ریاضی چه برنامه‌ها و فعالیت‌هایی را برای آینده دارد؟
یكی از برنامه‌هایی كه ما الان در حال انجام هستیم، همان بحث اصلاح كلی ریاضیات در دوره متوسطه است. دیگر برنامه‌ها، تكمیل راهنمای معلم است و ورود به تالیف جدید با رویكرد نوین آموزشی؛ كه تمام اینها همزمان با هم در حال انجام است. بعد از تكمیل راهنمای معلم، راهنمای برنامه درسی است كه ان‌شاءالله بتوانیم این را در اسرع وقت به اتمام برسانیم و ورود پیدا كنیم به تالیف جدید.
نگارش جدید با فرایند نوین آموزشی تدوین برنامه راهنمای درسی با رویكرد فرهنگی دینی و تدوین كتب براساس این رویكرد از دیگر برنامه‌های ماست و در ادامه بحث تالیف كتاب درمقطع ابتدایی و راهنمایی و متوسطه خواهد بود.