اعجاز آنتي‌اکسيدان‌ها افسانه يا واقعيت

گزارش ​تحقيقات جديد نشان مي‌دهد آنتي‌اکسيدان‌ها آن گونه که پيش​تر تصور مي‌شد، نمي‌توانند باروري را تقويت کنند. اين نخستين تحقيقي نيست که اهميت و فايده‌مندي اين مواد غذايي را مورد ترديد قرار مي‌دهد.اعجاز آنتي‌اکسيدان‌ها افسانه يا واقعيت
در بررسي جديدي پژوهشگران دريافتند آنتي‌اکسيدان‌ها احتمال باردار شدن خانم‌ها را افزايش نمي‌دهد. اما اين يافته‌ها با پژوهش‌هاي قبلي تناقض داشت. مطالعات اوليه نشان مي‌دادند همسران مرداني که مکمل‌هاي آنتي‌اکسيداني دريافت مي‌کردند، احتمال باردار‌شد‌ن‌شان بيشتر از خانم‌هايي بود که همسران‌شان دارونما دريافت مي‌کردند.
در واقع، بررسي جديد را فقط بايد آخرين مورد ترديدآميز درباره فوايد سلامت آنتي‌اکسيدان‌ها دانست، نه تنها مورد. تاکنون تبليغات فراواني مي‌شد که آنتي‌اکسيدان‌ها موادي ضدسرطان و ضد سالخوردگي هستند و در اين زمينه بسيار قوي عمل مي‌کنند. در حالي که در گذشته آنتي‌اکسيدان‌ها فقط در خوراکي‌هايي نظير هويج، فلفل، گوجه فرنگي و... يافت مي‌شد، اکنون در بسياري از کشورهاي پيشرفته به محصولات غذايي افزوده مي‌شود. روي اين محصولات برچسب «حاوي آنتي‌اکسيدان بالا» به چشم مي‌خورد، اما آيا فوايد آنتي‌اکسيدان‌ها يک جار و جنجال پوچ و توخالي است؟
آنتي‌اکسيدان در برابر راديکال آزاد
آنتي‌اکسيدان در دهه 1990 به دايره لغات عمومي راه يافت. يعني درست در دهه‌اي که محققان آرام آرام دريافتند چگونه راديکال آزاد که معلول واکنش‌هاي اکسيژني در بدن است، در ابتلا به بيماري‌هاي مزمن از پيري گرفته تا کاهش ديد و سرطان نقش بازي مي‌کند. راديکال‌هاي آزاد هنگامي توليد مي‌شوند که سلول‌ها براي تجزيه غذا و تامين انرژي اکسيژن مصرف مي‌کنند.
راديکال‌هاي آزاد مي‌توانند با پيوستن به مولکول‌هاي ديگر و انگيختن سلول‌ها به رشد غيرطبيعي يا از طريق دخالت و ايجاد مزاحمت در عملکرد سلول‌هاي سالم شامل سلول‌هاي مغز، سبب آسيب سلولي شوند. راديکال‌هاي آزاد، محصولات جانبي طبيعي سوخت و ساز بدن به شمار مي‌روند، اما در موارد حضور آنتي‌اکسيدان‌ها اثر اين راديکال‌هاي آزاد را خنثي کرده و آسيب‌هاي ناشي از آنها را به حداقل مي‌رسانند.
اين توازن به دلايل بسياري ممکن است بر هم بخورد؛ از قرار گرفتن در معرض آلاينده‌ها تا دود سيگار يا حتي برخي چيزهايي که مي‌خوريد. در اين صورت توليد راديکال‌هاي آزاد مي‌تواند بر توانايي بدن در مهار آنها غلبه کند. به همين دليل است که آنتي‌اکسيدان‌ها به اسلحه‌اي عمومي در مبارزه براي حفظ سلامت تبديل شده‌اند.
اما در داستان آنتي‌اکسيدان‌ها و راديکال‌هاي آزاد با مشکلاتي مواجهيم. آنتي‌اکسيدان‌ها در اشکال گوناگوني وجود دارند؛ از ويتامين‌هايي مانند ويتامين C، E و بتاکاروتن گرفته تا مواد معدني مانند منگنز و سلنيوم و طبيعتا هر يک مي‌تواند تاثير متفاوتي بر سلول‌هاي بدن بگذارد. در سال‌هاي اخير براي مثال، دانشمندان گزارش داده‌اند بتاکاروتن به جاي کاهش ميزان ابتلا به سرطان، در واقع خطر مرگ ناشي از سرطان ريه يا بيماري‌هاي قلبي را ميان گروهي از سيگاري‌ها افزايش داده است.
در مقاله‌اي که بتازگي منتشر شده، محققان سم‌شناسي از دانشگاه ماستريخت هلند تاکيد کرده‌اند باورهاي همه يا هيچ درباره آنتي‌اکسيدان‌ها، فقط زماني درست از کار در مي‌آيد که توجه ما به ميزان مناسب مصرف آنها معطوف باشد. آنها مي‌نويسند: «طي چند دهه، آنتي‌اکسيدان‌ها مانند آونگي بين دو برچسب «صرفا سالم» و «بسيار سمي» و نيز بين دو برچسب «آنتي‌اکسيدان‌هاي طبيعي بهترين هستند» و «هيچ کاري از آنتي‌اکسيدان‌ها بر نمي‌آيد» در نوسان بودند.
طرفين اين مجادله، گوش شنوايي براي استدلال‌هاي طرف مقابل نداشتند. امروز نيز اين احکام نادرست تصحيح نمي‌شود و از اين رو آونگ آنتي‌اکسيدان‌ها همچنان ميان اين دو ديدگاه افراطي در نوسان است. قاعدتا چنين تحقيقاتي اختلال ايجاد مي‌کند و سبب سردرگمي دانشمندان و مصرف‌کنندگان خواهد شد. در نتيجه، ممکن است فرصت‌هاي طلايي را از دست بدهيم؛ فرصت‌هايي که در آنها بتوان از طريق آنتي‌اکسيدان‌ها به بهترين وجه ممکن به سلامت افراد کمک کرد.»
آنتي‌اکسيدان به درد مي‌خورد يا نه؟
اما بالاخره پژوهش‌ها درباره آنچه آنتي‌اکسيدان‌ها مي‌توانند در بهبود وضع سلامت شما انجام دهند يا آنچه نمي‌توانند انجام دهند چه مي‌گويند؟ موارد زير ممکن است در پاسخ به اين پرسش مهم راهگشا باشند.
1ـ همه آنتي‌اکسيدان‌ها اثرات يکساني ندارند: از آنجا که آنتي‌اکسيدان‌ها انواع بسيار گوناگوني دارند، شما بايد ميوه‌ها و سبزيجات متنوعي را که سرشار از آنتي‌اکسيدان هستند، مصرف کنيد. به اين ترتيب مي‌توانيد از طيف کاملي از فوايدي که آنها فراهم مي‌آورند، بهره ببريد. بعلاوه، مخلوط آنها براي سلامت شما مفيد است. براي مثال، برخي آنتي‌اکسيدان‌ها مي‌توانند نقش مهم تري در پيشگيري از برخي بيماري‌ها مانند سرطان بازي کنند، در حالي که ساير آنتي‌اکسيدان‌ها در مبارزه با بيماري‌هاي زوال اعصاب بهتر عمل مي‌کنند.
در مطالعه‌اي درباره مردم هلند که در مجله عصب‌شناسي (Neurology) در زمستان گذشته (ماه فوريه) منتشر شده است، پژوهشگران از يافتن هر نوع رابطه و همبستگي ميان رژيم غذايي سرشار از آنتي‌اکسيدان و زوال قواي شناختي يا سکته مغزي مايوس شدند، اما همان‌طور که اليزابت دِوُر، مدرس دانشکده پزشکي هاروارد در بوستون و يکي از مولفان اين تحقيق مي‌گويد، «هزاران آنتي‌اکسيدان در رژيم‌هاي غذايي وجود دارد و برخي از رژيم‌هاي غذايي ممکن است آنتي‌اکسيدان قوي‌تري داشته باشند.»
2ـ بيشتر افراد از منابع طبيعي، آنتي‌اکسيدان کافي دريافت نمي‌کنند: براي اغلب بزرگسالان سالم، آنتي‌اکسيدان‌هاي موجود در رژيم غذايي سرشار از ميوه‌ها و سبزيجات تقريبا براي مقابله با آسيب‌هاي ناشي از راديکال‌هاي آزاد در بدنشان کافي است. اما، جفري بلومبرگ، مدير آزمايشگاه تحقيقات آنتي‌اکسيدان‌ها و استاد تغذيه در دانشگاه تافتس مي‌گويد بيشتر افراد ميزان توصيه شده روزانه ويتامين‌هايي مانند C و E را دريافت نمي‌کنند.
ميانگين مقداري که بزرگسالان بايد ويتامين E دريافت کنند 15 ميلي گرم در روز است، اما بيش از 90 درصد افراد اين مقدار را دريافت نمي‌کنند و تنها حدود نيمي از اين مقدار را از رژيم غذايي خود مي‌گيرند.
بلومبرگ مي‌گويد: «اين کمبود نگران‌کننده است. ويتامين C کمبود ديگري به شمار مي‌رود. ويتامين C و E موجود در رژيم غذايي مرسوم در کشوري مانند آمريکا نيز کم است. توجه داشته باشيد فقط با نوشيدن روزانه يک ليوان آب پرتقال تقريبا مي‌توانيد نياز روزمره خود را به ويتامين C برطرف کنيد. تامين ويتامين C مورد نياز کار بسيار ساده‌اي است و من در تعجبم که چرا مردم با کمبود اين ويتامين مواجهند.»
اما خوردن مقدار بيش از اين الزاما براي سلامت مفيدتر نيست. در واقع دريافت ميزان دقيق آنتي‌اکسيدان‌ها در ايجاد تعادل فعاليت‌هاي راديکال آزاد در بدن مفيد است. به همين دليل است که متخصصان تغذيه توصيه نمي‌کنند با مصرف مکمل‌ها آنچه را در رژيم غذايي روزانه به دست نمي‌آوريد، جبران کنيد. زيرا معلوم نيست از دريافت بيش از حد برخي از اين آنتي‌اکسيدان‌ها (مثل بتاکاروتن که مي‌تواند سبب افزايش خطر مرگ زودرس شود) در امان باشيد و براحتي ممکن است دچار مسموميت ناشي از دريافت بيش از حد اين مواد غذايي از طريق مصرف مکمل‌ها شويد.
3 ـ به همه ادعاهايي که مي‌گويند آنتي‌اکسيدان‌ها طول عمرتان را زياد مي‌کنند (يا برعکس مي‌گويند شما را مي‌کشند) به ديده ترديد نگاه کنيد: بلومبرگ مي‌گويد: «آيا ادعاهاي مطرح درباره آنتي‌اکسيدان‌ها کمي اغراق‌آميز است؟ بله، اگر اين ادعاها مي‌گويند آنتي‌اکسيدان‌ها مي‌توانند از آلزايمر، سرطان، بيماري‌هاي قلبي، بيماري‌هاي چشم، بيماري‌هاي کليه و خلاصه هر چه فکرش را بکنيد پيشگيري کنند، معلوم است اغراق‌آميزند. در واقع هر گونه ادعاي قطعي و دقيق در اين زمينه اغراق آميز خواهد بود.»
البته ادعاهاي بحقي هم هستند که بايد درباره آنها با پزشک خودتان مشورت کنيد. مثلا، شواهدي در دست است که ويتامين E و Cمي‌تواند به کاهش خطر بروز عوامل منجر به نابينايي در دوران پيري کمک کند و از آسيب‌هاي چشمي ناشي از سالمندي پيشگيري نمايد.
4ـ به دنبال ميوه «همه چيز تمام» نباشيد: شواهدي در کار نيست که نشان دهد آنتي‌اکسيدان‌ها مي‌توانند با بيماري‌هاي مزمن مقابله کنند. با اين حال از گوشه و کنار و گاهي در عالم تجارت و تبليغات مواد غذايي حرف‌هايي مي‌شنويم که برخي ميوه‌ها را در چنان جايگاهي مي‌نشانند که انگار مي‌توانند تمام آسيب‌هاي راديکال‌هاي آزاد را به کمترين حد ممکن برسانند، اما «ميوه همه چيز تمام» بيشتر يک ادعاي تجاري از قبيل ساير ادعاهايي است که فقط به جيب شما چشم دوخته است و مبناي علمي ندارد. اين ادعاها هرگز از سوي وزارت غذا و داروي ايالات متحده يا مراجع ذيصلاح ديگر در اين کشور مورد تائيد قرار نگرفته است.
5 ـ هميشه اعتدال پيشه کنيد: ما همگي مي‌توانيم از آنتي‌اکسيدان‌ها بهره ببريم، اما اين کار را بايد از طريق رژيم غذايي روزانه خودمان، که بايد تنوع قابل قبول و نيز ميزان درست اين مواد را در خود داشته باشند، انجام دهيم و البته دريافت برخي آنتي‌اکسيدان‌ها، از قبيل ويتامين C و E، از دريافت برخي از هزاران آنتي‌اکسيدان ديگري که در غذاهاي گوناگون يافت مي‌شود، مهم‌تر است.
بلومبرگ مي‌گويد: «آنتي‌اکسيدان‌هاي اصلي، يعني ويتامين C، ويتامين E و روي، آنتي‌اکسيدان‌هاي ضروري به شمار مي‌روند. اگر از آنها محروم بمانيد، ممکن است دچار اختلالات فراواني شويد، اما تحقيقات اساسي زيادي وجود دارد که نشان مي‌دهد اگر مقادير کافي آنتي‌اکسيدان دريافت کنيد، سلامت خود را تقويت خواهيد کرد و مي‌توانيد خطر بيماري‌هاي مزمن دوران سالخوردگي را کاهش دهيد.» به ياد داشته باشيد رمز فايده بخشي آنتي‌اکسيدان‌ها دريافت ميزان درست آنها از طريق رژيم غذايي سالم است.
نی‌نی‌بان جدیدترین و بهترین مطالب خود را در تلگرام و از طریق سه کانال «راهنمای بارداری»، «کودک‌یاری» و «سلامت جنسی» در اختیار شما قرار می‌دهد.