برقرارى انضباط در كلاس و 4 قانون طلایی

پژوهشگاه مطالعات وزارت آموزش و پرورش

 معلمان براى آن كه در كلاس درس مدير رفتار كارآمدى باشند، بايد براى خود و دانش آموزان چارچوب مشخصى تعيين كنند كه در تصميم گيرى ها به كمك شان بيايد و به دانش آموزان تان كمك كند تا بتوانند رفتارهاى مناسب اجتماعى را انتخاب كنند.يكى از كارآمدترين چارچوب ها براى اين منظور چهار قانون نام دارد كه اصول آن عبارت است از:حقوق (حقوق بنيادين دانش آموزان امنيت، يادگيرى و برخورد عادلانه با آنهاست)، مسئوليت ها (رشد عاطفى و اجتماعى دانش آموزان از طريق تقويت مسئوليت پذيرى آنها افزايش پيدا مى كند)، قوانين (رفتارهايى را توصيف مى كنند كه از حقوق دانش آموزان حمايت مى كنند) و فعاليت هاى عادى روزانه (آن دسته از فعاليت هاى مورد توافق معلم و دانش آموز كه به سازماندهى بهتر كلاس كمك مى كند) اين چارچوب همچنين شامل اصول بنيادى ارتباط است كه مشخص مى كند چگونه دانش آموزان نتيجه رفتارهاى نامناسب و پالايش رفتارهاى مثبتى را كه انتخاب مى كنند مى بينند.* حقوق

در يك فضاى آموزشى مواردى وجود دارد كه چانه زدن برنمى دارد و بايد بى كم و كاست رعايت شود. اين موارد حقوق ناميده مى شود و منعكس كننده نيازهاى اوليه دانش آموزان است. حقوق درواقع اصول بنيادينى هستند كه به شما كمك مى كنند تا بتوانيد دربرابر رفتارهاى نامناسب دانش آموزان واكنش هاى منطقى از خود نشان بدهيد. با شناخت اين حقوق برخوردهاى شما با آن ها و اصلاح رفتارشان به فعاليتى سازنده تبديل مى شود. ديگر مجبور نيستند براى آن كه برخوردهاى خود را موجه جلوه دهيد مدام اين جواب نيش دار را به دانش آموزان بدهيد: «چون من مى گم!»
رعايت كردن حقوق بنيادين دانش آموزان باعث مى شود كه براى آموزش رفتارهاى مناسب به آنها چارچوب روشن و مشخصى در اختيار داشته باشيد.
در يك فضاى آموزشى سالم حقوق اساسى يعنى اين كه همه افراد حق دارند از امنيت جسمى و روانى برخوردار باشند، معلم حق دارد تدريس كند، دانش آموز حق دارد ياد بگيرد و احترام و شأن همه افراد همچون معلم و دانش آموزان بايد حفظ شود.
* مسئوليت ها
در يك فضاى آموزشى، ارتباط بين احساس مسئوليت و حقوق اساسى افراد بايد صريح و روشن تبيين شده باشد. تمركز كليدى شما بايد به طور مداوم و آشكار روى اين نكته تأكيد داشته باشد كه صيانت از حقوق اساسى دانش آموزان از طريق ايجاد و تقويت مسئوليت فردى آنها امكانپذير است. اين پيام را به زبان ساده مى توان به اين صورت بيان كرد: «همان طور كه شما حق داريد از امنيت برخوردار باشيد، مسئوليتى هم داريد و آن اين است كه طورى رفتار كنيد كه امنيت ديگران را به مخاطره نيندازيد.» البته گفت وگو و طرز برخوردتان بايد به گونه اى باشد كه به روشنى به دانش آموزان نشان دهد كه به خاطر آنها و خودتان است كه هميشه از اين حقوق اساسى دفاع مى كنيد و به هيچ كس اجازه نخواهيد داد كه از حقوق خود براى پايمال كردن حقوق ديگران استفاده كند.
* انتخاب ها
چگونه مى توانيد در عمل دانش آموزان را به مسئوليت پذيرى تشويق كنيد معلمان كارآمد به دانش آموزان اجازه انتخاب رفتار مى دهند. مسلماً انتخاب هاى آنها هميشه انتخاب هاى آگاهانه نيست اما بسيار مهم است اگر بتوانيد طورى وانمود كنيد كه گويى آگاهانه اند. دادن حق انتخاب رفتار به دانش آموزان مهمترين عاملى است كه مانع درگيرى و رودررويى غيرضرورى شما با آنها مى شود. اين همان عاملى است كه معلمان نه چندان كارآمد را كه بى حاصل تلاش مى كنند رفتار دانش آموزان را كنترل كنند از معلمان كارآمد كه تلاش مى كنند روى رفتار آنها تأثير بگذارند و از اين راه رفتار دانش آموزان را مديريت مى كنند متمايز مى سازد.
* مزاياى انتخاب رفتار
اگر دانش آموزان آزاد باشند تا بين رفتارهاى مناسب و نامناسب اجتماعى هركدام را بخواهند انتخاب كنند، مزيت هايى خواهدداشت. به طور مثال استقلال شخصيت پيدا مى كنند، ميزان مسئوليت پذيرى آنها بالا مى رود، ميزان تنش و برخورد كاهش پيدا مى كند، نيازهاى عاطفى آن ها برآورده مى شود و زبان خاصى را براى مديريت رفتار در اختيار شما مى گذارد. البته فراهم كردن امكان انتخاب رفتار براى دانش آموزان در كلاس درس به اين معنا نيست كه آن ها قطعاً رفتارهايى را انتخاب مى كنند كه از نظر اجتماعى پذيرفته است! به اين خاطر است كه بايد دانش آموز نتيجه هركدام از انتخاب هايش را ببيند.
* نتيجه انتخاب رفتار
در يك فضاى آموزشى نظام مند، دانش آموزان در انتخاب رفتارهايشان كاملاً آزاد نيستند بلكه رفتارهاى آنها براساس چارچوب و يا دستور كارى كه از قبل تعيين شده محدود مى شود. به جرأت مى توان گفت كه مؤثرترين روش به منظور داشتن يك كلاس درس مثبت، برقرار كردن رابطه اى اجتناب ناپذير بين انتخاب هاى رفتارى دانش آموزان و نتيجه انتخاب آنهاست. اين رابطه به اين صورت است كه اگر انتخاب رفتار مناسب باشد نتيجه آن مثبت (پاداش) و اگر انتخاب رفتار نامناسب باشد، نتيجه آن منفى (تنبيه) خواهد بود.
وقتى به دانش آموز پاداش مى دهيد يا او را تنبيه مى كنيد، بسيار مهم است كه بداند اين پاداش يا تنبيه نتيجه مستقيم رفتارى است كه خودش انتخاب كرده است. در چنين موقعيت هايى طرز صحبت شما با دانش آموز بسيار اهميت دارد. وقتى پيامدهاى رفتار دانش آموزان به يك قانون اجتناب ناپذير همچون آمدن شب در پى روز تبديل مى شود، آن وقت است كه اين پيامدها به ابزارهاى آموزشى بسيار مؤثرى تبديل مى شود. وقتى دانش آموزان خود را در قبال رفتارشان مسئول بدانند، اين كار كمك زيادى به يادگيرى رفتار مناسب اجتماعى و ايجاد حس مسئوليت پذيرى در آنها مى كند. وقتى دانش آموزان به طور مدام بازخورد انتخاب رفتارهاى مثبت خود را بگيرند، عزت نفس و قدرت فردى آنها افزايش پيدا مى كند.
* قوانين كلاس
قوانين بايد معقول و منطقى باشد تا دانش آموزان براى آن اهميت قائل شوند. توسعه قوانين كلاس براساس حقوق بنيادى چهارگانه كه گفته شد به معقول بودن آنها كمك مى كند. فلسفه وجودى قوانين در كلاس و مدرسه محافظت از همان حقوق اساسى دانش آموز است.
در اين صورت است كه قوانين شما از نظر دانش آموزان عادلانه و پيروى كردن از آنها آسان تر خواهد بود.
بنابراين خوب است كه وقت بگذاريد و تفكرى را كه در پشت اين قوانين وجود دارد براى دانش آموزان توضيح دهيد.
با اين كار درواقع آنها را در اجراى قوانين تان سهيم مى كنيد. نكته مهم در اينجا روشن كردن ارتباط بين حقوق و قوانين براى دانش آموزان است. قوانين تبيين شده و پذيرفته شده بايد هميشه در دسترس باشد تا بتوانيد براى موفقيت هرچه بيشتر در مديريت كلاس هايتان در مواقع لازم به آنها رجوع كنيد. قوانين بايد بتواند بين حقوق اساسى و مسئوليت پذيرى دانش آموزان ارتباط برقرار كند و تعداد آنها كم باشد، به طورى كه همه بتوانند آنها را به خاطر بسپارند و به ياد بياورند.
همچنين در بيان آنها بايد از جملات مثبت استفاده شود، به عبارت ديگر بيان كننده رفتارهايى باشد كه بايد دانش آموزان آنها را انتخاب كنند نه رفتارهايى كه نبايد بروز كنند. قوانين مربوط به رفتارهايى باشد كه قابل مشاهده هستند، رفتارهايى كه بتوانيد اجرا شدن يا نشدن آنها را در دانش آموزان ببينيد. آنها را بايد به دانش آموزان آموزش دهيد و با تكرار آنها اجراى مداوم شان را تقويت كنيد. آنچه به تقويت رفتار مثبت دانش آموزان كمك مى كند تشخيص و تشويق دانش آموزانى است كه از قوانين پيروى مى كنند. اين كار باعث ايجاد و حفظ فضايى مثبت در كلاس درس و خارج از آن مى شود.
* فعاليت هاى روزانه
فعاليت هاى روزانه كارهايى هستند كه به طور منظم هر روز انجام مى شوند و به انجام مؤثر و آسان فعاليت هاى آموزشى كمك مى كنند. بسيار مهم است كه چگونگى انجام اين كارها را به خوبى به دانش آموزان ياد بدهيد. تقويت مدام انجام اين فعاليت ها اين فرصت را به وجود مى آورد تا اكثريت دانش آموزانى را كه به اين وظايف عمل مى كنند بشناسيد و از آنها قدردانى كنيد. براى مثال تلاش كنيد دانش آموزانى را كه بدون سر و صدا در صف مى ايستند، سر جاى خود مى نشينند و با دقت از وسايل و ابزار مدرسه استفاده مى كنند و به هنگام استفاده از آنها ديگران را نيز سهيم مى كنند بشناسيد.
* استفاده همزمان از چهار قانون
چهار اصل حقوق، مسئوليت ها، قوانين و فعاليت هاى عادى روزانه همواره موضوع اصلى دستور كار شما براى مديريت مؤثر رفتار دانش آموزان است و چارچوبى مؤثر براى تدريس و كلاس دارى كارآمد در اختيار شما مى گذارد. البته ميزان تأثير اين چهار اصل در ايجاد فضايى مثبت براى يادگيرى بستگى به اين دارد كه چطور بتوانيد اين اصول را با گفت وگوها و تعاملات روزانه تان با دانش آموزان پيوند دهيد. الگوهاى زبانى ارائه شده براى هر يك از اين اصول موفقيت هايى را براى تان ايجاد مى كند تا بتوانيد به كارگيرى اين اصول را مدام به دانش آموزان يادآورى و پايه آنها را مستحكم كنيد و نيز بفهميد كدام دانش آموزان اين اصول را به خوبى دنبال مى كنند. اين گونه موقعيت ها بخشى از تعاملات و گفت وگوهاى شما را با دانش آموزان در كلاس و خارج از آن تشكيل مى دهد. در مقام مدير كلاس براى توسعه و تثبيت فرهنگ موفقيت و ايجاد احساس مسئوليت در دانش آموزان تان بايد دائم از اين الگوهاى زبانى استفاده كنيد. به طور مثال در كارگاه بگوييد: «خوشحالم كه مى بينم همه براى محافظت از چشماشون عينك هاى ايمنى شون رو زدن»، «سميه يادت باشه بايد تكليفت رو تا شنبه به دستم برسونى. اگه كارى از دست من برمى ياد، لطفاً بهم بگو » و «آناهيتا، از تو مى خوام تصميم بگيرى بشينى. خيلى ممنون» چون زبان به فرهنگ سازى كمك مى كند، در روابط تان با دانش آموزان هرچه بيشتر از كلمات كليدى كه يادآور اصول چهارگانه است استفاده كنيد. به مرور زمان طرز صحبت شما براى آنها عادى مى شود و دانش آموزان سبك زبانى شما را به عنوان يكى از ويژگى هاى طبيعى كلاس تان مى پذيرند.