رفتارهای عجیب کودکان

شهرزاد: لامپ قرمز اتاقش را روشن کرده و درست زیر آن و مقابل آینه ایستاده است. یک شنل قرمز رنگ هم روی دوشش انداخته و  چهره‌اش را به عجیب‌ترین شکل ممکن درآورده! ماهیچه‌های صورتش را به عمد کج و معوج می‌کند و سعی دارد قیافه ترسناکی از خودش بسازد!

این فرزند شماست! شاید تازه 3 ساله شده و شاید هم هنوز 3 سال را تمام نکرده. اما رفتارهای عجیب و غریبش شما را متعجب کرده است. او کاملا ناگهانی به سمت مهمان‌های خانه که شما به شدت با آن‌ها رودربایستی دارید لگد می‌اندازد و در یک چشم به هم زدن روی سر و کله آن‌ها می‌پرد و قبل از اینکه بتوانید فرزندتان را جمع کنید دو سه مشت و لگد اساسی نثارشان کرده و شما از فرط شرمندگی حتی قادر نیستید سرتان را بالا بگیرید! وقتی در اوج گرمای تابستان بلوز پشمی یقه اسکی به تن می‌کند و اصرار دارد با‌‌ همان بلوز به مهمانی بیاید آن چنان مستاصل می‌شوید که قبلا هرگز برای​تان اتفاق نیفتاده! در سرمای زمستان هم سراغ لباس‌های تابستانی‌اش می‌رود! وای به آن روزی که غذای جدیدی سر سفره بگذارید! نمی‌خورد و چه بسا تا ماه‌ها لب به آن نخواهد زد و البته مقاومتش شما را از پا در می‌آورد! با همه این احوال اشتباه نکنید. همه این‌ها دلیل نمی‌شود که فرزند متفاوت شما به خاطر تربیت شما اینطور از آب درآمده باشد بلکه این سرشت اوست. تا به حال به این موضوع فکر کرده‌اید که هر آدمی با سرشت متفاوتی از دیگری به دنیا می‌آید؟
بچه‌های آسان
اگر دست بر قضا فرزند شما یکی از این بچه‌های عجیب و غریب است که عادات و رفتار‌هایش همه را متعجب کرده نه ناراحت شوید و نه خودتان را ببازید بلکه سعی کنید سبک و سیاق رفتار با او را بیابید و بدانید در مقابل هر کنش خاص چه واکنش خاصی باید از خودتان نشان دهید. قبل از همه این‌ها باید درباره بچه‌ها و خلق و خویی که با آن متولد می‌شوند بیشتر بدانید. موضوعی که شاید پیش‌تر خیلی به آن فکر نکرده‌اید اما حالا باید در آن دقیق شوید. دکتر کتایون خوشابی، روانپزشک اطفال درباره بچه‌ها و سرشتی که با آن متولد می‌شوند اینطور توضیح می‌دهد: «به تعداد افراد حاضر روی کره زمین می‌توانیم تفاوت‌های فردی و شخصیتی متعددی داشته باشیم. در واقع این تفاوت‌های رفتاری، فردی و شخصیتی از‌‌ همان دوران کودکی خودشان را نشان می‌دهند. به این ترتیب است که هر کدام از ما با ویژگی​های ذاتی و سرشتی متفاوتی به دنیا می‌آییم که اتفاقا در‌‌ همان 2 سال اول زندگی این ویژگی‌ها خودشان را نشان می‌دهند و البته معمولا در ‌‌نهایت تبدیل به ویژگیهای شخصیتی افراد در دوران بزرگسالی می‌شوند. به همین ترتیب می‌توان بچه‌ها را پس از تولد دسته بندی کرد. مثلا ۴۰ درصد از کودکان، بچه‌های راحت تلقی مي​شوند که همانطور که از اسم آن‌ها پیداست بسیار بچه‌های راحتی هستند طوری که شما می‌توانید این راحتی را در دوران نوزادی آن‌ها هم به وضوح ببینید. در حقیقت این بچه‌ها در دوران شیرخوارگی بسیار خوش خلق هستند و مرتب لبخند می‌زنند. این بچه‌ها خیلی زود خودشان را با محیط‌ها و افراد جدید تطبیق می‌دهند. به راحتی می‌توان حواس آن‌ها را از موضوع خاصی پرت کرد. آنها معمولا روی خواسته‌های خود اصرار و پافشاری بیش از حد ندارند. به لحاظ میزان تحرک نرمال هستند و نه زیادی کم تحرک محسوب می‌شوند و نه زیادی پر تحرک. در این​گونه بچه‌ها اختلالات رفتاری به ندرت دیده می‌شود و به راحتی می‌توان با اصول تربیتی معمول از آن‌ها بچه‌های خوبی ساخت.» خب! با همه این اوصاف اگر شما والدین چنین کودکانی هستید می‌توانید با فراغ بال به زندگی خود بپردازید و کمتر نگرانی بابت راه تربیتی آن‌ها داشته باشید اما اگر بر حسب تصادف فرزند شما از نوع دیگری است که امانتان را بریده توصیه می‌کنیم این مطلب را تا انتها دنبال کنید.
بچه‌های دشوار
اوضاع همیشه هم بر وفق مراد نیست. شاید کودک شما کج خلق از آب درآمده و این بد خلقی و البته رفتارهای عجیب و غریب از‌‌ همان اوان کودکی کاملا به چشم می‌آید. در اینصورت اصلا بعید نیست اگر او از جمله کودکان دشوار باشد. دکتر خوشابی درباره این بچه‌ها توضیح می‌دهد: «10 درصد بچه‌ها در جمع کودکان دشوار دسته​بندی می‌شوند. این بچه‌ها به لحاظ ویژگی​های سرشتی بدخلق و پرتحرک و به زبان ساده‌تر بد مدارا هستند. برای این بچه‌ها سازگاری با محیط و افراد جدید بسیار کار سختی است. این بچه‌ها به خصوص وقتی قرار باشد به مهدکودک بروند این بدخلقی‌ها را بیش از پیش نشان می‌دهند. آن‌ها بسیار بدقلق هستند و با کوچک‌ترین ناکامی گریه سر می‌دهند. این بچه‌ها معمولا روی خواسته‌هایشان به شدت پافشاری می‌کنند و خیلی سخت می‌توان حواس آن‌ها را از موضوع خاصی پرت کرد. آنها معمولا تغییرات را نمی‌پذیرند و سرسختانه در برابر آن‌ها مقاومت می‌کنند. مثلا اگر غذای جدید به سفره خانه شما اضافه شود ممکن است فرزند دشوارتان تا ۶ ماه این غذای جدید را نپذیرد و لب به آن نزند. این بچه‌ها نسبت به لباس و لمس کردن بسیار حساس هستند مثلا بعضی از آن‌ها اصلا دوست ندارند سرشان را شانه بزنند و شاید برای چند روز هم نگذارند چنین اتفاقی بیفتد. گاهی اجازه نمی‌دهند پدر و مادر یک لباس را از تن آن‌ها در بیاورند و مدتی را فقط با یک لباس می‌گذرانند! اختلالات رفتاری در این بچه‌ها بیشتر است و همانطور که از اسم​شان پیداست مدیریت رفتار آن‌ها هم دشوار خواهد بود.»
کودکان دیرجوش
گاهی اوقات رفتارهای دیگری در قالب رفتارهای کودکانه از این موجودات معصوم چهره‌هایی عجیب و غریب و غیر عادی می‌سازد. در واقع این شمایل ظاهری بچه‌ها نیست که آن‌ها را عجیب می‌کند بلکه رفتار آنهاست که به زعم دیگران غیر عادی به نظر می‌رسد. این بچه‌ها می‌توانند‌‌ همان بچه‌های دیرجوش باشند. دکتر کتایون خوشابی درباره این بچه‌ها می‌گوید: «10 درصد دیگر از کودکان که البته در طیف کودکان دشوار قرار می‌گیرند بچه‌های دیرجوش هستند. همانطور که از نام این بچه‌ها پیداست آن‌ها در برقراری ارتباط اولیه دچار مشکل می‌شوند. این بچه‌های کم​رو و خجالتی اعتماد به نفس بسیار پایینی دارند. این بچه‌ها همچنین ترسو، محتاط و محافظه​کار هستند و در مقابل تغییرات مقاومت نشان می‌دهند. برای این بچه‌ها حتی سلام کردن هم کار دشواری است و زمان خاصی طول می‌کشد تا این بچه‌ها بتوانند یک ارتباط معمولی را با دیگران برقرار کنند. کودکان دیرجوش در آینده و در سنین بزرگسالی ممکن است به افرادی درون​گرا تبدیل شوند. مابقی بچه‌ها از نظر ویژگی​های سرشتی معمولا مختلط هستند به طوری​که از هر کدام از خصوصیات دسته‌های مختلف بچه‌ها مقداری دارند.»
وقتی پدر و مادر یک کودک دشوار هستید
کودکان دشوار سخت‌ترین نوع کودکان هستند. اگر شما پدر و مادر بچه‌ای بارفتار عجیب و غریب هستید، رفتارهایی مانند پوشیدن لباس تابستانی در زمستان و برعکس یا پرتحرکی‌های عجیب و غریب، لجاجت‌های غیر عادی و از همین دست واکنش‌ها شاید کار سختی در پیش داشته باشید اما مهار و کنترل چنین رفتارهایی غیر ممکن نیست. دکتر خوشابی شما را اینطور راهنمایی می‌کند: «خانواده‌ها بیشترین مشکل را اول با کودکان دشوار و بعد کودکان دیرجوش دارند. مشکلات با این بچه‌ها به خصوص در دوران شیرخوارگی و بعد از آن بیشتر نمود پیدا می‌کند چون بچه‌ها در مقابل محرک‌هایی مانند حضور افراد غریبه واکنش‌های جدی نشان می‌دهند و سازگاری با هر فرد، محیط و اتفاق جدیدی برای​شان دشوار است. این بچه‌ها چون روی خواسته‌های خود شدیدا پافشاری می‌کنند معمولا خیلی سخت می‌توان حواس آن‌ها را پرت کرد. کنترل رفتار این بچه‌ها معمولا خیلی سخت است اما به هر حال با روش‌های تشویق و تنبیه می‌توان کنترل این رفتا را در دست گرفت.»
تشویق
شاید بهتر باشد برای مهار رفتار عجیب و غریب کوچولوی دشوار خود سراغ انواع و اقسام تشویق‌ها بروید. تشويق‌های کلامی و غیرکلامی که دکتر خوشابی درباره آن‌ها اینطور توضیح می‌دهد: «می‌توانید برای ترغیب این بچه‌ها به ارائه رفتارهای معقول از تشویق‌های کلامی مانند  گفتن «آفرین» استفاده کنید. دست کشیدن به سر کودک، بوسیدن او و نگاه​های محبت آمیز به او، همه و همه می‌تواند از جمله تشویق‌های موثر در کنترل رفتار این بچه‌ها باشد. انواع تشویق‌های دیگری هم البته این میان وجود دارد. مثلا استفاده از جدول ستاره و برچسب برای تثبیت رفتار مطلوب بچه‌ها می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد. برای کودکان بزرگ‌تر می‌توان از تشویق‌هایی مانند پارک بردن به دفعات بیشتر هم استفاده کرد.» به این ترتیب می‌توانید بچه‌ها را به ارائه رفتارهای معقول تشویق کنید وکمک کنید رفتارهای عادی​تری از خود بروز دهند.
تنبیه
تشویق همیشه راهگشا نیست گاهی اوقات باید پا روی دلتان بگذارید و برای اینکه اوضاع را رو به راه کنید سراغ تنبیه بروید. تنبیه البته نزد آدم‌های مختلف تعابیر مختلفی دارد که شاید همه این تعبیر‌ها منطقی نباشد. تنبیه‌های اصولی و صحیح را دکتر کتایون خوشابی اينطور مي​داند: «برای کاهش رفتارهای نامطلوب انواع تنبیه‌ها وجود دارد. البته تنبیه بدنی به هیچ وجه توصیه نمی‌شود و به طور کلی در اصول تربیتی نوین هیچ جایگاهی ندارد. یکی از انواع این تنبیه‌ها محروم کردن کودک از حضور کنار پدر و مادرش است که می‌تواند بنا به عدد سن او به دقیقه محاسبه شود. مثلا اگر کودک 4 ساله است او را برای ۴ دقیقه از حضور کنار پدر و مادرش محروم کنند آن هم در اتاقی غیر از اتاق خودش که البته در آن اتاق باید باز باشد و چراغ آن روشن. اگر کودک برای بیرون آمدن از اتاق پافشاری کرد می‌توان در اتاق را بست. بعد از طی این زمان، مهم این است که کودک بابت رفتار خود عذرخواهی کند. در صورتی که این کار را کرد باید بابت عذرخواهی او را تحسین کنید اما در عین حال 30  تا 40 دقیقه بعد پدر و مادر باید به نوعی به کودک کم محلی کنند و خیلی با او حرف نزنند. این تنبیه در واقع نوعی بی‌توجهی است اما باید حواستان باشد در حین این تنبیه از جمله‌هایی مانند «من مادرت نیستم»، «دوستت ندارم» و «باهات قهرم» استفاده نکنید. در واقع بی‌توجهی نیم ساعته شما باید عاطفی باشد اما در عین حال اگر بچه درخواست نوشیدن آب کرد یا خواست به دستشویی برود، حتما این خواسته‌هایش را برآورده کنید.
البته روش‌های تنبیهی دیگری هم وجود دارد مثل برداشتن اسباب بازی مورد علاقه کودک حداکثر به مدت 2 ساعت. بعد از 2 ساعت بدون این​که کودک شما متوجه شود اسباب بازی او را سر جایش بگذارید. فراموش نکنید که براي برخورد با رفتارهای غیرمعمول کودک نباید از توهین و تحقیر استفاده کنید چون در ‌‌نهایت به نتیجه دلخواهی نخواهید رسید. ضمن اینکه این روش‌ها به نوعی جزو کودک آزاری به حساب می‌آیند.»