لکنت زبان در دانش آموزان ابتدایی

تابناک: در تعريف گفته شده است لكنت زبان يك مشكل گيج‌كننده و خسته‌كننده براي گوينده و شنونده است كه نشانه‌هاي آن عبارتست از: تكرار سريع اولين حرف كلمات، كشيدن بيش از حد صداهايي مانند «يي، آ، او» در وسط كلمات و توقف و ايست كامل روي كلمات.
يك صدا، بخش، كلمه، حتي يك عبارت ممكن است چندين بار تكرار شود. لكنت زبان معمولا يك رخداد تكاملي موقتي در ميان كودكان دو تا پنج سال است كه با روان شدن كودك در استفاده از زبان مادري از بين مي‌رود. لكنت اين كودكان در هنگام ناراحتي، خستگي يا هيجان‌زدگي افزايش پيدا مي‌كند.
از ميان كودكاني كه پس از 5 سالگي لكنتشان برطرف نشده است، 80 درصد آنها تا انتهاي دوره بلوغ بهبود مي‌يابند.
يك كودك زير 7 سال كه به لكنت دچار است، ممكن است براي پشت سر گذاشتن وقفه‌هايي كه در جريان صحبت كردن با آنها روبه‌رو مي‌شود در كنار لكنت، حركات همراهي نظير پيچ و تاب دادن صورت، چشمك زدن، حركت دادن بازوها، تنفس نامنظم يا حركاتي ديگر را داشته باشد.
در واقع وقتي لكنت آغاز مي‌شود، مانند ساير عادت‌ها، به صورت يك الگوي طبيعي رفتار درمي‌آيد. در اين حالت، اين عادت به طور ناخودآگاه بر پايه مجموعه‌اي از رفتارهاي وابسته به صحبت كردن و تنفس، ماندگار مي‌شود كه در برخي از افراد لكنت زبان تا بزرگسالي نيز ادامه پيدا مي‌كند.
اين عارضه در تمام فرهنگ‌ها و در تمام مناطق دنيا و تمام اقوام مشاهده مي‌شود و ظاهرا به قشر خاصي تعلق ندارد و در ميان اقشار غني، فقير، افراد عقب‌مانده ذهني و باهوش يافت مي‌شود.
افراد مشهور زيادي مانند وينستون چرچيل و مريلين مونرو (بازيگر سينما) مبتلا به لكنت بوده‌اند اما وجود اين عارضه در آنها مانع ايفاي نقش اجتماعي نشده است. شمار لكنتي‌ها تقريبا يك درصد كل جمعيت است.
اما در مورد كودكان اين رقم بالاتر است، زيرا در اين سن و سال، تعدادي از آنها لكنت موقتي دارند. آمار نشان داده است كه به ازاي يك دختر لكنتي، سه يا چهار پسر لكنتي وجود دارد.
شايد علت اين امر به خاطر تفاوت‌هاي سرشتي مابين دختران و پسران بخصوص در طول دوران اوليه رشد گفتار و زبان آنان باشد و يا به دليل تفاوت واكنش‌هاي محيط (به خصوص خانه) نسبت به توانايي آنها كه باعث اين مي‌شود پسرها بيشتر نسبت به دخترها لكنت داشته باشند.
رفتارهاي كلامي كه نشان‌دهنده شروع لكنت مي‌باشد شامل لرزش‌هاي چهره ناشي از تنش زياد، گفتار محتاطانه، گفتار خيلي سريع يا گفتار كند و آرام، دستپاچگي حين تكلم و مكث در وسط جمله و برگشت و شروع مجدد مي‌باشد.
برخي از رفتارهاي غيركلامي شروع لكنت نيز شامل كم‌رويي و روبرگرداندن، علائمي از افسردگي و غمگيني، نگراني و ضعف در مهارت‌هاي اجتماعي مي‌باشد.

زماني كه كودك تعداد زيادي از اين رفتارها را نشان مي‌دهد والدين بايستي نگران شوند. معمولا كودك لكنت زباني اگر برادر يا خواهري داشته باشد آنان مي‌توانند در پيشرفت او كمك كنند يا بالعكس مانع وي شوند.
گاه آنان فرصتي به كودك نمي‌دهند كه حرفش را بزند و كودك هم به‌دليل لكنت زبان همواره نيازمند اعمال كنترل روي بقيه افراد خانواده است تا در فرصت‌هاي مناسب بتواند صحبت كند. در واقع او نيازمند حمايت پدر و مادر خود مي‌باشد.
البته اين حمايت به آن معنا نيست كه او هميشه بايد اجازه حرف زدن داشته باشد و يا قوانين سفت و سختي را اعمال نماييد كه هيچ كدام از بچه‌ها، هرگز صحبت او را قطع نكنند بلكه لازم است رفتار معقولي داشته باشيد و در مورد تصميم‌گيري روي زمان‌هاي صحبت كردن وي به عنوان والد انعطاف‌پذير باشيد.
آنچه باعث لكنت مي‌شود
باورهاي نادرست فراواني درباره لكنت زبان وجود دارد. برخي معتقدند كه لكنت زبان به دليل مشكل هيجاني حل‌نشده يا اضطراب است اما به دليل فقدان شواهد علمي اين نظر كنار گذاشته شد. چون اين مشكل گفتاري در خانواده‌ها شايع است، پژوهشگران ويژگي‌هاي خانوادگي را از جمله علل اصلي لكنت زبان دانسته‌اند.
اما احتمال ندارد كه چنين رفتاري به طور عمده، به دليل كاركرد محيط زباني كودك باشد. مي‌توان گفت عوامل ژنتيك، سهم بسزايي در سبب‌شناسي لكنت زبان دارند براساس بررسي‌هاي انجام شده، بيش از دو سوم لكنت زبان به دليل وراثت و يك سوم باقي‌مانده ناشي از عوامل محيطي مي‌باشد.
در مورد كودكان دچار لكنت زبان، معمولا وقتي درمان توصيه مي‌شود كه تكرار صداها و هجاها بيش از حد روي دهد و پدر و مادر يا خود كودك نگران مشكلات گفتاري باشند، يا در كودك نشانه‌هايي حاكي از نگراني در چهره يا گرفتگي صوتي آشكار شود.
معمولا درمان روان‌شناختي رايج براي كودكان مبتلا به لكنت زبان اين است كه به والدين آموزش داده شود تا خيلي آهسته با كودكان خود صحبت كنند، از جمله‌هاي كوتاه و ساده استفاده كنند تا در اصل از فشاري كه كودك ممكن است به دليل صحبت كردن احساس كند، بكاهند.
به هر حال از آن جا كه اكثر كودكان، لكنت زبان را پشت سر مي‌گذارند، يكي از مشكلات والدين و متخصصان باليني تعيين اين موضوع است كه درمان، ‌مداخله است يا تداخل. مي‌توان گفت در مورد لكنت زبان دو عامل فشارزا بسيار مهم مي‌باشند.
يكي فشارهاي مربوط به ارتباط با ديگران و ديگري فشارهاي مربوط به فرم زندگي مي‌باشد. در مورد فشارهاي مربوط به ارتباط با ديگران، مثال بسيار خوب اين است كه شنونده چه با حركات و چه با كلمات با گفتن «يواش‌تر» «عجله نكن» يا «آرام باش» عكس‌العمل نشان مي‌دهد و يا برعكس با گفتن «زودباش»، «سريع صحبت كن» در واقع واكنش منفي نشان مي‌دهد.
دومين عامل فشارزا، فشارهاي مربوط به فرم زندگي كودك مي‌باشد برخي از والدين در مورد برنامه روزمره فرزندشان مانند بيدار شدن، غذا خوردن، نظافت كردن، خوابيدن و... رفتار بسيار سفت و سختي را اعمال مي‌كنند و كودك را وادار مي‌كنند كه كارهايش را دقيقا طبق ساعت انجام دهند و اغلب نيز نتيجه خوبي نمي‌گيرند و مايوس مي‌شوند.
دانش‌آموزان مبتلا به لكنت زبان
در دوره دبستان كه دانش‌آموزان به دنبال جلب‌توجه هستند و با يكديگر رقابت مي‌كنند، ممكن است برخي از همكلاسي‌ها به لكنت كودك توجه و او را مسخره نمايند و همين امر او را از ديگران جدا سازد.
در اين ميان اگر كودك اعتمادبه‌نفس و احساس خودارزشمندي بالايي داشته باشد، تحت تاثير اين آزارها قرار نمي‌گيرد.
اما بسياري از اين دانش‌آموزان ناراحت و منزوي مي‌شوند و ترجيح مي‌دهند سكوت كنند. در حقيقت ناراحتي و سرخوردگي آنها بيشتر ناشي از ناتواني‌شان در ابراز خود است كه گاه ممكن است منجر به رفتارهاي خشونت‌آميز بشود.
زماني كه كودك دچار لكنت مي‌شود و شنونده (اعم از پدر، مادر، دوستان و...) واكنش منفي نشان مي‌دهند و زماني كه تلاش براي درمان وي موفقيت‌آميز نيست، همه اين عوامل موجب خشم و سرخوردگي دانش‌آموز شده و تصويري منفي را در او ايجاد مي‌كند.
لكنت زبان در بعضي از دانش‌آموزان با شروع مدرسه و يا زماني كه در مدرسه هستند، بيشتر مي‌شود. اگر كودك مبتلا ناراحت به نظر مي‌رسد و صبح‌ها از رفتن به مدرسه خودداري مي‌كند، بهتر است والدين با او صحبت كنند و از او بخواهند احساساتش را درباره مدرسه بيان كند.
پدر و مادر مي‌توانند با گوش دادن به درددل‌هاي كودك در خصوص ناراحتي‌هايي كه در مدرسه با آن مواجه مي‌شود و همچنين ارائه رهنمودهاي مثبت از وي حمايت نمايند.
هرگز نبايد در كودك اين احساس به وجود آيد كه با ديگران فرق دارد. در شكل‌گيري چنين برداشتي معلم نقش مهمي را ايفا مي‌نمايد چرا كه دانش‌آموز بيشترين وقت خود را در كلاس درس مي‌گذراند.
براي مثال معلم مي‌تواند به جاي آن‌كه دانش‌آموز را به دليل لكنت زبان از برنامه روخواني كنار بگذارد و در موقعيت‌هاي صحبت‌ كردن ملاحظه او را بكند، او را در تمام فعاليت‌هاي كلاسي شركت دهد.
چرا كه كنار گذاشتن وي از فعاليت‌هاي كلاسي به بهبود لكنت كمكي نمي‌كند. همچنين معلم بايد از اين واقعيت آگاه باشد كه مي‌تواند تصوير كاملي از تمامي رفتارهاي دانش‌آموز به والدين ارائه نمايد ايجاد چنين احساسي در معلم باعث مي‌شود كه وي درك كند همكاري او جزيي از مراحل درمان لكنت دانش‌آموز محسوب مي‌شود.
بايدها و نبايدها در مورد كودك لكنت‌زباني

بايدها
- كودك خود را با مشكل لكنت زبانش بپذيريد و اجازه دهيد او نيز اين مساله را احساس كند.
- سعي كنيد ريشه اضطراب و فشار رواني وي را شناسايي كرده و آن را از بين ببريد.
- خودتان به آرامي سخن بگوييد تا غيرمستقيم به او آرام سخن گفتن را بياموزيد و او نيز از شما الگوبرداري كند.
- به او فرصت دهيد تا در كمال آرامش و بدون عجله و اضطراب حرف بزند.
- درباره لكنت زبانش با او حرف بزنيد تا بداند شما شرايط او را درك مي‌كنيد و به اين موضوع توجه داريد.
- سعي كنيد احساسات او را درك كنيد و از او بخواهيد با كلمات و جملات كوتاهي كه دوست دارد احساسش را بيان كند.
- به ياد داشته باشيد تشويق عامل بسيار موثري براي افزايش اعتمادبه‌نفس اوست و باعث كمتر شدن فشار حاصل از لكنت زبانش مي‌شود.
نبايدها
- هرگز اداي او را در نياوريد و مسخره‌اش نكنيد حتي به قصد شوخي نيز به او نخنديد.
- به خاطر طول كشيدن زمان صحبت كردنش بر سر او فرياد نزنيد و دعوايش نكنيد.
- نگذاريد كسي به صحبت كردن او ايراد بگيرد و اين قانون را براي تمام اعضاي خانواده در نظر بگيريد.
- اشتباهاتش را اصلاح نكنيد و سعي نكنيد جملاتش را كامل كنيد.
- از اين‌كه اين گونه سخن مي‌گويد خود را نگران نشان ندهيد.
- او را به صحبت كردن بخصوص در ميان جمع مجبور نكنيد.