نگاه شیفته اژدهای زرد به قاره سیاه

در پنجاهمین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیك بین چین و آفریقا, پكن میزبان یك اجلاس مهم بود اجلاسی كه یك عنوان معمولی یعنی همكاری های چین و آفریقا FOCAC را برگزیده بود, اما هدف اصلی خود را در بیانیه اش گوشزد كرد ترسیم نقشه راه مناسب و یافتن فرایند عملی برای همكاری های سه سال آینده ۲۰۰۹ ۲۰۰۷

در پنجاهمین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیك بین چین و آفریقا، پكن میزبان یك اجلاس مهم بود. اجلاسی كه یك عنوان معمولی یعنی همكاری های چین و آفریقا (FOCAC) را برگزیده بود، اما هدف اصلی خود را در بیانیه اش گوشزد كرد: ترسیم نقشه راه مناسب و یافتن فرایند عملی برای همكاری های سه سال آینده (۲۰۰۹-۲۰۰۷).

حضور رؤسای جمهور ۴۸ كشور آفریقایی وزن خاصی به ضیافت دیپلمات های پكن بخشید. ناظران از این گردهمایی به عنوان یك اتفاق نو یاد كردند به این اعتبار كه چنین محفلی ممكن است راهی تازه برای ورود اقتصاد بالنده چینی ها به بازارهای بكر قاره سیاه بگشاید. همایش بزرگ پكن حكایت از آن داشت كه صدای جهش بزرگ چینی ها به نقاط دوردست آفریقا رسیده است و می توان در اقبال جمعی مردان قاره سیاه به چین، نشانه پیدایی یك گرایش قوی در قاره سیاه به مدل توسعه چین را جست وجو كرد.

از همین رو بود كه رقیبان دور و نزدیك چین در شرق و غرب با حساسیت، نتایج مذاكرات حدود ۵۰ رهبر آفریقایی با چینی ها را رصد كردند. در این اجلاس دو طرف، تمام زمینه های بالقوه و بالفعل برای سرمایه گذاری چینی ها را بررسی كردند، از توسعه اقتصادی و مبادلات تجاری و انتقال فناوری و صنعت گرفته تا عرصه مبادلات فرهنگی و توسعه منابع انسانی. بنابراین مردان پكن در برهه ای كه ده ها طرح و تئوری توسعه در قاره سیاه به بن بست رسیده، پنجره ای جدید به روی دولت ها و ملت های این منطقه گشوده اند. آنها اكنون امیدوارند كه سیاهان خسته در جاده توسعه پكن را چون همراه و شریكی مطمئن ببینند.

اكنون اجلاس پكن بهانه خوبی است تا دیپلمات ها و رسانه ها ذهن خود را درگیر موضوعی جدید در عرصه روابط بین الملل كنند، این كه چینی ها چگونه راه دشوار نفوذ به بازارهای آفریقا را بر خود هموار كردند، این كه همگرایی یك قدرت بزرگ سیاسی و اقتصادی با قاره ای پر مسأله ممكن است چه تحولی در روابط بین المللی پدید آورد. این كه اجلاسی در اندازه همایش بزرگ پكن چه چالش هایی را فراروی رقیبان منطقه ای و بین المللی چین قرار می دهد و پرسش های بسیاركه حول همنشینی كشورهای قاره سیاه با اژدهای زرد قابل طرح است. در این نوشته سعی شده از منظرهای مختلف به این پرسش ها بپردازیم.

●گروه بین الملل

چینی ها مسافت طولانی دستیابی به آفریقا را یك شبه طی نكرده اند و حلقه های دوستی كه در ضیافت چهارم نوامبر شاهد بودیم آسان شكل گرفته است. دهه های متوالی است كه حكومت های پكن برای یك همكاری پایدار و استراتژیك با جوامع آفریقایی برنامه ریزی می كنند. متون تاریخی چین نكته های شنیدنی از تماس های دولتمردان و سیاحان چینی با اهالی آفریقا به ثبت رسانده اند، چنان كه در این متون آمده است: نخستین تماس چینی ها با مردمان قاره آفریقا، در قرن پانزدهم میلادی و دوران حاكمیت سلسله مینگ (۱۳۶۸-۱۶۴۴ میلادی) برقرار شده است. در این دوران دریانورد مشهور و مسلمان چین، محمد شعبان (جنگ خه) میان سال های

۱۴۳۳-۱۴۰۵ میلادی در ۲۷ سال، با هدایت بزرگ ترین ناوگان دریایی جهان در آن تاریخ، هفت بار فاصله بین بندر چوانجو (زیتون) و بندر هرمز در خلیج فارس و سواحل شرق آفریقا را طی كرده و ضمن تجارت و مبادله كالا، اطلاعات مربوط به سرزمین های مسیر حركت از جمله شرق آفریقا را به عنوان دستاورد سفر خود به امپراتور چین تقدیم كرد. از آن پس كشتی های تجاری كه میان خلیج فارس و دریای عمان و سواحل شرق آفریقا به چین مسافرت می كردند، زمینه های ارتباط میان سرزمین چین و قاره سیاه را تسهیل و شناخت مردمان چین و آفریقا را نسبت به یكدیگر بیشتر كردند، اما در عالم روابط دیپلماتیك، حلقه اتصال چینی ها به آفریقا، قاهره بود.

روابط سیاسی دو طرف با برقراری روابط دیپلماتیك بین چین و جمهوری عربی مصر در سال ۱۹۵۶ آغاز شد. شكل گیری این حلقه ارتباط باعث شد كم كم زمینه برقراری روابط دیپلماتیك با سایر كشورهای آفریقایی نیز فراهم شده و امروزه ۴۸ كشور از ۵۷ كشور آفریقایی با چین رابطه سیاسی دارند و فقط پنج كشور كوچك همچون بوركینافاسو، سوئیزلند، مالاوی، گامبیا و سائوتوم پرنسیپ با چین رابطه دیپلماتیك ندارند و در اجلاس همكاری های چین و آفریقا نیز حضور نداشتند.

اما در این میان حجم آمد و رفت و مراودات دیپلمات های پكن با آفریقایی ها شگفت انگیز است.

از نخستین سفر چوئن لای، نخست وزیر چین به قاره آفریقا كه در دهه ۱۹۶۰ صورت گرفت تاكنون بیش از هشتصد مورد هیأت بلندمرتبه در سطح رهبران میان چین و آفریقا مبادله شده كه تنها از سال ۲۰۰۴ تاكنون ۱۹ رئیس جمهور، ۸ نخست وزیر و ۲۱ وزیر امور خارجه آفریقایی به چین سفر كرده اند. آخرین بار در نیمه اول سال جاری میلادی هوجین تائو رئیس جمهور و ون جیابائو، نخست وزیر چین جداگانه از ده كشور آفریقایی بازدید كردند. با این حجم از سفر رهبران تشكیل نشستی كه رهبران آفریقا را در پنجاهمین سالگرد برقراری روابط به پكن گسیل كند چندان دشوار نبود.

●محصول تلاش چهل نسل رهبران

به جرأت می توان گفت برای رسیدن مناسبات چین و آفریقا به سطح كنونی، چهار نسل از رهبران پكن تلاش كردند از چوئن لای كه نخستین سفر به آفریقا را در دهه ۱۹۶۰ آغاز كرد تا هوجین تائو كه در اوایل سال جاری میلادی در یك تور دیپلماتیك چندین كشور آفریقایی را درنوردید هركدام با اندیشه ای نو راه را برای توسعه بیشتر روابط در آینده هموار كرده اند، از همین رو این روابط حسنه كه با تشكیل اجلاس سران چین و آفریقا به اوج خود رسید بدون استفاده از پشتوانه تاریخی و تلاش های گذشتگان امكان پذیر نبود. این پیشینه را مرور می كنیم به این دلیل كه نكاتی شنیدنی از ابتكارات بنیانگذاران روابط نوین دو طرف دارد.

●نخستین حلقه های دوستی

در بعد سیاسی و بین المللی،چینی ها از حیث سیاسی خود را وامدار دولت های آفریقایی می دانند. برای پكن این كشورهای فقیر، همراهان روزهای سخت بودند. با همراهی این كشورها بود كه چین از ۲۲ سال غربت و انزوا خارج شد.

در سال ۱۹۷۱ چین با كسب حمایت تعدادی از كشورهای دوست، از جمله كشورهای آفریقایی توانست عضویت سازمان ملل و شورای امنیت را به دست آورد. كشور چین قبل از عضویت در سازمان ملل تنها با ۶۴ كشور جهان كه اغلب از بلوك شرق بودند روابط دیپلماتیك داشت، در صورتی كه هم اكنون شركای سیاسی این كشور بالغ بر ۱۶۹ كشور است كه ۴۸ كشور از قاره آفریقا هستند. پس از این نیز چین با تكیه بر پشتیبانی كشورهای آفریقایی در مقابل حركت های ضدچینی كه از سوی برخی از كشورهای غربی و در رأس آنان آمریكا و تایوان سازماندهی می شد، از جمله پذیرفتن تایوان به عضویت سازمان ملل حقوق بشر، عضویت چین در سازمان تجارت جهانی و حتی به دست آوردن میزبانی بازی های المپیك ۲۰۰۸ و نمایشگاه جهانی ،۲۰۱۰ موفقیت های بزرگی را نصیب خود كرده است.

پكن تلاش دوستان پرشمار خود را بی جواب نگذاشت. در طول این دوران همیشه از موضع و خواسته های عادلانه كشورهای آفریقایی در سازمان ملل و دیگر مجامع بین المللی، از جمله مبارزات استقلال طلبانه و آزادیخواهانه آنان در دهه های ۱۹۶۰ و ۷۰ حمایت كرد. پكن هفت بار نیروهای صلح بان زیر نظر سازمان ملل را برای استقرار صلح و ثبات در قاره آفریقا اعزام كرد، اما معماران روابط نوین چین و آفریقا به مراودات دیپلماتیك بسنده نكردند. تجارت و اقتصاد همپای دیپلماسی از این موج دوستی رونق گرفت.

حجم مبادلات تجاری بین چین و آفریقا در سال ۱۹۵۲ فقط ۱۲ میلیون دلار بود اما یك دهه كامل طول كشید تا این رقم به یك صد میلیون دلار برسد. از سال ۱۹۵۶ تاكنون بالغ بر ۸۰۰ پروژه بزرگ عمرانی در ۴۹ كشور آفریقایی در زمینه های مختلف انرژی، جاده و پل سازی، راه آهن، كشاورزی، ساخت بیمارستان و ورزشگاه، آموزشی و بهداشتی و دیگر زیرساخت های اقتصادی و صنعتی از سوی شركت های چینی به مرحله اجرا گذاشته شده است كه نقش مؤثری در تأمین نیاز مردم و رشد اقتصادی منطقه داشته است.

شاید اتفاق كم سابقه در فعالیت چینی ها در عرصه های اجتماعی و بهداشتی روی داد. آنها به طور گسترده به خدمات رسانی در زمینه های درمان و بهداشت پرداختند یعنی عرصه ای كه اغلب قدرت ها از حضور در آن طفره می روند.

از دهه ۱۹۶۰ كه مائو پزشكان چینی را با عنوان «فرشتگان سفید پوش» برای نجات جان محرومان آفریقا به این قاره اعزام كرد تاكنون، بالغ بر پانزده هزار دكتر و متخصص چینی در اقصی نقاط آفریقا بیش از ۱۷۰ میلیون بیمار از ۴۷ كشور را مورد مداوا قرار داده اند. آنها در زمینه های مبارزه برای مهار امراض فراگیر و واگیردار همچون مالاریا، سل، آبولا، ایدز و HIV، قحطی و گرسنگی و انجام تحقیقات علمی و پزشكی و تولید داروهای گیاهی ارزان قیمت و درمان امراض موسمی و منطقه ای، ساخت بیمارستان و مراكز بهداشتی ـ درمانی و آموزش نیروی انسانی مورد نیاز، با مسئولان درمانی و بهداشتی كشورهای آفریقایی همكاری كرده اند. چین در اجلاس اخیر سران نیز تعهد كرد برای ساخت ۳۰ باب بیمارستان مجهز و ۳۰ مركز تشخیص طبی و تولید داروهای ضدمالاریا اعتباری بالغ بر ۳۰۰ میلیون دلار را در اختیار كشورهای این منطقه قرار دهد.

●عرصه های فرهنگی و آموزشی

از همان ابتدای برقراری دوستی سیاسی بین چین و آفریقا، مردان پكن به سرمایه گذاری در زمینه آموزش بویژه منابع انسانی آفریقا چشم دوختند. براساس آمار اعلام شده در طول این مدت بیش از هفده هزار نیروی انسانی كارشناس، تكنیسین، استاد و معلم از قاره آفریقا از طرف چین در زمینه های گوناگون آموزش دیده و در فرایند توسعه اقتصادی و آموزشی دولت های خود ایفای نقش كرده اند. سالانه صدها دانشجوی آفریقایی با استفاده از بورس تحصیلی چین، از دانشگاه های این كشور در رشته های مختلف فارغ التحصیل شده و پس از بازگشت به كشور خود به كار در سطوح مدیریتی و مسئولیت های دولتی مبادرت می كنند كه این خود عاملی مهم در تحكیم مودت بین چین و آفریقا شده است.دولت چین در اجلاس اخیر قول داد تعداد بورسیه های اعطایی خود به كشورهای آفریقایی را در سه سال آینده از سالی دو هزار نفر به سالی چهارهزار نفر افزایش دهد. این آمار علاوه بر پذیرش سالانه یك هزار نفر از مسئولان و كارشناسان بخش آموزش و تربیت و تعلیم كشورهای آفریقایی است كه برای گذراندن دوره های تكمیلی با هزینه چین به این كشور می آیند. به این تعداد باید كارگاههای آموزشی را كه استادان چینی در محل برای آموزش های فنی و حرفه ای داوطلبان آفریقایی برگزار و هزاران نفر در آنها شركت می كنند، اضافه كرد. دولتمردان پكن در اجلاس اخیر این فاز از سرمایه گذاری خود را تكمیل كردند و قرار شد آنها علاوه بر ده ها باب مدرسه ای كه تاكنون در كشورهای آفریقایی ساخته اند یكصد باب مدرسه دیگر را با هزینه خود در كشورهای آفریقایی تأسیس كنند.

تأسیس مؤسسه كنفوسیوس برای گسترش فرهنگ و زبان چینی در قاره آفریقا (تاكنون ۶ مؤسسه از این نوع در كشورهای مختلف ایجاد شده است) و تأسیس كرسی های زبان چینی در دانشگاه های آفریقا و كرسی آموزش زبان های آفریقایی در دانشگاه های چین، از دیگر نكات قابل اعتنای همكاری های فرهنگی و آموزشی دو طرف است.

علی محمد سابقی

---