آب در آئینه فرهنگ, دین, طب و تاریخ جهان

پیشگیری و درمان بیماری ها با آب

درمان بیماری ها با آب یکی از قدیمی ترین روش های پذیرفته شده توسط نژادهای بدوی است. آنها به سمت آب به دلیل آنکه از طبیعت منشا» گرفته است جلب می شدند.

در «ریگ ودا» که کهن ترین کتاب مذهبی آریان ها است سروده هایی را می توان پیدا کرد که از آب به عنوان شفا بخش بیماری ها تمجید شده است. این سروده ها توسط کاهنان مقدس در خلال مرحله ساندیا (طریقت باطنی) سه بار در روز تکرار می شود و آب برای شست وشوی سر و چشم به کار می رود و جرعه های کوچک از آن به تبرک آشامیده می شود.

در بین اسپارتان های یونان باستان، حمام با آب سرد طبق قانون اجباری بود. حمام به اشکال گوناگون را در افسانه ها می توان سراغ گرفت. بقراط (Hippocrates) استنباط عالی از صفات فیزیولوژیک آب هم گرم و هم سرد داشت که در درمان تب، زخم ها، خونریزی و انواع بیماری های داخلی و جراحی به کار می رفت. او به پدیده ای در شرح حال بیمار برخورده بود که استحمام سرد به سرعت سبب بازگشت حرارت می شود و گرمای بدن برجا می ماند در حالی که استحمام با آب داغ اثر معکوس دارد.

طبق عقاید رومی ها، استحمام موجب درجات وسیع از پیشرفت و تکامل می گردد. امپراطوران برای ساختن حمام های اعجاب آمیز با همدیگر رقابت می کردند.

این حمام ها قادر بودند هزاران نفر را در روز پذیرا باشند. سیلسیوس (Celsus) و سایر پزشکان رومی استحمام را در تالیفات خود ستودند. وجود پزشک آب درمانگر در تاریخ روم قدیم به زمان برده آزاد شده موسی آنتونیوس (Musa Antonious) باز می گردد. (پلاتن Platen)

بقراط (متولد سال ۴۶۰ و وفات ۳۷۷ پیش از میلاد) - جالینوس - آسکپلیادس و موسی آنتوینوس و بسیاری از مولفین در دور دست ترین اعصار، آب سرد و استحمام به انواع گوناگون را در بیماری ها به مثابه ابزار دانسته اند. آنها روش برطرف ساختن تب توسط آب را تشریح می نمودند و همین راه چاره ساده تصور می شود از تمام راه ها چاره سازتر باشد.

یهودی های دوران باستان در استخرهای خود معتقد به وجود فرشته ای بودند به نام ودستا (Vebesta) که شست وشو و غسل در آن در اعیاد مذهبی انجام می گرفت. در قرون وسطی پزشکان اسلامی که شاگردان فراوانی تعلیم می دادند از استحمام جانبداری نمودند و رازی، نوشیدن آب را در برطرف کردن تب موثر می دانست و ابن سینا آب سرد را توصیه می کرد. بارا (Barra) اهل لیون و لانزانی (anizLan) اهل ایتالیا از آب درمانی طرفداری می کردند.

گالن (Gallen) استحمام آب گرم و ماساژ با آب سرد را روشی در پایین آوردن درجه حرارت در تب ها می دانست. کوری (Curie) استحمام با آب خنک (۲۳/۸ تا ۳۴/۴ درجه سانتی گراد) را در تمام بیماری های مزمن به کار می برد. او استحمام آب سرد را در تب های واگیردار و عفونی و استحمام آب نیم گرم را در پایین آوردن درجه حرارت بالا موثر می دانست. به عقیده وی حمام بخار هنگام کارکرد غدد عرق، به جای شست وشو با آب سرد در تب ها قابل توصیه است.

هان (Hahn-s-j) در سال ۱۷۷۳ بنیان آب درمانی را در درمان های علمی گذاشت و در خود تجربه کرد.

ساموئل هانمن (Hahnemann Samuel) بنیانگذار هومئوپاتی در سال ۱۷۸۴ کتابی درباره بیماری های مقاوم نگارش کرد که با کاربرد آب سرد به نتایج درمانی عالی می رسید. این کتاب حاوی جزئیات آموزشی است و با آب سرد به مثابه یک درمان گر کامل برخورد شده است.

چگونه باید استحمام کرد؟ پس از استحمام آب سر چه باید کرد؟ در این کتاب مدت زمان استحمام و درجه حرارت آب و طول مدتی که بدن در آب باید غوطه ور باشد و طول زمانی استحمام در وان تشریح شده است.

هانمن نحوه ماساژ را در همان اثر خود شرح داد و به جز موارد معدودی از استثنائات، هان و هانمن بی تردید از افتخارات تاریخی درمان با آب به شمار می آیند.

● بنیان گذار آب درمانی

ونسان پریسنیتز (zPriesnit Vincent) در سال ۱۸۲۱ اولین درمان با آب را در شهر گرافنبرگ بنیان گذاشت و از آن زمان او را به عنوان بنیانگذار آب درمانی می شناسند. او می نویسد: در سال ۱۸۱۹ در اثر کشیده شدن قفسه صدری دچار شکستگی دنده شدم، پزشک معالج از درمان آن ناتوان ماند. کمپرس با آب گرم و دستورات افشره های گیاهی درد را تشدید می کرد لذا آن را کنار گذاشتیم. به خاطر آوردم یک بار درد انگشت له شده شخصی را با کاربرد آب سرد از طریق کمپرسی که آن را پوشانده بودم اندکی فرو خواباندم. او به خواب عمیقی فرو رفت و پس از آن بهبود یافت به طوری که سرکارش در مزرعه می رفت. از آن پس در هر شرایط مرضی مانند حوادث، من برای خود و دیگران آب سرد به کار بردم و بهترین نتیجه ممکن را به دست آوردم. بعدها افراد فراوانی که در مجاورت من بودند یا با بیمارانی که از من درمان می جستند این کار را می کردم و بدین سان مشهور به قدرت درمانگری شدم. اغلب بیماران را در فرصت های بیشتری ملاقات می کردم و شرح حال هایی می نوشتم و تجربه کسب می نمودم.

پریسنیتز، اهداف درمانی خود را با تحقیق در بیماری های گوناگون دنبال کرد و به ریشه کن کردن تمام حالات رخوت و مرض بدن با کاربرد آب سرد پرداخت.

غوطه ور کردن، حمام موضعی پاها، بازوان، سرو قسمت آزرده با پیچیدن بیمار در ملحفه های مرطوب، کمپرس، ماساژ و مشت و مال و دوش آب سرد تاثیرات شگرفی در بهبود بیماری ها گذاشت. کسی نمی تواند در پذیرش این واقعیت تردید کند که پریسنیتز به سرشت انواع بیماری ها، به طور صحیح پی برده بود، باید بدین واقعیت تن در داد که آب، دارای صفات درمانی خارق العاده ایست. بر طبق نظر وی آب نه تنها نیرو زا، طراوت بخش و مقوی، جلادهنده روح و تسکین دهنده و آرامش بخش است، بلکه به عنوان عامل تخلیص کننده برای پاکسازی بدن از مواد نامطلوب و خروج مواد مسموم از بدن می باشد.

پریسنیتز را به خاطر کاربرد هوشیارانه و نبوغ آمیز آب در مقاصد درمانی به عنوان یکی از درمانگران طبیعت می شناسند. روش او طبق قوانین طبیعت بود و شرح حال ها را در طبیعت جست وجو می کرد. براساس تجربیات بر روی خود و دردهای دیگران، همچون تمام نوابغ دنیا و بنابر غرایز فطری خود کار کرد، به مشاهده نشست، آزمود و تمام معیارها را به محک اندازه گیری گذاشت و به طور اصولی اطلاعات خود را از کار در طبیعت و بدن انسان به دست آورد.

او خود را در بوته آزمایش گذاشت تا آنچه را که طبیعت به حیات می دهد، بشناسد، سیر بیماری ها را نظاره کرد و سرانجام به معرفت و تجربیاتی دست یافت که توانست بیماری ها را بر طبق قانون طبیعت درمان نماید.

پریسنیتز درایت پزشکی داشت هر چند در هیچ دانشکده ای درس طب را نیاموخته بود. به محض آنکه بیماری که توسط پزشکان هم عصر وی علاج ناپذیر تلقی می شد، او با آب درمانی فورا آن را معالجه می نمود و می کوشید تمام کوفتگی ها، بریدگی ها، زخم ها، شکستگی ها، سوختگی ها و کچلی ها و تمام انواع ضایعات و بیماری های مختلف را که در دامنه کار او و همکارانش قرار داشت بدین سان تجربه کند. آنها به شکل شگفت انگیزی با آب درمانی زودتر از روش های طبی به نتایج مساعدی می رسیدند و طبیعت را در زدودن عفونت های زیان بار به یاری می گرفتند.

توده های مردمی که هر روز مزارع خود را درو می کردند و خرمن ها را می چیدند توسط آب، بدون پرداخت حق العلاج درمان می شدند و این حسادت پزشکان دارای عنوان و مدرک را بر می انگیخت و باعث می شد که جدال با او را از طریق سیل افترا و بهتان به راه اندازند و از دست او به دادگاه شکایت برند و کارهای او را تحت پیگرد قرار دهند. اما او سرانجام طبق رای مراجع بالاتر دادگاه تبرئه گردید. آنگاه مخالفان او جلسه ای تشکیل دادند که روش درمان او را بررسی کنند، آنچه که در این جلسه ثابت شد این بود که شیوه درمانی او بهر تقدیر فاقد آسیب رسانی است چون داروی زهرآگین به کار نمی برد. سال ها بعد روش های درمانی او توسط بسیاری از پژوهشگران بی غرض پزشکی و بسیاری از افرادی که از این روش بهره مند شده بودند، دنبال شد و مورد مطالعه قرار گرفت. در میان آنها مونده (MUNDE) آب درمانی را در آمریکا مرسوم کرد. روسه (Rausse) آموزش های پریسنیتز را در آلمان ترویج کرد و شیندلر (Schinbler) پس از مرگ استاد، کارهای او را در گرافنبرگ از سرگرفت، شیندلر با این شیوه توانست هزاران تن را معالجه نماید درمان اوروی دوک آدولف ناسائو در سال های ۱۸۷۱ و ۱۸۷۲ هنوز در خاطر بسیاری از افراد باقی است.

یوهان اسکروت (schroth jahan) هم عصر پریسنیتز، (در سال ۱۸۷۱) در حادثه ای اسبی او را لگد زد و در نتیجه قاب زانوی او به شدت آسیب دید. عضو آزرده مطابق روش های جراحی آن روز معالجه شد ولی نتیجه عمل ناقص بود. التهاب در استخوان و مفاصل اطراف باقی ماند، از این رو اسکروت نتوانست دیگر قدم بزند و به پای آزرده خود فشار آورد به خصوص در هنگام بالا رفتن و نشستن این فشار غیرقابل تحمل بود. در همین اوضاع، روزی به راهب دیری که برای سرکشی به انجمن های مذهبی در حال سفر بود برخورد و مورد شماتت او قرار گرفت که چرا به جای قدم زدن سوار بر مرکب می شود. این کار از مرد جوانی چون او بعید به نظر می آید و مرکب او باید متحمل بار سنگینی گردد. اسکروت مشکل خود را با او در میان گذاشت. راهب دیرنشین به او توصیه نمود که زانوان را چندین بار در روز با آب سرد حمام بگیرد.

مانند اسلاف خود، او چند بار در روز همین کار را کرد و زانویش را با بانداژ مرطوب بست. پس از آن زانو را خشک نگه میداشت و بدان مجال می داد که کاملا خشک شود. اثر این کمپرس مطلوب بود و اسکروت کمپرس ضخیم تری را با باندهای پشمی به کار می برد. التهاب زانو پس از کمپرس های مداوم به طور قابل ملاحظه ای کاهش یافت و درد زانو را که کمتر شده بود شب ها تحمل می کرد، مفصل سفت، نرم شد و پس از گذشت ده هفته ساق پای راست به نرمی و قابلیت انعطاف ساق پای چپ گردید. چنانکه برای او مقدور نبود که بگوید کدام زانو آزرده شده بود. این معالجات و نتایج شگرف آن موجب پی ریزی اصولی شد که اسکروت آن را معرفی کرد و به تکمیل بیشتر آن پرداخت و بعدها او کمپرس مرطوب را برای مصارف خارجی زخم ها، کوفتگی ها، مفاصل سفت و غیره به کار بست و هم حیوانات را معالجه کرد و هم انسانها را، معالجه در حیوانات سبب تجربه اندوزی بیشتری در کار و مهارت اسکروت شد.

معالجات موفق او در زخم های بیرونی این ظن را در او برانگیخت که همین ابزار درمان که در معالجه التهاب زانو موثر بود چرا نتواند در بر طرف ساختن بیماری های داخلی کارساز باشد. او پیش از انجام کار پیش داوری عجولانه نمی کرد و دریافته بود که گرمای حاصله از رطوبت هم برای گیاه مفید خواهد بود و هم برای اشرف مخلوقات. برای همیاری با طبیعت اسکروت بانداژهای کوچک وبزرگ برای مناطق محدودتر و ملحفه های مرطوب را همراه با رژیم غذایی خاصی برای تمام بدن به کار برد. در تجربه بیست و شش ساله اسکروت ساده درمانی هایی را معمول می داشت که نسبت به هر نوع معالجه طبی پاسخ نمی دادند و بیماری های مهلکی که از شدت وحدت آنها با این روش ساده می کاست و بالاخره محوشان می کرد. در مواردی ترشحات فیستول مقعد، پوسیدگی ها و غیره را درمان می کرد. خنازیر که دوره ای بسیار طولانی دارد با شیوه درمانی اسکروت پس از شش تا بیست هفته ناپدید می شد نئیپ (kneipp) عابد کاتولیک رومی در باواریا (Bavaria) بود. در سال ۱۸۲۴ به دنیا آمد. او پسر یک بافنده بود وی نقل می کند: من از تن و از اندیشه در هم شکسته و امید خود را از آینده بریده بودم و به پایان عمر فکر می کردم.

این آب درمانی بود که او را نجات بخشید، در حالی که بهترین پزشکان معالج از وی قطع امید کرده بودند. پس از آب درمانی وی می نویسد: بسیار سرحال شدم و نیروی تحلیل رفته خود را به دست آوردم و عبادت به جای آوردم و به مدت سی و شش سال در حرفه روحانیت باقی ماندم. دوستان ازجهت تعارف به من می گفتند که در شگفت مانده اند از لحن صدای من که پنجاه سال پیرتر نشان می دهد و از چنین قدرت بدنی برخوردارم. آب در کنارم چون یک دوست سخت کوش وباوفا قرار گرفت چه کسی می تواند از مهری که به آب بسته ام سرزنشم کند. فرضیه نئیپ بدین اصل استوار است که علل تمام بیماری ها از خون سرچشمه می گیرد. اعم از آنکه خون با حضور مواد بیگانه ای آلوده شود یا آنکه ترشحات دفعی در زمانی طولا نی تر در روده متوقف شده است و مواد بیماری زای آن خون را دچار آلودگی نماید. این مواد زائد می توانند از طریق آب دفع شوند. بدین منظور او آب را به صور گوناگون مانند: پوشش، کمپرس جریان آب و شستشو به کار گرفت. به عقیده وی آب سرد در یک دوره کوتاه موثرتر از آب گرم ونیم گرم به کار می رود تا بیمار به تدریج نسبت به کاربرد آب سرد تحمل پیدا کند.

اگر بیمار رنگ پریده و لا غر باشد شستشو را به طور موضعی و برای بخشی از بدن به کار می برند در درجه حرارت زیر طبیعی، مالش یا کاربرد بطری آب داغ قابل توصیه است بلا فاصله پس از مصرف آب داغ در همان قسمت بدن آب سرد مصرف می کنند که در اثر این اعمال جریان گردش خون تسریع می یابد گرمای بدن بهبود پیدا می کند اشتها افزایش یافته وبدن برای حرکت های بعدی نیرو و انرژی خود را باز می یابد.

در اغلب مردمی که عصبی هستند آب نیم گرم ملا یم بدوا به کار میآید و به تدریج آن را سرد می کنند.

حمام بخار را در افراد چاق و فربه که ناخالصی و چربی های اضافی تری دارند خاطر نشان می کنند در دردها و ضایعات، شستشو با آب سرد، در سوختگی ها و کچلی های وارد کردن قسمت آزرده در آب نیم گرم و در یبوست تنقیه با آب، برای حالا ت عصبی قدم زدن با پای برهنه یا در چمن وقتی که خورشید می درخشد قابل توصیه است و فقط پس از درمان مختصر افراد عصبی در بعضی از حالا ت، درد در ابتدا شدت می گیرد و این نمودار آن است که بهبود گردش خون حاصل شده است.

سرفه خفیف، حرکات نرم یا درد در هر بخش از بدن نشانه های آن است که طبیعت می کوشد مواد مرضی را تخلیه کند.

نئیپ پیشنهاد می کند که پابرهنه قدم بزنید با پوششی خنک و از دوش و حمام به انواع گوناگون در درمان نیز باید بهره برد. بسیاری از اساتید داروسازی این معالجات را به طور مطلق مهمل می پندارند در حالی که هنوز اثرشان را نمی توان انکار کرد.

● آب در بین آمریکایی ها

دکتر ویلفوردهال بیشتر از دیگران در آمریکا آب درمانی کار کرده است. او پیش از آنکه اصول درمانی خود را منتشر کند و درصدد اثبات ارزش های آن بر آید چهل سال تجربه کرده بود. در سن ۲۹ سالگی پس از سال هاسخنرانی در مجامع علمی خود را در چنگال دشمن سهمگین نوع بشر دید: سل ریه. برادر او در اثر این بیماری جان خود را از دست داد و پزشک خانواده به صراحت گفته بود که وضع او نیز مانند برادرش است و نمی توان برایش کاری کرد ولی به وی توصیه کرد که به امور زندگانی خود سروسامان دهد و او چند ماه بیشتر امید به زندگی نداشت. پزشکان حاذق پس از معاینه دقیق ریه ها با گوشی دریافتند که قسمتی از بین رفته و قسمت دیگر به شدت بیمار است و آنها نیز مانند پزشک خانواده امیدی به حیات وی نداشتند او تحت تمهیدات درمانی قرار گرفت ولی اثرات آن اندک بود و اگر هم تاثیر می کرد پیش بینی می شد که بیش از یک سال نتواند زندگی کند. در آن زمان گوشت وی به استخوان چسبیده و رنگ طراوت از چهره او رخت بر بسته بود. به زحمت می توانست اتاق خود را ترک کند یا بدون توقف برای نفس تازه کردن در گوشه ای قدم بزند. وزن او در حدود ۱۲۰ پوند کاهش یافت و ظاهر یک پیرمرد رنجور را داشت. ۱۸ سال پیش ۲۰۰ پوند وزن داشت و از نظر وضعیت درکی وشرایط فیزیکی در سطح تمام عیار و از نظر تحصیلی نابغه بود و اینک فقط یک معجزه بود که او را به سمت آب درمانی سوق داد. دکتر هال تقریبا به یک میت شباهت داشت که قربانی بیماری شکست ناپذیر سل شده بود.

بهبود او به معجزه شباهت داشت. فتح شگفت انگیز آب درمانی از آن زمان او داستان خود را برای تمام جهانیان بازگو کرد. ( در سال ۱۸۸۰) هزاران نفر همان درمان را با نتایج مشابه دنبال کردند و او به شدت تنقیه با آب را برای تخلیه محتویان قولون به کار می برد که بنا به تصور او منبع تمام بیماری ها بود.

دکتر ترنر از واشنگتن مولف درمان بهداشتی نوین یکی دیگر از طرفداران آب درمانی است که عمدتا کاربرد تنقیه با آب را توصیه می کرد. او می گوید: من قولون بیماری را که در اثر التهاب روده ها فوت کرده بود باز کردم در سراسر آن به طول ۵ فوت روده ها انباشته از مواد مدفوع بودند که مثل سنگ سفت شده و چین های آن را پر کرده بود، و آنچنان مجرای گوارشی را بسته بود که در بیمار قولنج شدید ایجاد می کرد. ( آنچانکه دوست وی می گفت) و به مدت چند سال هر ماه حدود دوبار دچار این قولنج ها می شدکه مقادیر زیاد داروی مسکن اورا ساکت می کرد.

تمام پزشکان هم عقیده بودند که وی دچار قولنج صفراوی است من که این مدفوع خشک را دیدم که طی سالیان دراز جمع شده بود گرچه علت آن به ایام دور باز می گشت، نمی بایست علت ناگهانی مرگ او می شد. تحقیقات اخیر نشان داده است که حداقل از ۱۰ نفر هفت نفر از علت فوق رنج می برند و یافته اند که این علت موجب پیری زود رس و مرگ می شود عجیب است که حدود ۲۸۴ مورد اتوپسی این تاخیر تخلیه را نشان داده اند( بنا به ادعای ما موجب مرگ همه آنها شده است) و ۲۸ مورد قولون از مواد سفت خالی بود و شرایط طبیعی داشتند.

دکتر فورت در نیویورک کتابی نوشت به نام «روش نوین» و فواید تنقیه را برشمرد. او شرح حال بیماری را که زن جوان فروشنده ای بود گزارش کرد که مدت شش هفته اجابت مزاج نکرده بود .

بیماری از بعد از بلعیدن لقمه سفتی عارض شد که ایجاد سو» تغذیه و جذب مواد مدفوع از قولون کرده بود پس از تنقیه با آب سلا مت خود را باز یافت و پوست او شفاف و گلگون شد.

آقای پراس یکی از طرفداران آب درمانی در آمریکاست.

نویسنده : دکتر عبدالحمید حسین نیا