نگاهی به میراث فرهنگی در سال ۱۳۸۵

میراث فرهنگی در سالی که گذشت روزهای پرفراز و نشیبی را سپری کرد در این سال همچون سال های گذشته خطر خروج از فهرست آثار جهانی یونسکو برای برخی ابنیه تاریخی همچون میدان نقش جهان اصفهان, تخت جمشید و پاسارگاد وجود داشت تا جایی که هنوز جهان نما تعدیل نشده و میدان چهارباغ از ترس مترو می لرزد

میراث فرهنگی در سالی که گذشت روزهای پرفراز و نشیبی را سپری کرد. در این سال همچون سال های گذشته خطر خروج از فهرست آثار جهانی یونسکو برای برخی ابنیه تاریخی همچون میدان نقش جهان اصفهان، تخت جمشید و پاسارگاد وجود داشت تا جایی که هنوز جهان نما تعدیل نشده و میدان چهارباغ از ترس مترو می لرزد.

بدین ترتیب اصفهان که مدتی پایتخت جهان اسلام بود نیز از تخریب میراث فرهنگ مصون نماند. به غیر از اینها به طور اختصار برخی اتفاقاتی را که در سال ۸۵ برای میراث فرهنگی کشور رخ داد، مرور می کنیم.

▪ پیمان نامه میراث معنوی

سال ۱۳۸۵ با یک اتفاق خوش در حوزه میراث فرهنگ و معنوی آغاز شد.یکصد روز پس از تصویب مجلس شورای اسلامی و تایید شورای نگهبان برای عضویت ایران در کنوانسیون بین المللی میراث معنوی، ایران سرانجام در روز سوم فروردین، برابر ۲۳ مارس ۲۰۰۶، عضویت خود را برای قبول پیمان نامه میراث معنوی به یونسکو اعلام کرد. بدین ترتیب ایران به عنوان یکی از ۴۷ کشور عضو این پیمان نامه موظف شد تا برای حمایت از میراث معنوی سرزمین مانند سنت های شفاهی، هنرهای نمایشی، آداب و رسوم اجتماعی و جشن های ملی اقدامات حفاظتی ویژه ای تدارک ببیند.

۱۶ کشور اروپایی، ۹ کشور آسیایی، ۹ کشور آفریقایی، ۷ کشور از آمریکا لاتین و ۶ کشور از خاورمیانه عضویت در کنوانسیون میراث معنوی یونسکو را پذیرفته اند.

▪ ثبت جهانی بیستون

تیرماه برای ایرانیان علاقه مند به میراث فرهنگی یک خبر خوش همراه داشت. در ۲۲ این ماه بیستون به عنوان هشتمین اثر ایرانی در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت رسید. بیستون پس از چغازنبیل، تخت جمشید، تخت سلیمان، نقش جهان، پاسارگاد، بم و سلطانیه توانست رای لازم را در سی امین اجلاس کمیته میراث جهانی که در لیتوانی برگزار شد به دست آورد.

محوطه تاریخی بیستون در ۳۰ کیلومتری شمال شرقی کرمانشاه در کوهی به همین نام قرار دارد و آثاری همچون غارهای پیش از تاریخ، نیایشگاه دوران مادها، نقش برجسته و کتیبه داریوش اول هخامنشی، نقش برجسته سلوکی هرکول، نقش برجسته منسوب به فرهاد کوهکن و بناهای ساسانی را در خود جای داده است.به میمنت این ثبت جهانی، ۱۲ آبان ماه جشن ملی بیستون در کرمانشاه برگزار شد. ولی از برگزاری این جشن مدتی گذشته بود که خبر تخریب حریم حفاظت شده بیستون به وسیله عملیات حفاری و کابل کشی اداره برق منتشر شد.

بدین ترتیب اداره مخابرات بدون داشتن مجوز از سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، حفاری هایی را برای کانال کشی در حریم ثبت شده بیستون انجام داد که منجر به تخریب آثاری از دوران ساسانی و ایلخانی شد.همین طور این خطر همچنان وجود دارد که درصورت ادامه لوله کشی، حفر چاه و احداث جاده در این محوطه، دشت بیستون به یک باتلاق تبدیل شود چراکه این دشت سیلاب خیز است.

البته کارخانه پتروشیمی پلیمر و شهرک صنعتی هرسین نیز سال هاست که با آلودگی شیمیایی خود باعث فرسایش تدریجی محوطه بی نظیر بیستون شده اند. اما باوجود مخالفت های مسوولان میراث فرهنگی از ادامه فعالیت آنها جلوگیری نمی شود.

▪ نقش رستم و راه آهن

در سال های اخیر خطر برای آثار هخامنشی استان فارس همیشه وجود داشته است. این بار قرار شد تا ریل های راه آهن تنها به فاصله اندکی از اثر هخامنشی نقش رستم بگذرد و همین کافی بود تا علاوه بر تخریب تدریجی این آثار، تخت جمشید نیز از فهرست آثار جهانی یونسکو خارج شود. آبان ماه ۱۳۸۵ وزارت راه و ترابری خاک ریزی برای ریل گذاری را در فاصله ۳۰۰ متری نقش رستم آغاز کرد و این کار را از سمت اصفهان تا روستای حاجی آباد و از سمت شیراز تا پل خان در مرودشت ادامه داد که نشان از عزم مسوولان وزارت راه برای عبور قطار از کنار نقش رستم داشت.

با شکایت میراث فرهنگی این عملیات متوقف شد و بنیاد پارسه و پاسارگاد احداث تونلی به طول ۶ کیلومتر از روستای سیوند تا روستای شول را به جای نقشه قبلی پیشنهاد داد.کارهای اجرایی وزارت راه، اعتراض مردم محلی را نیز برانگیخت. کشاورزان روستاهای حسین آباد و حاجی آباد نیز ساکت ننشستند و تمامی مسیری را که برای ریل گذاری آماده شده بود، بذر پاشیدند.به دنبال همین اعتراضات در آخرین تصمیم اخذشده مقرر شد تا ریل ها راه آهن از یک کیلومتری نقش رستم عبور کند.

▪ دکل های برق در توس

بازهم یکی دیگر از دستگاه های دولتی در جهت تخریب میراث فرهنگی گام برداشت تا شانس جهانی شدن را از شهر تاریخی توس بگیرد. این بار نوبت به سازمان توسعه برق ایران رسید که طی یک اقدام عجولانه عملیات احداث خط انتقال نیروی ۴۰۰ کیلووات مشهد - سرخس را در حریم بصری آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی انجام داد. مسیر این خط از بستر نیروگاه توس آغاز شده و پس از قطع جاده آسفالت مشهد - قوچان و عبور از شمال مجموعه تاریخی - فرهنگی آرامگاه فردوسی تا حوالی روستای میامی و حسین آباد در سرخس ادامه می یابد.

فاصله این دکل های فشارقوی تا آرامگاه فردوسی ۲۵۰۰ متر است که بنا به نظر کارشناسان باید حداقل از مرکز شهر تاریخی توس ۶۴۰۰ متر و از پشت دیوار باغ آرامگاه ۵۲۰۰ متر دورتر باشند این درحالی است که بنا بر وضعیت جغرافیایی منطقه هرچه به سمت شمال پیش روند ارتفاع زمین ها به دلیل نزدیکی با کوه های هزار مسجد بیشتر می شود و این امر انتقال دکل ها را با مشکل مواجه کرده است.

مخدوش کردن حریم بصری آرامگاه فردوسی درحالی صورت گرفت که شهر توس قرار بود در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت برسد و با این وضع این شانس از آن گرفته شد.

▪ آثار موزه ملی در خارج

به دنبال برگزاری نمایشگاه «امپراتوری فراموش شده، شکوه هخامنشی» که از ۱۷ شهریور تا ۱۸ دی سال ۱۳۸۴ در موزه بریتانیا برگزار شد و طی آن ۱۵۴ شیء بی نظیر هخامنشی از موزه ملی به انگلستان رفتند تا در کنار سایر اشیای هخامنشی از موزه های بریتانیا و لوور به نمایش درآیند. این نمایشگاه در بارسلون اسپانیا هم برگزار شد و بدین ترتیب تا اردیبهشت ماه ۱۳۸۵ این اشیای هخامنشی از کشور دور بودند.

همچنین اول آذر ۱۳۸۵ نمایشگاه «ایران، نمادی از پردیس» در موزه ملی مکزیک افتتاح شد. در این نمایشگاه ۳۰۰ اثر تاریخی فرهنگی ایران از ۱۰ هزار سال پیش تا پایان دوره قاجار در موزه اصلی مکزیکوسیتی به نمایش درآمدند.نمایشگاه «شکوه پارسی» نیز به ژاپن رفت.

این نمایشگاه در شهرهای ناگویا، ساکورا، فوئوکا و اوزاکا برگزار شد و در آن ۲۱۰ شیء تاریخی از آثار منحصر به فرد هزاره پنجم قبل از میلاد تا پایان دوره ساسانی از چهار موزه ملی، رضا عباسی، آذربایجان و تخت جمشید به نمایش گذاشته شدند. این نمایشگاه قرار است سپتامبر ۲۰۰۷ به مدت پنج ماه در کره جنوبی برگزار شود و پس از آن نیز احتمالا نمایشگاه در چین برگزار خواهد شد.

این در حالی است که قرار بود انگلستان در برابر برگزاری نمایشگاه «امپراتوری فراموش شده، شکوه هخامنشی»، منشور کوروش و مجموعه جیحون را به مدت دو سال و مکزیک نیز آثار اینکاها را به موزه ملی دهند تا به نمایش گذاشته شوند ولی بنا به دلایلی هیچ کدام از این دو کشور به تعهد خود عمل نکردند.

▪ تخریب تخت جمشید

اواخر آذرماه یکی از عوامل فیلمبرداری فیلم «مدار صفر درجه» به وسیله یک پیچ گوشتی یک سرباز هخامنشی و بخشی از دیوارهای تخت جمشید را تخریب کرد.یکی از عوامل ساخت این فیلم که حسن فتحی از سال ۱۳۸۲ قصد ساخت آن را داشت به بزرگ ترین مجموعه باقی مانده از هخامنشیان که متعلق به ۲۵۰۰ سال قبل است، آسیب رساند.

در پی این تخریب چندین نهاد مردمی و تعدادی از کارشناسان در اعتراض به چگونگی صدور مجوز برای گروه های فیلمبرداری در مناطق باستانی شکایت کردند و قرار شد از این به بعد مقررات سختگیرانه تری برای صدور مجوز فیلمبرداری در محدوده های تاریخی داده شود.این در حالی است که سازمان میراث فرهنگی از فرد مذکور هیچ شکایتی نکرد و بدین ترتیب متهم پرونده بدون هیچ بازخواستی آزاد شد.

▪ سد سیوند و پاسارگاد

ماجرای آبگیری سد سیوند که از سال ۱۳۸۳ جدی شد. امسال به اوج خود رسید. طبق اعلام سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قرار شد وزارت نیرو سد سیوند را سی ام بهمن سال ۱۳۸۵ آبگیری کند.آبگیری سد سیوند در محوطه تاریخی دشت بلاغی صورت می گیرد که قدمت چند هزار ساله دارد، هرچند کاوش های باستان شناسی از اسفند سال ۱۳۸۳ با کمک باستان شناسان خارجی آغاز شد ولی همچنان پژوهشگران احتمال می دهند در این منطقه آثار منحصر به فردی از تمدن ایرانی به ویژه هخامنشی پیدا کنند.

به غیر از این موضوع به طور حتم رطوبت دریاچه سیوند روی آرامگاه کوروش و محوطه پاسارگاد اثرگذار خواهد بود. به همین دلیل تعداد ۲۰۰ هزار نفر از ۷۴ سازمان غیردولتی حامی میراث فرهنگی روز ۲۵ بهمن ۱۳۸۵ مقابل مجلس شورای اسلامی تحصن کردند و خواستار توقف آبگیری شدند. در مقابل روز ۱۱ اسفند نیز تعدادی از کشاورزان روبه روی مجلس تحصن و آبگیری هرچه زودتر سد سیوند را مطالبه کردند. ساخت سد سیوند به سال ۱۳۷۱ برمی گردد.

▪ کشف لیدوما، کاخ هخامنشی

سال ۱۳۸۵ با یک خبر خوش به پایان رسید. باستان شناسان توانستند یک کاخ هخامنشی مانند تالار صد ستون تخت جمشید را در شهرستان نورآباد ممسنی کشف کنند.این کشف توسط کارشناسان ایرانی و دانشگاه سیدنی استرالیا به سرپرستی پرفسور دانیل پاسن انجام شد.هر یک از ستون های بنای کشف شده ۱۴ متر ارتفاع داشته اند که متاسفانه به مرور زمان از بین رفته و تنها پایه های آن باقی ماند ه اند.

این ستون ها در مساحتی معادل ۶۰ متر مربع ساخته شدند. گل های هشت پر معروف به لوتوس و شیارهای برگ نخلی از تزئینات این پایه ستون ها هستند که قطر هر یک از آنها بیشتر از یک متر است.شناسایی محل این کاخ از طریق مطالعه لوحه های موجود در تخت جمشید صورت گرفت.

مرجان حاجی رحیمی