کدام کودکان بزهکار می‌شوند؟

وقتی در روزنامه می‌خوانید که یک نوجوان زیر ۱۸ سال دست به فروش مواد زده و تا به حال چند مورد درگیری جسمی و ارعاب دیگران داشته یا در تلویزیون می‌بینید که با اسلحه سرد یا گرم دست …

وقتی در روزنامه می‌خوانید که یک نوجوان زیر ۱۸ سال دست به فروش مواد زده و تا به حال چند مورد درگیری جسمی و ارعاب دیگران داشته یا در تلویزیون می‌بینید که با اسلحه سرد یا گرم دست به دزدی یا تخریب اموال زده و بسیاری موارد مشابه، حتما با خودتان فکر می‌کنید چرا والدین این بچه‌ها مانع آنها نشدند تا کارشان به اینجا کشیده نشود و چرا در دوره نوجوانی یا جوانی به جای حضور در دانشگاه یا محل مناسب سن آنها، پشت میله‌های زندان قرار گرفته‌اند؟ ...

سوال شما به جاست اما نکته قابل توجه آن است که بزهکاری علل زیادی دارد که عمده‌ترین آن، اختلال شخصیت ضد اجتماعی است. به نحوی که ۷۵ درصد مجرمان زندانی را مبتلایان به این اختلال تشکیل می‌دهند اما نکته‌ای که شما از آن بی‌خبرید آن است که مقدمه اختلال شخصیت ضد اجتماعی، اختلالی به نام اختلال سلوک است. بچه‌ها در سنین کودکی و نوجوانی ممکن است به این اختلال شایع روان‌پزشکی مبتلا باشند. در کشورهای غربی حداقل پنج درصد و حداکثر ۱۵ درصد میزان اختلال سلوک در کودکان و نوجوانان برآورد شده است. باعث خوشحالی است که اختلال سلوک، برعکس اختلال شخصیت ضداجتماعی قابل درمان است ولی اگر والدین یا مربیان آن کودک، متوجه این مشکل او نشوند و به موقع جهت تشخیص و درمان به روان‌پزشک ارجاع ندهند، مقدمات شخصیت ضداجتماعی و بزهکاری را در او مهیا ساخته‌اند. نیمی از موارد اختلال سلوک به اختلال شخصیت ضداجتماعی تبدیل می‌شود. کودکان مبتلا به این بیماری، برعکس تصور رایج، بیش از آنکه احساس خشم را در بازی‌ها و نقاشی‌ها و گفتگوهای خود نشان دهند با احساساتی چون ترس، احساس ضعف و تنهایی مواجه‌اند. این کودکان معمولا از آغاز زندگی دچار طرد و انواع گوناگون کودک‌آزاری شده‌اند. علاوه بر عوامل مستعدکننده داخلی و ژنتیکی، عوامل بیرونی مثل محیط خانواده و اجتماع در به وجود آمدن اختلال سلوک دخیل هستند. خانواده‌های پرجمعیت، با وضعیت اجتماعی اقتصادی پایین، اختلافات خانوادگی، عدم نظارت پدر و مادر بر کودک و نبودن قوانین و مقررات در محیط خانه و فقدان پدر از مهم‌ترین عواملی است که می‌تواند کودک را مستعد این اختلال کند. اگر خانواده و خصوصا پدر بر رفتارهای کودک نظارت داشته باشد و او از تسهیلات آموزشی، تفریح مناسب و امکانات ورزشی در محیط اجتماعی خود برخوردار باشد، بارز شدن این اختلال صورت نمی‌گیرد.

اختلال سلوک عامل عمده دروغگویی‌های مکرر، آزار جانوران، فرار از مدرسه، نقض جدی مقررات جامعه، منزل یا مدرسه در نوجوانان است و با نزول چشمگیر در کارکردهای اجتماعی، تحصیلی و شغلی نوجوان همراه است. این بچه‌ها در مدرسه اغلب دچار اختلال یادگیری و کم‌توجهی هستند که موجب فرار از مدرسه، پرخاشگری و ناتوانی در ایجاد رابطه با آموزگاران و هم درسان می‌شود.

دکتر فربد فدایی

مدیر گروه روان پزشکی و دانشیار دانشگاه علوم بهزیستی و توان بخشی