پلورالیسم اسلامی

قرآن مشخصا کسانی را تقدیس می کند که به یک خدای حقیقی اعتقاد دارند و نیک و پرهیزگار زندگی می کنند

قرآن مشخصا کسانی را تقدیس می‌کند که به یک خدای حقیقی اعتقاد دارند و نیک و پرهیزگار زندگی می‌کنند. قرآن نمی‌گوید اسلام تنها راه رستگاری است. هیچ انسانی نمی‌تواند لطف الهی را به هیچ شکلی محدود کند. اینگونه است که ما روی زمین نمی‌توانیم بین مذاهب تفاوت قائل شویم. مثال‌هایی از قرآن: «دری که خدا از رحمت به روی مردم بگشاید هیچ کس نتواند بست و آن در که او ببندد هیچ کس جز او نتواند گشود، و اوست خدای بی‌همتای با حکمت و اقتدار» (سوره فاطر، آیه ۲) «فرشتگانی که عرش را بر دوش گرفته و آنان که پیرامون عرشند به تسبیح و ستایش حق مشغولند، هم خود به خدا ایمان دارند و هم برای اهل ایمان از خدا آمرزش و مغفرت می‌طلبند که‌ ای پروردگاری که علم و رحمت بی‌منتهایت همه اهل عالم را فرا گرفته است، گناه آنان که توبه کردند و راه تو را پیمودند ببخش و آنان را از عذاب دوزخ محفوظ دار.» (سوره غافر، آیه ۷)

«آیا آنها باید فضل و رحمت خدای تو را تقسیم کنند؟در صورتی که ما خود معاش و روزی آنها را در حیات دنیا تقسیم کرده‌ایم و بعضی را بر بعضی به درجاتی برتری داده‌ایم تا بعضی از مردم بعضی دیگر را مسخر خدمت کنند، و رحمت خدا از آنچه جمع می‌کنند بسی بهتر است» (سوره الزخرف، آیه ۳۲). به باور اسلام مردم باید در مذهب حق انتخاب داشته باشند و هیچ مذهبی نباید بر آنها تحمیل شود. آزادی مذهبی به مردم اجازه می‌دهد آزادانه اسلام یا هر مذهبی را به عنوان مذهب انتخابی خود بپذیرند. قرآن می‌گوید: «کار دین به اجبار نیست...» (سوره بقره، آیه ۲۵۶). در واقع عمل به مذهب تحت اجبار یا گرویدن اجباری علیه آموزه‌های قرآن است (در نتیجه گرویدن اجباری مسلمانان توسط برده‌داران مسیحی در اسلام مجاز نمی‌بود و همچنین گرویدن اجباری یهودی‌های سفاردی توسط مسیحیان در تفتیش عقاید اسپانیا). آموزه‌های اسلامی، از طریق قرآن کریم، اصل تکثرگرایی را تشویق می‌کنند. قرآن بر همزیستی با دیگران تاکید می‌کند. این خداست که عالم را به هزار قبیله و ملت آفریده. همه مخلوق خدایند و به گفته قرآن هر مرد و زن نزد خدا یکسان آفریده شده است. این برابری، فارغ از نژاد و مذهب است که خبر از تکثرگرایی و مدارا در قلب اسلام می‌دهد: « و اگر خدا می‌خواست همه شما را یک امت می‌گردانید، و لیکن (این نکرد) تا شما را به احکامی که در کتاب خود به شما فرستاد بیازماید. پس به کارهای نیک سبقت‌گیرید...» (سوره مائده، آیه ۴۸).

انسان‌ها از یک روح آفریده شده‌اند و مسوولیت اخلاقی مشترکی نسبت به همدیگر دارند (آدم و حوا از یک روح آفریده شدند و ما همه فرزندان آنها هستیم): «ای مردم، بترسید از پروردگار خود، آن خدایی که همه شما را از یک تن بیافرید و هم از آن، جفت او را خلق کرد و از آن دو تن خلقی بسیار در اطراف عالم از مرد و زن پراکند...» (سوره نسا، آیه ۱).

یکی از مهم‌ترین پیام‌های قرآن این است که هیچ اجباری در شیوه زندگی ما نیست. این اساس مدارا در رفتار انسانی است. تمام رهبران بزرگ مسلمان به غیرمسلمان‌ها احترام می‌گذاشتند و بر پایه باور مذهبی خود هیچ فردی را مجبور به پذیرش اسلام نمی‌کردند و نمی‌کشتند. اصلِ «پس اینک دین شما برای شما باشد و دین من هم برای من» بخشی از آن چیزی است که ما اکنون «حق آزادی مذهبی» می‌نامیم. این آموزه با ممنوع کردن اجبار محتوایی برای باور اسلام به آزادی بیان فراهم می‌کند و بنیان بحث و جدل را پی می‌افکند که از ضروریات جامعه‌ای دموکراتیک هستند.

سابقه تاریخی جوامع مختلف مذهبی که تحت حکومت مسلمانان به صلح و صفا زندگی می‌کردند به اولین جامعه مسلمانان به رهبری رسول‌الله باز می‌گردد. در سال ۶۲۲ پس از میلاد پیامبر از مکه به مدینه مهاجرت کرد و در آنجا اولین دولت اسلامی را بنیان نهاد. او این دولت را بر اساس قراردادی بین سه جمع بنا گذاشت: مهاجرین، انصار و یهودیان. افراد با مذاهب مختلفی در این جامعه زندگی می‌کردند اما این قرارداد اولیه دولت فدرالی ساده‌ای برقرار می‌کند و به هر سه این جمع‌ها حقوق مساوی اعطا می‌کند. در واقع شگفتی اسلام، در بین سه مذهب بزرگ تک‌خدایی، این است که این دین پیغام‌ مذاهب قبلی را که به موسی و مسیح نازل شده، از آن خود می‌داند. در واقع «اسلام»یعنی «تسلیم پیش یک و تنها خدا». «مسلمان» یعنی «کسی که نزد یک و تنها خدا تسلیم می‌شود.» مسیحی‌ها و یهودی‌ها هم به یک خدا باور دارند. اینگونه بود که وقتی امپراتوری بریتانیا در اوج بود و خورشید هرگز در آن غروب نمی‌کرد، بریتانیا تصمیم گرفت مسلمانان را «محمدیان» بخواند، یعنی پیروان پیامبر محمد. این کار را انجام دادند تا «محمدیان» را از پیروان مسیح و موسی (که به علت پرستیدن یک خدا می‌توانستند «مسلمان» نامیده شوند) تمییز دهند. مسیحیان و یهودیان با خواندن قرآن می‌توانند بازتابی از آموزه‌های مذهبی خود را در بعضی قطعات آن ببینند. جوامع عظیمِ هر سه مذهب تک‌خدایی بزرگ باید مشوق مدارا بین یکدیگر باشند.

«و ابراهیم و یعقوب بدین گونه به فرزندان خود سفارش و توصیه نمودند که‌ای فرزندان من، خدا برای شما آیین پاک برگزید، پس (پیروی کنید و) تا گاه جان سپردن الا تسلیم رضای خدا نباشید» (سوره بقره، آیه ۱۳۲).

«شما کی و کجا حاضر بودید هنگامی که مرگ یعقوب در رسید و به فرزندان خود گفت که شما پس از مرگ من که را می‌پرستید؟گفتند: خدای تو را و خدای پدران تو ابراهیم و اسماعیل و اسحاق را که معبود یگانه است و ما مطیع فرمان اوییم» (سوره بقره، آیه ۱۳۳). «به حقیقت خدا آدم و نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر جهانیان برگزید» (سوره آل عمران، آیه ۳۳).

«بگو: ‌ای اهل کتاب، بیایید از آن کلمه حق که میان ما و شما یکسان است پیروی کنیم که به جز خدای یکتا را نپرستیم، و چیزی را با او شریک قرار ندهیم، و برخی برخی را به جای خدا به ربوبیت تعظیم نکنیم. پس اگر از حق روی گردانند بگویید: شما گواه باشید که ما تسلیم فرمان خداوندیم» (سوره آل عمران، آیه ۶۴).

«بگویید که ما ایمان به خدا آورده‌ایم و به آن کتابی که بر پیغمبر ما فرستادند و به آنچه بر ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و فرزندان او نازل شده و به آنچه به موسی و عیسی داده شده و هم به آنچه به پیغمبران از جانب خدا داده شده، به همه عقیده‌مندیم و میان هیچ یک از آنان فرق نگذاریم و تسلیم فرمان او هستیم» (بوتو به اشتباه منبع این آیه را آیه ۶۵ از سوره آل عمران عنوان کرده که منبع درست آیه ۱۳۶ از سوره بقره است ـ م).

«بگو: محققا مرا خدایم به راه راست هدایت کرده، به دینی استوار، همان آیین پاک ابراهیم که وجودش از لوث شرک و عقاید باطل مشرکین منزه بود» (سوره انعام، آیه ۱۶۱).

«و یاد کن در کتاب خود شرح حال ابراهیم را که او شخص بسیار راستگو و پیغمبری بزرگ بود». (سوره مریم، آیه ۴۱).

بی‌نظیر بوتو

ترجمه‌: آرش عزیزی

آنچه خواندید بخشی از آخرین کتاب بی‌نظیر بوتو، سیاستمدار فقید پاکستانی با عنوان «آشتی: اسلام، دموکراسی و غرب» است که در روزهای زوج هفته در صفحه کتاب اندیشه کارگزاران منتشر می‌شود. ترجمه‌های قرآن این بخش از الهی قمشه‌ای است.