فیلم سینمایی «بی پولی» ساخته حمید نعمت الله

● رهیافت های طنازانه یک تراژدی!
تجربه «بی پولی» در سینمای ایران از آن جنس تجربه های بکر و دست نخورده و کمیابی است که می تواند به روشنی و درستی بر تارک این عرصه نه چندان قدر دیده و …

رهیافت های طنازانه یک تراژدی!

تجربه «بی پولی» در سینمای ایران از آن جنس تجربه های بکر و دست نخورده و کمیابی است که می تواند به روشنی و درستی بر تارک این عرصه نه چندان قدر دیده و بایسته بدرخشد.

«بی پولی» از چند شاخصه آشنا و یک ویژگی ملهم از خلاقیت ابتکار بهره مند است که همان، جلوه گاه توانمندیهای سازنده اش برای رونمایی داشته ها و باشندگی های اوست.

ایده «بی پولی» برمحوری شکل می گیرد که به تمامی و سختی، ریسک بالایی دارد.

فضایی ملهم از تراژدی و طنز که بن مایه هایی از واقعیت و انتزاع هایی از شخصیت پردازی را به همراه دارد.

«بی پولی» برآمده از حسی ممزوج و لزج است که ابعادش در دو خط، به موازات یکدیگر پیش می رود: درد معیشت و طنز موقعیت.

فیلم یک موج سواری جذاب و با نشاط است که در امتزاج آن دو بعد ظاهرا بعید به شاکله ای دست می یابد که موجبات استحکام اثر را فراهم می آورد.

تراژدی سهمگین بی پولی و درماندگی در فراز و فرودهایی ملهم از واقعیت رندانه در یک نوع یکپارچگی طنزآمیز موج می خورد و فضایی یکدست و قشنگ را پدید می آورد.

در سوی دیگر، می توان تمام ابعاد فیلمنامه و وروایی و دراماتیک فیلم را در یکی از شخصیت هایش بازجست.

یک دختر جوان که در آستانه زندگیش درفضایی نوآمد، با رویکردهایی که از واقعیت زندگی زوج های جوان امروزی هم چندان دور نیست، در یک فضای ساده دلانه و زنانه، درعین نشاط کودکانه و معصومیت های لطیف و ظریف بچه گانه اش، حس همسری و بارقه های مادری را نیز به دوش می کشد و تمامی اینها نقشی می سازد که شخصیت پردازی درستش در «بی پولی» به بازی لیلا حاتمی، تصویری کمتر دیده شده و بسیار رندانه از یک زن جوان ایرانی با تمام روحیاتی که از او سراغ داریم، شکل می دهد. در واقع تلاقی این ساده دلی معصومانه و آن بار زنانه و مادرانه در یک موقعیت تراژدی و البته طنازانه بازی سخت و دشواری رابرای حاتمی تدارک می بیند که البته او با درایت و فهم جانانه و معرفت آمیزی به خوبی و راستی و بی هیچ حشو و زوایدی، از پس آن برمی آید.

«بی پولی» در تدارک رندی و طنز و تراژدی، هم به عناصر مألوف و مأنوس کارگردان در آثار پیشین- مثل «بوتیک» عزیز و بزرگ- وفادار می ماند و هم جلوه هایی تازه فراهم می آورد تا با مهیاشدن این نرم افزار فیلمنامه ای، در تدارکی سخت افزارانه، به قالب گیری روایی آن دست یازیده و فیلم را بر این موج نه چندان رام، استوار کند.

خانه تیمی دوستان قدیمی، فضای کاری و کتاب نویسنده جوان، مسأله تغییر شغل و فضای رانت و پارتی در این موقعیت ها و... تا بدانجا که «پول» پیدا شده و در مسیر، به عنوان نشانه ای از خدا برای دختر جوان «یافته» و با انداختن درصندوق صدقه پاسخ این اشاره الهی داده می شود.

«بی پولی» فیلم خوش فرمی است. نوعی قلق زودیاب در آن هست که مجموعه مؤلفه های فیلم در یافتن و روان کردن آن موثر وهمدستند.

بازیها، روان و یکدست و خوب و فیلمنامه نسبتا کارا و بجا و دقیق و البته کارگردانی نعمت الله که جا به جا، میزانسن های یکپارچه و یکدستش، گویای حضور او هست و نیست. فیلم، طنز روان و زیرپوستی دارد که گاه به شمایل ترجیع بندهایی درمی آید که در امتداد فیلم، حضوری نحیف اما تاثیرگذار دارند. مثل آن تکیه کلام موسیقایی که در سکانس های متعددی، بازتاب متنوعش را به عنوان حدفاصل تداعی های روایی و تلفیق های طنازانه، شاهد هستیم. «تو از قبیله لیلی، من از قبیله مجنون...»

«بی پولی» به خوبی نشان داد که طنز و روایت طنازانه، چقدر می تواند حاوی مختصات مبتکرانه و خلاقیت های خلاف آمد عادت باشد. آفرینش هایی که مرزهای مصنوعی تکرار و نمادشده را درهم شکسته و شمایل بدیع و جدیدی را حتی با درجه ریسک بالا بیافریند و محیط ها و فضاهای جدید را تجربه کند و دیگران را دراین تجربه، شریک.

از نعمت الله، پیش از «بی پولی»، «بوتیک» را در خاطر داریم. فیلم بزرگ، ارزشمند و خاطره انگیزی که با روایت صمیمی، پرخون و صریحش، در تلاقی با بازیهای گیرا و بجا و جذاب، نوعی از فضای بومی را در مقیاسی قابل تأمل و موقعیتی خطیر فراهم آورد و تبدیل به یکی از بهترین آثار تاریخ سینمای ایران شد.

اینک اما «بی پولی» در فضایی کاملا متفاوت و البته با رگه هایی متشبه به برخی المانهای نشانه گذاری شده در بوتیک، اما با رویکردی طنازانه- در نقطه مقابل بوتیک با آن تراژدی و تلخی صریح و گزنده اش- شکل گرفته است که گویای تلاش و خواست کارگردان برای تجربه فضاها و موقعیت های متنوع سینمایی است.

محمدرضا محقق