استقلال قضات در نظام حقوقی ایران

منظور از استقلال قضائی این است كه دادرسان در صدور رای تنها قانون و وجدان را حاكم اعمال خود قرار دهند و توجهی به دستور ها نظرها و خواسته های دیگران نداشته باشند از هیچ مانع و رادعی نهراسند و بیم انفصال تنزیل رتبه و مقام تغییر محل خدمت و موقعیت شغلی به خود راه ندهند

برای روشن شدن موضوع مورد بررسی مطالب خود را در سه قسمت بیان می كنم :

۱ _ مفهوم استقلال قاضی

۲ _ ضمانت اجراهای این استقلال

۳ _ جهات و علل تهدید كننده استقلال قضائی .

گفتار اول مفهوم استقلال قضائی

تعریف _ منظور از استقلال قضائی این است كه دادرسان در صدور رای تنها قانون و وجدان را حاكم اعمال خود قرار دهند و توجهی به دستور ها نظرها و خواسته های دیگران نداشته باشند از هیچ مانع و رادعی نهراسند و بیم انفصال تنزیل رتبه و مقام تغییر محل خدمت و موقعیت شغلی به خود راه ندهند.

در اغلب قوانین امروزی استقلال قضائی مورد تاكید قرار می گیرد از جمله در بند ۱ ماده ۱۴ كنوانسیون بین المللی حقوق مدنی و سیاسی تصریح شده است به این كه هر كس حق دارد به دادخواهی او منصفانه و علنی در یك دادگاه صالح مستقل و بی طرف رسیدگی شود.

استقلال در تصمیم گیری و صدور هر نوع حكم و یا قرار لازمه قضات است استقلال دادرس امنیت قضائی را تضمین می كند و در نتیجه برای حفظ حقوق و آزادیهای انسانهای گرفتار در چنگال عدالت پناهگاه مهمی است این استقلال باید تامین گردد و الا دادرسی مفهوم خود را از دست می دهد.

استقلال كامل _ استقلال قضائی باید كامل و همه جانبه باشد استقلال در برابر قوه مجریه استقلال در برابر مسئولان قوه قضائیه و حتی استقلال در برابر افكار عمومی و …

استقلال در برابر قوه مجریه _ قاضی باید در برابر خواسته های مقامات قوه مجریه استقلال كامل داشته باشد و در برابر تهدیدهای این قوه مصون از تعرض بماند و وعده ها و تطمیعها در او اثر نگذارد.

استقلال در برابر مسئولان قوه قضائیه _ بیشترین تهدید برای عملكرد قضات و نقض استقلال آنان خود مقامات و مسئولان قوه قضائیه هستند. مسئولان این قوه در عملكرد دادگاهها می توانند نظارت اداری داشته باشند ترتیب نظارت اداری _ قضائی را قانون تعیین می كند.

مسئولان و مقامات قوه قضائیه باید از هر گونه سفارش پیش داوری و اظهارنظر خودداری كنند وقتی مسئولی در قوه قضائیه اعلام دارد كه جرم معینی و یا بزهكاران خاصی به شدن برخورد خواهد شد و یا در این راستا دستورالعمل صادر كند و قضات را به شدت عمل یا بعكس به ارفاق و ملایمت تشویق نماید در حقیقت استقلال قضائی را تحت تاثیر قرار می دهد كلیه مسئولان و دست اندر كاران قوه قضائیه كه نفوذ كلام دارند باید از این گونه امور پرهیز كنند. دادرس برای حفظ استقلال قضائی نباید این نوع توصیه ها و دستورالعملها را بپذیرد.

استقلال در برابر افكار عمومی _ بدون تردید افكار عمومی قابل احترام است . در یك جامعه دموكراسی هیچ ارزشی بالاتر از افكار عمومی نیست اما قضات در جوامع امروزی بر مبنای معیارهای قانونی صورت می گیرد. افكار عمومی باید هر چه زودتر در قالب قانون درآید و تا زمانی كه به این صفت آراسته نشده نباید در سرنوشت رای اثر بگذارد در نتیجه رای و صدور احكام نباید مدخلیت داشته باشد فرد بی گناهی را به لحاظ تسكین افكار عمومی بازداشت كردن و یا محكوم نمودن و یا بعكس فرد گناهكاری را به لحاظ تسكین افكار عمومی از مجازات معاف نمودن مطلوب دادرسیهای قضائی نیست و فرشته عدالت را سخت آزرده خاطر می كند.

استقلال در برابر سایر مقامات _ گفتیم استقلال قضائی مفهوم عام و كلی دارد و در برابر همه مقامات یكسان می باشد و بنابراین استقلال قضائی در برابر اعضای محترم شورای تشخیص مصلحت نظام شورای نگهبان نمایندگان قوه قضائیه مراجع قضائی و انتظامی باید محفوظ بماند و هیچ یك ار افراد و مقامات نباید در عملكرد قاضی مداخله كنند. هرگونه سفارش توصیه درخواست دستور و یا خواهش باید نادیده گرفته شود قاضی مستقل نباید به آنها توجهی داشته باشد.

آزاداندیشی قاضی _ برای این كه قاضی مستقل باشد و بتواند با اندیشه شخصی خود رای بدهد باید شخصیت خاص استقلال فكری و آزاداندیشی در او به وجود آید.

تمام انسانهای آزاداندیش نیستند.

بعضیها اسیر هوای نفس هستند. در گزینش قاضی علاوه بر جهات و صفات علمی باید مكارم ویژه اخلاقی مورد توجه قرار گیرد به آزاداندیشی و استقلال فكری قاضی باید توجه بیشتری مبذول گردد. عللی كه در طول دوران زندگی, انسان را از آزاد اندیشی باز می دارد و او را ضعیف و مطیع بار می آورد باید از جهات منفی گزینش قاضی به شمار آید.

فرد باید از ابتدا برای این امر خطیر تربیت شود. تغییر رتبه های اداری به قضایی و سپردن مشاغل قضایی به افرادی كه از ابتدای انتخاب شغل در این حرفه نبوده اند نتایج مطلوبی ندارد.

---