بیداری رویاها, اثری در امتداد فرزند خاک

نگاهی به فیلم سینمایی بیداری رویاها

بیداری رویاها چهارمین اثر سینمایی محمدعلی باشه آهنگر پس از "نیمه گمشده"، "نبات داغ"و "فرزند خاک" (فیلم تقدیر شده بیست و ششمین جشنواره فیلم فجر) است که نتوانست حضور پر بازتابی در جشنواره اخیر فیلم فجر داشته باشد. این فیلم گرچه به نظر می آید دنباله ای از فیلم پیشین آهنگر- فرزند خاک- و متاثر از همان نگاه خاص وی به مقوله جنگ ایران و عراق باشد اما هرگز نتوانسته است به توفیق این فیلم دست یافته و جذابیت های روایی- بصری آن را داشته باشد.

واقعه رخ داده در "بیداری رویاها" درامی واقع گرایانه و به دور از غلو است، همچون درام فرزند خاک که دغدغه بسیاری از خانواده های ایرانی پس از پایان جنگ بوده است. دستمایه اولیه فیلم، مانند"فرزند خاک" فقدان پدر خانواده ای است که جنگ، میان او و خانواده اش فاصله افکنده است. داستان همان فضای سال های پس از جنگ و تبعات آن را در بر دارد. شهیدان، مفقودین، اسرا و خانواده هایی که به نوعی درگیر این فقدان هستند; با این تفاوت که در بیداری رویاها همانطور که از نامش نیز پیداست رویاها به حقیقت می پیوندند و فرد از دست رفته که توسط عراقیان، مرده (شهید) اعلام شده خود با پای خود نزد خانواده اش باز می گردد و داستان از اینجا آغاز می شود. اتفاقی که در فرزند خاک به عکس می افتد و همسر رزمنده مفقود، خود به دنبال همسرش پا به خاک عراق می گذارد.

از این روست که در هر دو فیلم نقش همسر رزمنده به عنوان زنی که درام قصه از نبود شوهرش سر منشا گرفته، نقشی قابل تامل است. زن در "فرزند خاک" خود به دنبال شوهر مفقود سفر آغاز می کند اما در "بیداری رویاها" زن فارغ از کشف و شهود راز زنده بودن شوهر( به علت شنیدن خبر شهادت وی در سال های گذشته) به زندگی روزمره می پردازد، با برادر همسر شهید خود ازدواج می کند و هرگز انتظار بازگشت همسر پیشین خود را ندارد. در حالی که خبر شهادت کذب محض بوده و همسر وی در تمام این سال ها در اردوگاه عراقیان به سر می برده است.

عکس العمل زن پس از شنیدن بازگشت همسر نیز نکته قابل تاملی در مقایسه با عملکرد زن در "فرزند خاک" است. زن "فرزند خاک" خود مصر به یافتن شوهرمفقود و رسیدن به او با آغوش باز است اما زن"بیداری رویاها" از بازگشت شوهری که بیست سال نبوده ابراز خرسندی نمی کند و حتی از این اتفاق به دلیل شرایط موجود خود واهمه دارد و این پریشانی فکری همسر و برادر رزمنده است که بدنه اصلی قصه را می سازد.

با این وجود موضوعی که آهنگر در "بیداری رویاها" به نمایش درآورده گرچه قابل بحث و تاحدی نوین است اما نحوه پردازش آن از نقاط ضعفی نسبی برخوردار است.

شاید کیفیت فیلم "فرزند خاک" که در بیست و ششمین جشنواره فیلم فجر به بهترین فیلم از نگاه ملی لقب گرفت، توقع مخاطب را از کارگردان این اثر بالاتر از فیلمی چون "بیداری رویاها" می برد. تصاویر کشدار، ریتم کند، محتوای تکراری دیالوگ ها که خود سازنده سکانس های تکراری اند و روند صعودی بسیار کند فیلم، مخاطب را خسته و دلزده می کند و به سختی او را به نقطه اوج پرده پایانی فیلم می کشاند.

گرچه نقطه اوج پایان فیلم، خود تامل برانگیز و قابل تقدیر است اما بدنه ماجرا و داستان که بخش عمده فیلم را تشکیل می دهد به اشتیاق مخاطب در دیدن ادامه فیلم لطمه می زند. به بیان دیگر علی رغم ساختار کلاسیک حاکم بر قصه، فیلم از فقر شدید ماجرا و کمبود نفوذ زاویه دید کارگردان در عمق شخصیت ها رنج می برد. نه ماجرا و تقابل پر رنگی در طول فیلم دیده می شود و نه به ابعاد شخصیت ها به شکلی قابل توجه، نقب زده می شود و این معضل مهم، فیلم قابل تامل "بیداری رویاها" را به طور جدی تحت الشعاع قرار می دهد.

با این حال کارگردان در بازی گرفتن از بازیگران عملکرد مناسبی داشته و بازیگران نقش های اصلی و مکمل تا حد زیادی در ایفای نقششان موفق بوده اند.

نکته به نمایش درآمده در پرده آرام انتهای فیلم یا همان لحظات پایانی فیلم جای بحث و بررسی دارد. اینکه زن با وجود برنگشتن همسر سابق خود نزد خانواده و فدارکاری او جهت به هم نریختن اوضاع و زندگی سامان یافته همسرش، شوهر دوم خود را ترک می کند و این ترک کردن در حرکتی نمادین پشت چراغ قرمز، کنار خطوط غیرممتد عابر پیاده، وسط خیابانی خالی و با صدای بوقی گسسته صورت می گیرد! به نظر می رسد کارگردان چنین صحنه ای را به شکلی باز خلق نموده تا مخاطب خود قضاوت کند که در منتهای فیلمی رئال، چنین صحنه ای نمادین و نه چندان واقعی چه پیامی دارد و هر کس به زعم خود برداشتی از قصد و نیت کارگردان در نمایش این پایان بندی داشته باشد.

گویی کارگردان ترجیح داده برای هنری و پرمغز جلوه دادن اثر خود، رفتن یا نرفتن زن از زندگی دوم را چندان قطعی نشان ندهد و جای قضاوت های متفاوت را در ذهن بیننده باز نگه دارد.

نویسنده : حدیث جان بزرگی