جهانی شدن و توسعه جامعه اطلاعاتی

انقلاب ارتباطات و اطلاعات به سرعت اقتصاد , فرهنگ و سیاست جهان را دستخوش دگرگونی می کند و جهان را عملا به یک دهکدهٔ جهانی تبدیل می کند

● مقدمه

انقلاب ارتباطات و اطلاعات به سرعت اقتصاد ، فرهنگ و سیاست جهان را دستخوش دگرگونی می‌کند و جهان را عملا" به یک "دهکدهٔ جهانی" تبدیل می‌کند. رخدادهایی که در هر گوشه این سیاره رخ می‌دهد، در کمترین زمان به سراسر جهان مخابره می‌شود. تصمیمات و کارهای اقتصادی، بیش از پیش از پیامدهای جهانی برخوردار شده‌اند. اطلاعات و ارتباطات چنان به سرعت درون اقتصاد و جامعه انسجام می‌یابند که جهانی شدن و ظهور جوامع اطلاعاتی، واقعیتی اجتناب‌ناپذیر جلوه می‌کند. با این حال، همه ملت‌ها، گروه‌ها و افراد به‌طور هماهنگ و برابر در مزایای جهانی شدن و فن‌آوری‌های اطلاعاتی سهیم نیستند. از این‌رو، در سراسر جهان درباره امید به ایجاد طبیعتی آرمانی و بیم از افزایش شکاف دیجیتالی بحث‌های داغی درگرفته است که نوید دنیایی موفق و آرام را می‌دهد و هراس از برخوردهای مدنی و فرهنگی را برمی‌انگیزد. به نظر من، واقعیت در همین نهفته است.

بی‌شک، فن‌آوری اطلاعاتی نیروی قدرتمندی به‌شمار می‌آید، اما معتقدم که قوه ابتکار انسان قوی‌‌تر است و شیوه به‌کارگیری فن‌آوری اطلاعاتی در حل مشکلات و مسائل از اهمیت بسزایی برخوردار است. دانش، قدرت محسوب می‌شود. همیشه همینطور بوده است، چه در دوران ما قبل تاریخ که از آتش و سنگ به عنوان ابزار استفاده می‌شد و چه در عصر مدرن علوم هسته‌ای و فضایی و فن‌آوری‌های مربوط. با وجود این، ویژگی مثال‌های فوق در قدرت یا دانش نهفته نیست، بلکه ریشه در این واقعیت دارد که چون تعداد نسبتا" معدودی از مردم از دانش برخوردار بودند، پس به توانایی و اختیار دست می‌یافتند. انسان به تنهایی قادر به تولید دانش، تفکر مجرد و انتزاعی و ساخت ابزار و فن‌آوری هست. دانش از طریق ارتباطات و اطلاعات با دیگران تقسیم می‌شود. بنابراین، توانایی نظارت بر اطلاعات و ارتباطات، رمز قدرت به شمار می‌آید. بشر در طول تاریخ، از این ظرفیت برای تولید دانش و تقسیم مزایای آن برای دفع دشمن، جست‌و‌جوی غذا، کسب ثروت، تنظیم روابط انسانی و غیره بهره ‌برده است.

● عصر اطلاعات

تغییراتی که اکنون سراسر دنیا را درمی‌نوردد، نوید بخش دنیایی آزاد خواهد بود. امروز، پیشرفت بشر در حوزه فن‌آوری ارتباطات چنان دگرگونی بنیادی در زندگی پدید آورده است که بسیاری از جامعه‌شناسان سخن از طلوع عصری نوین می‌گویند: "عصر اطلاعات".

امروزه، رسانه‌ها از اعتباری بی‌سابقه برخوردارند. رسانه‌ها به عنوان رویکردی نهادینه برای ایجاد آگاهی و اطلاع‌رسانی به توده مردم پایه‌گذاری شدند و حال، مبدل به ابزاری برای تسلط بر زندگی ما شده‌اند. به جای اینکه شکلی از بیان فرهنگی باشد، خود تبدیل به یک فرهنگ شده است. قرار بود گزارشی از نحوه زندگی مردم تهیه کند، اما خودش مبدل به نحوه زندگی شده است. علاوه بر این، یکی از مهم‌ترین صنایع دوران ما به‌شمار می‌رود.

در حال حاضر، جوامع بسیاری در حال گذار از جوامع پیشرفته صنعتی به "جوامع اطلاعاتی" برخوردار از فن‌آوری رایانه‌ای، شبکه‌های ارتباطی و سایر اشکال ارتباطی پیشرفته بین فردی و سازمانی هستند. برخی از کشورهای غربی وارد عصر اطلاعات شده‌اند. در ایالات متحد، بیش از ۴۶ درصد نیروی کار درگیر فعالیت‌های اطلاعاتی هستند و بیش از ۵۵ درصد درآمد کارگری را به خود اختصاص داده‌اند.

کمپانی‌های چند ملیتی IT در جریان ایجاد وب گسترده شبکه‌های الکترونیکی ـ "شاهراه‌های اطلاعاتی" ـ متشکل از رشته‌های اپتیکی و رایانه‌ای هستند. این شبکه، کالاها و خدمات فراوانی را در دفتر یا منزل شما ارائه می‌دهد، خدماتی چون تصاویر ویدیویی، مکالمات تلفنی، اطلاعات انبوه در حوزه‌های گوناگون مورد استفاده کاربران یا مشتریان. بدین‌ترتیب، دگرگونی شیوه کار، زندگی و تفریح مردم را نوید می‌دهد.

به دلیل سقوط شدید قیمت‌ها، تصور گسترش همه جانبه ارتباطات امکان‌پذیر است. برآورد می‌شود که هر سال، قیمت ریز پردازنده ۲۲% ، حافظه رایانه ۴۰% و تجهیزات ارتباطی ۱۱% کاهش یابد. تا سال ۲۰۱۰ ـ حتی شاید زودتر ـ قیمت یک سیستم رایانه خانگی تقریبا" برابر با قیمت کنونی یک اتومبیل می‌شود. از این رو، مردم عادی نیز ـ هم‌چون کشورهای پیشرفته ـ توانایی خرید آن را پیدا می‌کنند. پیشگامان عرصه فن‌آوری‌های نوین ارتباطی، ظهور انقلابی فراگیر را در زمینهٔ فراوانی و تنوع اطلاعات پیش‌بینی کرده‌اند.

● همگرایی

اگر ویژگی‌های فن‌آوری‌های نوین ارتباطی را که با سرعت در حال تغییر فضای اطلاعاتی هزاره جدید هستند، بررسی کنیم. در واقع، اکثر فن‌آوری‌های نوین ارتباطی مذکور، چند دهه‌ای است که در کنار ما بوده‌اند. آنچه نسبتا" جدید به‌نظر می‌رسد، همگرایی و یکپارچگی این فن‌آوری‌هاست. ویژگی دیگر وضعیت کنونی ارتباطات در گستره فعالیت‌ها نهفته است که با یاری ریزپردازنده‌ها و "تراشه‌ها" ، نه تنها امکان آن فراهم شده است، بلکه از نقطه نظر اقتصادی نیز به صرفه است. پیامد و فرایند همگرایی و گستره فعالیت، ایجاد انقلاب در فن‌آوری‌های اطلاعاتی و دسترسی عامه مردم به آنهاست.

همگرایی‌ فن‌آوری‌های نوظهور مخابرات ی و رایانه‌ای عبارت است از تغییر فعالیت‌های تجاری، رسانه‌ای، سیستم‌های تلفن و تعاملات عمومی بشر. ما اکنون در آغاز راه دستیابی به ویدیوها و رایانه‌های شخصی دوسویه متصل به شبکه هستیم تا در حالی که با آرامش خاطر در خانه یا دفتر کار نشسته‌ایم، بتوانیم با تمامی نقاط دنیا، اطلاعات ردو بدل کنیم و به گفت‌و‌گوهای ویدیویی بپردازیم.

هم‌چنان که جهان به سوی اقتصاد مشتری محور پیش می‌رود، پول، کالا و خدمات هنگفتی گردآوری می‌شود. پیشرفت ماهواره و محاسبات سریع در سال‌های اخیر، برتری اقتصادی چشمگیری به کاربران پیشتاز ـ در مقایسه با آنان که عقب‌مانده‌اند ـ عطا کرده است. بدین‌ترتیب، سهم عمده‌ای در فن‌آوری نوین ارتباطی، در ابعاد جهانی دارند. اگرچه تا چند سال آینده، مسئولیت ـ اگر نگوییم قدرت ـ طراحی و تصمیم‌گیری در زمینه ارتباطات همچنان متوجه دولت‌هاست، اما اکنون فعالیت‌های بسیاری، خارج از حیطه آنها صورت می‌گیرد. در نتیجه، شرکت‌های چند ملیتی گسترش فراوان یافتند و از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شدند.

کشورهای پیشرفته غربی برای حفظ منافع اقتصادی و سیاسی خود، از طریق شرکت‌های چند ملیتی و مجاری تجاری، فن‌آوری‌های نوین ارتباطی را با فشار به درون کشورهای جهان سوم می‌رانند. این فشار با تلاش نخبگان حاکم بر کشورهای جهان سوم در زمینهٔ دستیابی به "تازه‌ها" و "بهترین‌ها" تداوم می‌یابد.

دگرگونی‌های انقلابی در فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطات، هم چالش و هم فرصت به‌شمار می‌روند. تب جدید مدرن‌سازی و پیشرفت در کنار گزینش جدیدترین فن‌آوری اطلاعاتی، موجب گسترش توانایی ارتباطات در سطوح گوناگون ـ داخل و خارج از سازمان می‌شود. فن‌آوری‌ها، کارایی و قابلیت‌ها را افزایش می‌دهند. شما با بهره‌گیری از تازه‌ترین فن‌آوری ارتباطی قادر به تکثیر سریع پیا‌م‌های خود خواهید بود تا با سرعت وحتی فورا" به دست مخاطبان برسد.

● تقسیم‌بندی دیجیتالی

فاصله چشمگیری میان کشورهای صنعتی و کشورهای در حال توسعه وجود دارد. حدود ۸۰ درصد جمعیت جهان در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند. سهم آنان از درآمد و مصرف منابع جهان، کمتر از ۲۰ درصد است. تقسیم‌بندی دیجیتالی، شگفت‌آورتر است. سهم کشورهای در حال توسعه از اینترنت، فقط ۱۰ درصد است. در ایالات متحد، ۵۶ درصد بزرگسالان به اینترنت دسترسی دارند، حال آنکه در کشورهای در حال توسعه، فقط ۳ـ۲درصد یا حتی کمتر، به اینترنت متصل هستند. در تمامی افریقا، فقط ۱۴ میلیون خط تلفن وجود دارد که کمتر از نیویورک یا توکیو است. یک سوم مردم جهان حتی یک بار در طول عمرشان تماس تلفنی برقرار نکرده‌اند. درآمد روزانه یک پنجم مردم جهان، فقط یک دلار است.

---