کار آری, بار نه

از منظر غرب, اشتغال, خود موضوعیت دارد و سرشت و طبیعت تکوینی زنان نادیده گرفته می شود

از منظر غرب، اشتغال، خود موضوعیت دارد و سرشت و طبیعت تکوینی زنان نادیده گرفته می‏شود. از این رو، در بسیاری از مواقع، به جای این که اشتغال زنان در خدمت نهاد خانواده قرار گیرد، به تعارض و تقابل با آن می‏پردازد و در بسیاری از موارد، موجب زوال نهاد مقدس خانواده می‏شود.

یکی از مسائلی که از دیرباز در میان مسلمانان مطرح بوده و گاه چالشی فکری و اجتماعی محسوب می‏شده، مسئله حضور زنان در عرصه‏های اجتماعی است. برخی مانع حضور زنان در عرصه‏های اجتماعی می‏شدند و بعضی دیگر آن را تجویز می‏کردند و در این مورد برای زنان نیز شانی مساوی با مردان در نظر می‏گرفتند .

در این مقاله کوشش شده است ‏به صورت مختصر مسئله حضور زنان در اجتماع با توجه به دیدگاههای غربی و اسلامی مورد بررسی قرار گیرد.

اشتغال از ابتدای زندگی بشر مورد توجه بوده است و یکی از مهمترین معیارهایی که جهان غرب برای تعیین جایگاه زن در اجتماع پذیرفته، میزان مشارکت زنان در زندگی اقتصادی و اشتغال آنان است. از سوی دیگر، یکی از مهمترین نقش‏های زن، نقشی است که در خانواده ایفا می‏کند. تردیدی نیست که خانواده یکی از ارکان جامعه و محور اساسی رشد و اعتلای انسان به شمار می‏رود. این نقش از منظر جهان غرب و غرب باوران بسیار کمرنگ و بی اهمیت بوده، و در برخی موارد، یکی از مشکلات فرا روی زنان قلمداد شده است.

● اشتغال زنان در غرب

یکی از موضوعاتی که در حوزه حقوق زنان مطرح است، اشتغال زنان است. غرب با نادیده گرفتن تفاوت‏های تکوینی و طبیعی زن و مرد، برابری حق اشتغال زنان و مردان را مطرح می‏کند. حال آن که دولت‏های غربی، خود در عمل با مشکلات و موانع زیادی در خصوص برابری حق اشتغال زنان و مردان روبه رو هستند، و تبعیض در این مورد کاملاً در جوامع غربی مشهود است.

در این جا به ذکر برخی از آن‏ها می‏پردازم:

«...در مجلس سنای آمریکا، برای مثال، تمام کرسی‏ها در اختیار مردان است. بیشتر صاحبان صنایع و اهل داد و ستد نیز مرد هستند. سرانجام مطالعه دیگری درباره رهبران نظامی آمریکا نشان می‏دهد که تمامشان از جنس مذکرند....

در جامعه شوروی، تسلط مردان از هر لحاظ چشمگیرتر است. علت این امر قدرت عظیمی است که رهبران این جوامع در اختیار دارند، و به این جهت، تمامی منصب‏ها را در قبضه خود قرار می‏دهند. در تمام سال‏های عمر اتحاد جماهیر شوروی، تنها یک زن به عضویت دفتر سیاسی حزب کمونیست درآمده است. حتی در کمیته مرکزی حزب کمونیست که بازتر است، زنان فقط ۳% اعضا را تشکیل می‏دادند. چنان که یکی از کارشناسان امر گفته است: موقعیت زنان در شوروی در اصل چندان تفاوتی با موقعیت زنان در جامعه سرمایه‏داری ندارد.

تقریباً در تمام جامعه‏های صنعتی که آمارهای لازم را انتشار داده‏اند، درآمد زنان به میزان قابل ملاحظه‏ای کمتر از درآمد مردان است.»۱

قرآن کریم، برای زنان همانند مردان، حق کسب و فعالیت اقتصادی قائل است: «برای مردان از آن چه کسب کرده‏اند، بهره‏ای است و برای زنان (نیز) از آن چه کسب کرده‏اند، بهره‏ای است.»از منظر غرب، اشتغال خود موضوعیت دارد و سرشت و طبیعت تکوینی زنان نادیده گرفته می‏شود. از این رو، در بسیاری از مواقع، به جای این که اشتغال زنان در خدمت نهاد خانواده قرار گیرد، به تعارض و تقابل با آن می‏پردازد و در بسیاری از موارد، موجب زوال نهاد مقدس خانواده می‏شود.

● دیدگاه اسلام در خصوص اشتغال زنان

در شاکله حقوق انسان در اسلام، مسأله‏ای تحت عنوان «حقوق جنسیّتی زن» مطرح شده است، که در تمامی قوانین اقتصادی، جزایی، عبادی، سیاسی و اجتماعی، به منظور حفظ توازن اجتماعی و اجرای عدالت، جاری است و امتیازات و تسهیلات اشتغال زنان، الهام گرفته از قانون الهی است.۲ در برنامه‏ریزی عدالت اجتماعی، به هیچ صنفی (اعم از زن و مرد) نباید ظلم و تبعیض وارد شود. اگر نگرش به زن، نگرشی خاص باشد و باعث شود که زن از جایگاه اصلی انسانی خود خارج شود، به تبع آن، مرد هم نمی‏تواند در جایگاه انسانی خود قرار گیرد.

یکی از نقش‏های مهم زن، نقش همسری و دیگری نقش مادری است. در نگرش اسلام، همیشه «انسان» و هدایت او مدنظر بوده، بدون این که زن یا مرد به تنهایی لحاظ شده باشد. از این رو، در طرح مباحث جدید مربوط به زنان، نباید منفعلانه برخورد کرد، بلکه باید با استفاده از مبانی متقن اسلامی، سعی کنیم به حل معضلات و مشکلات بپردازیم.

از دیدگاه اسلام، تفاوت‏های زن و مرد «تناسب» است، نه نقص و کمال. قانون خلقت خواسته است با این تفاوت‏ها تناسب بیشتری میان زن و مرد که قطعاً برای زندگی مشترک ساخته شده‏اند (و مجرد زیستن، انحراف از قانون خلقت است)، به وجود آورد.۳

زن در اسلام مجبور نیست برای خود یا خانواده‏اش کار کند و نفقه دادن از ناحیه مرد به زن واجب شرعی است. زن مکلّف به اشتغال نیست، مگر این که احتیاج به شغل داشته یا اشتغال برای او ضرورت یافته باشد و یا به سبب اَمری که وجوب کفایی اشتغال را برای زنان در بردارد و باید نیازهای جامعه با اشتغال برطرف شود.۴

قرآن کریم، برای زنان همانند مردان، حق کسب و فعالیت اقتصادی قائل است: «برای مردان از آن چه کسب کرده‏اند، بهره‏ای است و برای زنان (نیز) از آن چه کسب کرده‏اند، بهره‏ای است.»۵

اشتغال زنان در عصر پیامبر(ص) به شکلی گسترده به چشم می‏خورد و در تمامی شغل‏های رایج آن زمان، زنان حضور داشتند. زنان در این دوره به مشاغلی از قبیل پزشکی، تجارت و صنایع دستی اشتغال داشتند.۶

در تفکر اسلامی، حفظ و گسترش نهاد خانواده بر پایه ویژگی‏های فطری و طبیعی زن و مرد، اولویت و اهمیت خاصی دارد و در کنار آن، بر امکان اشتغال و استقلال مالی زنان تأکید شده است. اسلام اشتغال را برای زن هدف نمی‏داند، بلکه آن را در خدمت خانواده و رفاه و آسایش آن می‏پذیرد و اشتغال را به عنوان یکی از راه‏های افزایش قابلیت و شکوفایی استعداد زنان و در جهت تعالی و کمال آنان می‏پذیرد.

نویسنده: مجتبی اسماعیلی

شکوری_ گروه دین و اندیشه تبیان