هوش مصنوعی و سیستم های خبره و كاربرد آنها در كتابداری و اطلاع رسانی

نقطه آغاز ایجاد هوش مصنوعی اندكی بعد از جنگ جهانی دوم می باشد در آن زمان نوربرت واینر با توجه به مسایل سیبرنتیك , زمینه را برای پیشرفت هوش مصنوعی به وجود آورد در سال ۱۹۵۰ آلن تیورینگ آزمایشی مبنی بر این كه آیا ماشین قادر است با قراآیندهای مغز انسان رقابت نماید, مطرح كرد

نقطه آغاز ایجاد هوش مصنوعی اندكی بعد از جنگ جهانی دوم می باشد . در آن زمان (نوربرت واینر) با توجه به مسایل سیبرنتیك ، زمینه را برای پیشرفت هوش مصنوعی به وجود آورد . در سال ۱۹۵۰ ( آلن تیورینگ ) آزمایشی مبنی بر این كه آیا ماشین قادر است با قراآیندهای مغز انسان رقابت نماید، مطرح كرد.در سال ۱۹۵۶دركالج دارتموت

جلسه ای برگزار شد كه تحقیقات وسیع بر روی هوش مصنوعی با تشویق می نمود . دهه ۱۹۶۰ به عنوان دهه توسعه و پیشرفت تحقیقات در زمینهٔ هوش مصنوعی شناخته می شود . برنامه های بازی شطرنج و روبوت ها ، زمینه های انسانی تحقیقات هوش مصنوعی قلمداد می شدند . فنونی كه برای محدود كردن راهبردهای جستجو و طراحی روش های میان بر به منظور تصحیح پاسخ ها به كار می رفت تقش بارزی در پیشرفت استفاده از هوش مصنوعی ایفا كردند . دو زبان به نام های prolog و Lisp در این زمینه ها در آمریكا و اروپا متداول است . Lisp زبانی است كه بیش تر در ایالات متحده از آن استفاده می شود و prolog (برنامه ریزی در منطق ) بیش تر توسط اروپاییان و ژاپنی ها مورد استفاده قرار می گیرد . prolog یزان سطح بالا است و Lispدارای انعطاف بیش تری است . سیستم خبره ، زیر مجموعهٔ هوش مصنوعی است و اساسا" در برنامه های رایانه ای كه از دانش و فرایند های استنتاجی برای حل مسائلی كه نیازمند دانش انسان می باشد استفاده می كنند ، به كارگرفته می شدند . سیستم خبره باید دارای توانایی (اندیشیدن )،و به دانش انسان نزدیك باشد . در اینجا مزایای استفاده از سیستم خبره _كه تا اندازه ای پدیدهٔ جدیدی می باشد _را در كتابخانه ها مورد تحث قرار می دهیم . توانایی بالقوهٔ این سیستم كه براساس دانش می باشد ، نامحدود است هیچ فن آوری تا كنون نتوانسته همچون سیستم های خبره ، خدمات كتابخانه ها با چنین تغییر دهد.

ساختار سیستم های خبره

تعداد سیستم های خبرهٔ كتانخانه ای قابل خرید اندك است و اكثر این سیستم های كنابخانه ای به صورت داخلی طراحی می شدند . در خلال مراحل اولیهٔ ساخت سیستم های خبره ، كتابدار میباید با مهندس سیستم همكاری نزدیك داشته باشد. مهندس سیستن می تواند پیشنهادهای مفیدی را در طراحی و حمایت از سیستم های هوشمند ارائه كند . (هیز ) و همكاران (۴) پنج مرحله رادر روش شناسی ساخت و طراحی سیستم های هبره ذكر می نمایند :

شناسایی_ شناسایی عبارت است ار شناخت مسائل و محدوده ، و قبل از آن كه اهداف و مقاصد ساخت سیستم های خبره تبیین شود, صورت می گیرد . در این مرحله باید منابع مشخص شوند و همچنین برآوردی از منابع برای كاركنان د رایانه صورت گیرد .

تجسم یا مفهوم سازی _در این مرحله جنبه های اساسی پیشنهادی برای سیستم های خبره مورد بحث و فحص قرار می گیرند و سؤالاتی به قرار زیر مطرح می شوند :

_آیا سیستم خبره مورد نیاز است ؟

_آیا با استفاده از روش های جاری می توان به اهداف و مقاصد سازمان دست یافت ؟

_چه كسانی از سیستم خبره استفاده خواهند كرد؟

_چه كسانی سیستم را آموزش خواهند داد ؟

_هزینه / فایده استفاده از سیستم خبره چه مقدار خواهد بود ؟

۳.رسمی كردن _این مرحله , مرحلهٔبین تجسم و اجرا می باشد . در این زمان است كه تصمیم گرفته میشود چه راهبردها ,وسائل و تجهیزات , و زبان برنامه نویسی مورد استفاده قرار گیرد . در این مرحله مهندس سیستم می تواند نظرات ارزشمندی ارائه كند.

۴.اجرا_ این مرحله مشخص مس كند كه سیستم خبره تا چه حد به نیازهای كاربر پاسخ می دهد . ارزیابی باز خورد استفاده كاربران از سیستم در تصحیح سیستم بسیار با اهمیت است . كاربران به كتابدار و مهندس سیستن خواهند گفت كه روش های اعمال شده تا چه حد كاربرد دارند و تا چه اندازه واسط ارتباطی (۷) دستگاه راحت و مؤثر می باشد .

۵.ارزیابی _در مرحلهٔ ارزیابی ،كتابدار و مهندس سیستم به سؤالاتی همچون چه چیزی خطا و چه چیزی صحیح بوده ، پاسخ می گویند و آن ها را مورد ارزیابی قرار می دهند . باید به یادداشت كه سیستم خبره باكار آمد بدتر از آن است كه هیچگونه سیستم خبره ای نداشته باشیم . بهتر است ارزیابی به صورت منظم صورت گیرد تا مشخص شود كه آیا نیاز های كاربران محقق شده است یا خیر؟ در این زمینه باید كتابدار و متخصص سیستم به استانداردها نیز توجه هاص مبذول دارند.

در حال حاضر با پیشرفت علوم و فن آوری , دیگر لازم نیست كه انسان به طراحی نرم افزار بپردازد زیرا نرم افزارهایی در بازار موجود است كه به این نیاز ها پاسخ می گویند . از جمله این نرم افزارها می توان به (شل)(۸) اشاره كرد . نرم افزار شل برای ایجاد نوع بخصوصی از سیستم های خبره طراحی شده و برای قوانین متعددی استوار است كه اساس آن (اگر _پس)كس باشد.در حال حاضر ۵ نوع نرم افزار شل برای سیستم های خبره موجود و قابل نصب برروی رایانه های شخصی می باشد.(تاینی آنشتاین )(۹),(گورو)(۱۰) و (نالج پرو )(۱۱) از جملهٔ این نرم افزارها هستند .

كاربرد سیستم های خبره در كتابخانه ها

كاربرد سیستم های خبره و هوش مصنوعی در امور كتابخانه هنوز در مراحل اولیه است . چند پروژه در زمینه های كتابداری و خدمات اطلاع رسانی به مراجعان تحت بررسی قرار گرفته و در این زمینه خوش بینی زیادی مبنی بر به كارگیری سیستم های خبره در اكثر حوزه های كتابداری و اطلاع رسانی وجود دارد . مشكل اساسی كه در حال حاضر وجود دارد ایجاد (پایگاه دانش ) است .(۱۲) مثلا "سیستم هبره را می توان برای حوزهٔ بخصوص از خدمات مرجع ایجاد نمود , اما این سیستم قادر نیست (پایگاه دانش ) به وجود آورد كه در برگیرندهٔ كلیهٔ فعالیت های بخش مرجع باشد .

---