گریز از بطالت تابستانی

نگاهی به دلواپسی خانواده های ایرانی در فردای تعطیل مدرسه

در آغازین روزهای تابستان، پدران و مادران ایرانی دلواپس یک چیز هستند: «گریز از دام بطالت». وضع و حال خانواده‌های ایرانی در این روزها حکایت باغبانی است که در رفتن بهار خرم و سرسبز بی قرار آن است که مبادا گرمای بی رحم تابستان شکوفه نورس او را بخشکاند. میلیون‌ها خانواده ایرانی اکنون در استقبال از تابستان داغ دلواپس گذران ۹۰ روز دوری از مدرسه هستند. از ساعتی که کارنامه‌ خردادماه به دست اولیای دانش آموزان داده می شود، دلهره شیرین «تابستان» آغاز می شود. دانش‌آموزان در بازگشت از مدرسه به خانه نفس راحتی می کشند، آنها خستگی ۹ ماه تحصیل و یک ماه روزهای بی خوابی امتحان را از تن می‌روبند. اما آرامش این نونهالان، آغاز بی تابی والدین است.

بی تابی خانواده‌های ایرانی که چه باید کرد تا «طراوت و نشاط خواندن و نوشتن روزهای بهار در گرمای تابستان به رخوت نیالاید». در این گیرودار حکایت باغبان و بهار و شکوفه برای پدران و مادران ایرانی تکرار می شود که مبادا جوانه‌های آنها در بوستان دانش در این‌ سه ماه تعطیل تابستان روی آفت ببیند و شعله اشتیاق به آموختن و اندوختن علم در دل‌ بچه‌ها فروکش کند.

به این صورت چندی است که « تابستان» معنی و مفهوم دگرگونه‌ای نزد خانواده‌ها یافته است.در نگاه پدران و مادران، سه ماه دوری از مدرسه، به معنی دورماندن از کتاب و قلم و وداع با معلم و تعلیم نیست. کوشش همه پدران و مادران این است که روزهای شیرین فراغت فصل تابستان پرده غفلت به روی علاقه آنها به کتاب و درس نیفکند.

این رمز و کلید معمای استقبال میلیون‌ها ایرانی از «کلاس‌های تابستانی» است. برای خانواده‌هایی که دلواپس حفظ آهنگ رشد و نمو علمی فرزندان خویش هستند کلاس‌های تابستان حکم یک پل ارتباطی را دارد که روزهای پرجنب و جوش خرداد را به روزهای ملایم مهر پیوند می زند. همه چیز در فاصله خرداد تا گشایش کلاس‌های تابستان دست به دست هم می‌دهد تا حلاوت خواندن و نوشتن از کام و ذهن نوجوان ایرانی رخت بر نبندد. واقعیت این است که اغلب بچه ها ترجیح می‌دهند تعطیلات را در خانه و پای تلویزیون و کامپیوتر بگذرانند که به اعتقاد کارشناسان این بخش از گرایش بچه ها موجب بی تحرکی، انزوای اجتماعی، کسالت و درون گرایی می‌شود لذا شرکت در کلاس‌های تابستانی علاوه بر انس با دانش حتی موجب تقویت اعتماد به نفس و بهبود روابط اجتماعی کودکان می‌گردد.

● سقفی نه‌چندان بلند برای انتظارات والدین

آیا تا به حال به این سؤال فکر کرده‌اید که چرا دامنه استقبال از کلاس‌های تابستانی با وجود هزینه‌های مالی زیاد و بار مشقتی که بر دوش خانواده‌ها می نهند روز به روز گسترده می شود و صف داوطلبان این کلاس‌ها افزون تر می گردد؟ وجود صدها مرکز آموزشی با نام‌ها و نمادهای رنگارنگ در هر کوی و برزن پاسخی به این دغدغه فراگیر و ملی است. کمتر شهر و شهرستانی را می‌توان یافت که در این روزهای گرم، سطح خیابان‌ها و میادین آن با آگهی کلاس‌های تابستانی پوشیده نباشد. تب شرکت در این کلاس‌ها به همه خانه‌ها و منازل ایرانی‌ها سرایت کرده است. جوان و نوجوان ایرانی پذیرفته است که در میان برنامه‌ تفنن و تفریح و گردش تابستانی، ساعتی را پای درس و کلاس‌های فوق العاده تیر و مرداد ماه سپری کند. به این صورت تابستان نیز بخشی از تقویم علمی و آموزشی کشور شده است.

کلاس‌های تابستانی هنوز تجربه‌ای پر از نقص و کمبود فراوان است اما تنها راهی است که به خانواده‌ها امید و آرامش می بخشد که «جریان جوشان تعلیم» دچار وقفه نمی شود. سطح انتظارات خانواده‌های ایرانی از کلاس‌های تابستانی چندان بلند و بالا نیست. آنها توقع ندارند در این دوره‌های کوتاه و فشرده، جهش و انقلابی در ذهن فرزندانشان به وقوع بپیوندد اما در عین حال این توقع بجا را دارند که این دوره‌ها، کسالت و کرختی تابستان را از نهال‌های نورس‌شان دور سازد، بنابراین مدیران و کارگزاران کلاس‌های تابستانی را گریزی از این مسئولیت نیست که شور واشتیاق آموختن و انس با کتاب و درس را در میان دانش آموزان زنده نگه دارند.

● ظرافت‌های یک تصمیم

قضاوت‌ها درباره فواید و ثمرات کلاس‌های تابستانی یکسان نیست. هنوز برآورد دقیقی از میزان کارآمدی و بازدهی این دوره‌ها صورت نگرفته است. نگاه بسیاری از خانواده به چشم انداز کلاس‌های تابستانی به انتقاد آمیخته است. از بسیاری محافل خانوادگی این زمزمه اعتراض‌ به گوش می‌رسد که مؤسسات و مراکز آموزشی در ازای هزینه‌ای که از سبد خانوارها کم می کنند خدمات سزاواری عرضه نمی کنند. یا آنکه برخی از این مؤسسات در پی تحصیل و انباشت سرمایه و ثروت رفته‌اند و شأن و کارکرد علمی و آموزشی آنها زیر سؤال است.

با همه این معایب و نواقص کلاس‌های تابستانی تجربه‌ای نیست که کنار گذاشته شود. حتی پدران و مادرانی که گلایه هایی از عملکرد کلاس‌های تابستانی دارند این روزها دست در دست فرزندان خویش در صف مؤسسات آموزشی ایستاده‌اند. پیداست که گلایه‌ها و دلخوری‌ها وقتی پای رقابت برای آینده فرزند به میان آید رنگ می بازد و فراموش می‌شود.

به باور اغلب کارشناسان، راه‌های کارآمدسازی کلاس‌های تابستانی به دولت یا آموزش و پرورش ختم نمی شود و در این مسیر انتخاب و تصمیم خانواده‌ها نقش تعیین کننده ‌دارد. از جمله عواملی که می‌تواند کلاس‌های تابستانی را به جایگاه واقعی شان باز گرداند این است که اجبار و اکراه در تصمیم‌گیری خانواده‌ها برای فرستادن فرزاندنشان به این کلاس‌ها کنار رود. ماهیت و فلسفه وجودی کلاس‌های تابستانی به «اختیار و رضایت‌مندی دانش آموزان» گره خورده است. وقتی در تصمیم گیری اولیا کلاس‌های اختیاری تابستان به امری اجباری تبدیل شود آن‌گاه پای پدیده‌های مخربی به نام چشم و هم‌چشمی یا قهر و لجبازی فرزندان به میان می‌آید که متأسفانه اکنون دامنگیر بسیاری از خانواده‌ها است و همین زنجیره چشم و هم‌چشمی فرصتی برای عده‌ای فراهم می کند که سفره کسب و تجارت را در بوستان دانش بگسترند.

کارشناسان در تحقیقات گوناگون خویش به این نتیجه رسیده‌اند که دو عامل «انگیزه و نیاز» تضمین کننده فایده مندی کلاس‌های تابستانی است. بزرگترین خطا این است که جای این انگیزه و علاقه دانش‌آموز را «تصمیم‌های آمرانه» اولیا بگیرد، شرکت در کلاس‌های تابستانی اگر همراه با فشار روانی خانواده باشد، تأثیر نامطلوبی به جا می‌گذارد. فراموش نکنیم که برنامه ریزی برای تابستان بچه‌ها از ظرایف و حساسیتی بیش از ایام مهر و خرداد برخوردار است پس تنها اگر انتخاب‌های ما درست و دقیق انجام گیرد، می‌تواند رشد استعدادها و افزایش توانایی دانش‌آموزان را تضمین کند.