مفهوم جنگ در اندیشه های معاصر

مفهوم "جنگ"، تعبیر و واژه ای است که در اندیشه های نوین حقوق بین الملل دارای خاستگاه خاصی می باشد. از این رو هر کدام از اندیشمندان، حقوقدانان و متفکران غربی به فراخور دانش خویش، …

مفهوم "جنگ"، تعبیر و واژه ای است که در اندیشه های نوین حقوق بین الملل دارای خاستگاه خاصی می باشد. از این رو هر کدام از اندیشمندان، حقوقدانان و متفکران غربی به فراخور دانش خویش، به تبیین دیدگاه خود در تحلیل این مفهوم مبادرت ورزیده اند. "اپنهایم" (‏openhiem‏) در تعریف خویش از جنگ بیان

می‌دارد: "جنگ عبارت است از جدل بین دو دولت از طریق نیروی نظامی و قوای مسلحانه با هدف غلبه و تفوق بر یکدیگر و اعمال شرایط دلخواه توسط طرف پیروز". "وردوس" (‏Verdoss‏) ‏‎ ‎جنگ را جدلی مسلحانه بین دولت ها تلقی می نماید که در طی آن کلیه روابط صلح آمیز و مسالمت بار به حالت تعلیق و و قفه درآمده است. در تعریفی دیگر آمده است، "جنگ عبارت از مجموعه ای از اقدامات و عملیات مسلحانه و قهرآمیز است که در چهار چوب مناسبات کشورها رخ داده و موجب اجرای اصول و قواعد خاصی در مناسبات بین دو کشور و حتی در مناسبات با دیگر کشورهای ثالث نیز می گردد". با آنکه در تعریف مفهوم جنگ بین اندیشمندان غربی اتفاق نظر وجود ندارد، ولی

می‌توان وجه اشتراک این تعاریف را در شاخصه‌های ذیل اجمالاً مورد بررسی قرار داد:

۱) عاملین جنگ؛

همان گونه که بیان گشت، جنگ عبارت از نبرد مسلحانه بین دو دولت است. با این توصیف، نخستین وجه اشتراک تعاریف جنگ مربوط به عنصر عامل جنگ می باشد. به عبارت دیگر عاملان جنگ، دولت ها و کشورها می باشند. "ژان ژاک روسو" در این باره اذعان می دارد که جنگ به هیچ روی، رابطه بین انسان با انسان نبوده، بلکه جنگ رابطه ای است بین کشور با کشور دیگر که در این رابطه، افراد انسانی نه به عنوان انسان با انسان بلکه تحت عنوان شهروند به دفاع از کشور خود با کشور دیگری نبرد می نمایند.‏

۲) انگیزه جنگ؛

بی تردید جنگ مبتنی بر اقدامات قهرآمیز و مسلحانه می باشد که بر اراده قطعی عاملان آن اتکاء دارد. انگیزه، نیت و قصد از درگیری در جنگ، انجام تدابیر و عملیات خصمانه و مسلحانه و در واقع تنیدن روابط مسالمت آمیز و دیپلماتیک می باشد. در این مفهوم، انگیزه جنگ به نیت خصمانه ضمنی (‏Implied Belligerent Intent‏) موسوم می باشد.‏

۳) نوع عملیات؛

اعمال خشونت و انجام اقدامات خشونت آمیز از ویژگی های مشترک جنگ ها و نبردهای بین المللی می باشد. بنابراین استفاده از زور و توسل به قوای نظامی از شرایط و نشانه های تداوم نبرد مسلحانه و عملیات جنگی است. البته باید خاطر نشان نمود با تعلیق عملیات نظامی، یک حالت و وضعیت جدیدی حادث می گردد که موسوم به "حالت نه جنگ و نه صلح" است و وضعیت "ترک مخاصمه" یا "آتش بس" نام دارد. همچنین جنگ با حالت یا وضعیت جنگی نیز تفاوت دارد. در حالت جنگی، وضعیت استراتژیک جدیدی بدون کاربرد نیروی نظامی و قوای مسلحانه شکل می گیرد. ‏

۴) غایت و هدف؛‏

عملیات جنگی و نبردهای مسلحانه در طول تاریخ دارای اهداف و غایت های مختلفی بوده اند. به عنوان نمونه می توان به اهدافی چون کشورگشایی، دفاع مشروع، تضمین امنیت و منافع ملی، تغییر نظام حقوقی، دفاع مشروع و از این قبیل اشاره نمود.‏در عبارتی کوتاه می توان بیان نمود که جنگ عبارت است از نبرد مسلحانه بین دو یا چند دولت با انگیزه خصمانه و با اتخاذ اقدامات و عملیات نظامی که ممکن است سرپوشی از اهداف منافع ملی یا بین المللی و انگیزه های مشروع یا غیر‌مشروع را داشته باشد.‏

لیلا نعمتی

منابع:

ـ حسینی، ابراهیم؛ اصل منع توسل به زور و موارد استثنای آن در اسلام و حقوق بین الملل معاصر؛ تهران: دفتر نشر معارف؛ ۱۳۸۲.

ـ Robert l.Bledsoe & Boleslaw A.Boezek: The International law Dictionary:England:oxford.۷۹۸۷.p۳۴۳.