درباره علم خلاقیت شناسی

واژه « خلاقیت شناسی » از لحاظ ساختار واژگانی مانند واژه های « زیست شناسی » , « زمین شناسی » , « جامعه شناسی » , « روان شناسی » و دیگر واژه های مشابه می باشد

واژه « خلاقیت شناسی » از لحاظ ساختار واژگانی مانند واژه های « زیست شناسی » ، « زمین شناسی » ، « جامعه شناسی » ، « روان شناسی » و دیگر واژه های مشابه می باشد .

مطالعه در باره خلاقیت و نوآوری حداقل از اوایل قرن بیستم مورد توجه قرار گرفته و در نیمه دوم قرن بیستم به عنوان یک حوزه علمی پژوهشی فعال ، مطالعات زیادی توسط پژوهشگران متعدد از رشته ها و خواستگاههای علمی گوناگون درکشورهای مختلف انجام شده است . از جمله پژوهشگران و صاحبنظران برجسته ای مانند گیلفیلان ، آسبورن ، تورنس ، گیلفورد ، آلتشولر ، ماگیاری بک و.... .

اما رشته ی علمی جامع با هویت مستقل به نام « خلاقیت شناسی » توسط دکتر سیدمهدی گلستان هاشمی در پی مطالعات و پژوهش های چندین ساله گسترده ، برای اولین بار در جهان در سال ۱۳۷۸ پایه گذاری و تبیین شده و از آن پس به تدریج به محافل علمی ایران و دیگرکشورهای مختلف جهان معرفی گردیده و در حال حاضر بنیانگذاری این رشته علمی به نام ایشان و ایران در سطح بین المللی ثبت شده است و در محافل و مراکز علمی مرتبط کشورهای مختلف، از پژوهشگران و صاحبنظران برجسته و فعال در حوزه علمی خلاقیت و نوآوری محسوب می شود .

دکترسیدمهدی گلستان هاشمی ضمن بنیانگذاری و تبیین و توسعه رشته علمی تخصصی نوین میان رشته ای و چند رشته ای مستقل « خلاقیت شناسی » در جهان و داشتن ابداعات و نظریه های متعدد در این حوزه علمی تخصصی ، از پیشگامان معرفی و رشد و توسعه شاخه های مهمی از خلاقیت شناسی مانند :

« خلاقیت شناسی TRIZ » ( نظریه حل ابداعی مسئله ) « خلاقیت شناسی بیونیکی » و « کارآفرینی » در ایران می باشد .

رشته علمی خلاقیت شناسی ، یک حوزه علمی میان رشته ای و چند رشته ای است . یعنی این رشته ، تلفیقی خلاق و هدفمند از اصول و مفاهیم رشته هائی از علوم انسانی و اجتماعی ،علوم پایه و علوم فنی مهندسی می باشد ، بنابراین باید توجه داشت که کلمه « خلاقیت » به تنهائی با علم « خلاقیت شناسی » تفاوت بسیار زیادی دارد و نباید ذهن ما با دیدن کلمه خلاقیت متوجه یک مفهوم متداول و قالبی شود ، همان طور که معنی « زیست » با « علم زیست شناسی »، یا کلمه « زمین » با « علم زمین شناسی » و... کاملا متفاوت است و فرق زیادی دارند .

بنابراین درطبقه بندی های جدید علوم ، این علم جزو « علوم بین رشته ای و چند رشته ای » قرار می گیرد و فقط مثلا جزو علوم فنی مهندسی یا فقط جزو علوم انسانی نیست .

بر حسب این که فرایندها و پدیده های خلاقیت و نوآوری یعنی کلیه ابداعات و اختراعات در همه زمینه ها ( علمی ، فناورانه ، صنعتی ، سازمانی ، هنری ، اجتماعی و غیره ) از چه جنبه یا رویکرد و چه نوع روش شناسی مورد مطالعه و بررسی قرار بگیرند ، انواع شاخه ها یا گرایش های علم خلاقیت شناسی شکل می گیرند . بر این اساس علم خلاقیت شناسی شامل شاخه ها یا گرایش های تخصصی زیر می باشند ( گلستان هاشمی ، ۱۳۸۰، ۱۳۸۹) :

۱- « خلاقیت شناسی روانشناختی » .

۲- « خلاقیت شناسی جامعه شناختی » .

۳- « خلاقیت شناسی پرورشی » .

۴- « خلاقیت شناسی سازمانی و مدیریتی » - مدیریت خلاقیت و نوآوری .

۵- « خلاقیت شناسی تاریخی » .

۶- « خلاقیت شناسی آینده شناختی » .

۷- « خلاقیت شناسی TRIZ » ( خلاقیت شناسی تحلیلی اختراعات : اختراع شناسی تحلیلی ) .

۸- « خلاقیت شناسی HS-TRIZ » ( خلاقیت شناسی تحلیلی نظام های غیر فنی ) .

۹- « خلاقیت شناسی طبیعت محور ( بیونیکی ) .

۱۰- « خلاقیت شناسی طبیعت محور ( بیوایسکی ) .

۱۱- « خلاقیت شناسی اقتصادی » .

۱۲- « خلاقیت شناسی فلسفی » .

به طور خیلی خلاصه مهم ترین اقدامات و گام های علمی دکتر سید مهدی گلستان هاشمی برای پایه گذاری ، تبیین و معرفی خلاقیت شناسی به عنوان یک حوزه علمی تخصصی با هویت مستقل به جامعه علمی ایران و جهان موارد زیر می باشند :

۱- مطالعات و پژوهش های ممتد و گسترده و عمیق در باره موضوعات خلاقیت و نوآوری از سال ۱۳۷۳ ، تاسیس موسسه ای علمی در این خصوص در سال ۱۳۷۳ ، تحلیل ها و طراحی مدل های مفهومی و پایه گذاری و تبیین در حدود سال های ۱۳۷۷ و ۱۳۷۸.

۲- ارائه و معرفی از طریق نگارش مقالات علمی تخصصی در این باره .

مقالاتی مانند موارد زیر :

- « تصویر ذهنی و نقش آن در یادگیری و خلاقیت » ( ۱۳۷۵ ). مجله اطلاعات علمی ، شماره ۲۰۱ ، خرداد ۱۳۷۵ .

- « خلاقیت و نوآوری » (۱۳۷۵ ) . جشنواره بین المللی خوارزمی ، بخش دانش آموزی ، بهمن ۱۳۷۵ .

- « کاربرد شیوه مدیریتی خلاق در سازمان و مدیریت آموزشی » (۱۳۷۶ ) . کنفرانس نوآوری در سازمان و مدیریت آموزشی ، پژوهشکده تعلیم و تربیت ، تهران ، آبان ۱۳۷۶ .

- « روش های آموزشی انگیزشی خلاق » ( ۱۳۷۷ ). کنفرانس تکنولوژی آموزشی ، دانشگاه علامه طباطبائی ، اردیبهشت ۱۳۷۷ .

- « علوم را با شیوه های خلاق بیاموزید » (۱۳۷۷). مجله اطلاعات علمی ، شماره ۲۳۱ ، آذر۱۳۷۷.

- « خلاقیت شناسی علوم پایه فیزیک و شیمی » ( ۱۳۷۹ ) . فصلنامه پژوهشی مجتمع دانشگاهی علوم . شماره ۲ ، زمستان ۱۳۷۹ .

- « فرهنگ خلاقیت و توسعه » ( ۱۳۷۹ ) . همایش بین المللی رویکرد فرهنگی به جغرافیا . دانشگاه فردوسی مشهد .

- « جایگاه نوآوری در مدیریت آینده سازمان ها » ( ۱۳۷۹ ) . ماهنامه تدبیر ، سازمان مدیریت صنعتی ، شماره ۱۰۷ ، آبان ۱۳۷۹ .

- « خلاقیت شناسی نظام پیشنهادها » ( مدل خلاقیت شناختی نظام پیشنهادها و نقش TRIZ در نظام پیشنهادها ) .

(۱۳۸۰ ). سومین همایش نظام پیشنهادها ، ۸و۹ اسفند ۱۳۸۰ ، دانشکده مدیریت دانشگاه تهران .

- « نقش خلاقیت شناسی و نظریه TRIZ در مدیریت کیفیت » ( ۱۳۸۰) . نشریه مدیریت کیفیت ، شماره ۱۸ ، دی ۱۳۸۰ ، انجمن مدیریت کیفیت ایران .

- « نقش نظریه حل مسئله ابداعی TRIZ در مراکز تحقیق و توسعه » ( ۱۳۸۰ ) . سومین همایش بین المللی مراکز تحقیق و توسعه صنایع و معادن ، تهران ،۲و۳ دی ۱۳۸۰ .

- « نقش خلاقیت شناسی کاربردی و نظریه TRIZ در مدیریت کیفیت جامع ( TQM ) » ( ۱۳۸۰) . چهارمین همایش سالانه ممیزین و سر ممیزین مدیریت کیفیت ، مرکز آموزش و تحقیقات صنعتی ایران ، اسفند ۱۳۸۰ .

- « خلاقیت شناسی علوم پژشکی و کارآفرینی » ( ۱۳۸۰ ) . کنگره کارآفرینی در بخش بهداشت و درمان ، دانشگاه علوم پزشکی شیراز ، ۲۶و۲۷ دی ۱۳۸۰ .

- « فناوری خلاقیت » ( ۱۳۸۰ ) . فصلنامه سیاست علمی و پژوهشی رهیافت ، شورای پژوهش های علمی کشور ، شماره ۲۶ ، زمستان ۱۳۸۰ .

- « خلاقیت و نوآوری سازمانی و فناورانه » ( ۱۳۸۰ ) . فصلنامه سیاست علمی و پژوهشی رهیافت ، شورای پژوهش های علمی کشور ، شماره ۲۶ ، زمستان ۱۳۸۰ .

- « خلاقیت شناسی تعاون » ( ۱۳۸۱ ). ماهنامه تعاون ، شماره ۲۲۳ ، آبان ۱۳۸۱ .

- « سیستم حل مسئله ابداعی و خلاقیت و نوآوری نظام یافته TRIZ » (۱۳۸۱ ) . مجله مدیریت انجمن مدیریت ایران ، شماره ۵۹ و۶۰ ، فروردین و اردیبهشت ۱۳۸۱ .

- « نقش خلاقیت شناسی کاربردی و نظریه TRIZ در تحقیقات فنی مهندسی » ( ۱۳۸۱ ) . دومین همایش روش های تحقیق در علوم و فنون مهندسی » . دانشکده فنی مهندسی دانشگاه امام حسین ( ع ) . تهران ، اردیبهشت ۱۳۸۱ .

- « مدیریت و مهندسی کیفیت ( QEM) و مدیریت و مهندسی خلاقیت و نوآوری ( CIEM ) (۱۳۸۱ ) سومین کنفرانس بین المللی مدیریت کیفیت ، تهران ، ۱۷ تا ۱۹ آذر ۱۳۸۱ .

- « خلاقیت شناسی ارتباط دولت ، دانشگاه و صنعت » ( ۱۳۸۱ ) . کنگره سراسری همکاری های دولت ، دانشگاه و صنعت برای توسعه ملی ، تهران ،

۲۶و ۲۷ آذر ۱۳۸۱ .

این مقالات به احتمال خیلی زیاد جزو اولین مقالات علمی فارسی در باره دانش خلاقیت شناسی TRIZ نیز می باشند .

( در تاریخ ۱۲ نوامبر ۲۰۰۲( آبان ۱۳۸۱ ) ، داریل من ، رئیس وقت انجمن TRIZ اروپا ( ETRIA ) طی نامه ای ، عضویت افتخاری ایشان را در انجمن مذکور اعلام می دارد ) .

و مقالات متعدد دیگر فارسی و انگلیسی تا سال ۱۳۹۰ .

۳- ارائه خلاصه نتایج پژوهشی با نگارش کتاب :

« مقدمه ای برعلم خلاقیت شناسی ، دانش خلاقیت و نوآوری » در طی سالهای ۱۳۷۸و ۱۳۷۹ توسط نامبرده و ارائه آن به انتشارات جهاد دانشگاهی در سال ۱۳۸۱ و انتشار آن در سال ۱۳۸۲ .

و نیز نگارش و انتشار کتاب :

از مجموعه علوم خلاقیت شناسی : « مبانی علم کارآفرینی ( دانش مهندسی کارآفرینی ) در سال ۱۳۸۲ .

۴- ارائه درخواست انتشار مجله خلاقیت شناسی در سال ۱۳۷۹ و اخذ امتیاز رسمی آن درتابستان ۱۳۸۱ و انتشار اولین شماره آن در تابستان ۱۳۸۲( پس از بازگشت از سفر علمی آموزشی ژاپن و ارتباط با پروفسور ناکاگاوا از پیشگامان توسعه TRIZ در ژاپن ) .

نام اولیه این فصلنامه « خلاقیت شناسی و کارآفرینی » بوده ( که اولین مجله کارآفرینی ایران می باشد ) سپس نام آن به « علوم خلاقیت شناسی وحل مسئله ابداعی ( TRIZ ) »تغییر می یابد .

این مجله تنها مجله تخصصی علم خلاقیت شناسی در جهان و ایران ، اولین مجله کارآفرینی ایران ،اولین و تنها مجلهُُTRIZ ایران و از معدود مجلات با موضوعات خلاقیت ، نوآوری ، حل خلاق مسئله و TRIZ در سطح جهان می باشد ( که البته تا کنون به فارسی بوده است ) .

ارائه مقالات متعدد از جمله موارد زیر :

- « خلاقیت شناسی و دانشTRIZ » ( ۱۳۸۲ ) . فصلنامه علوم خلاقیت شناسی و حل مسئله ابداعی TRIZ )) ( خلاقیت شناسی و کارآفرینی ) . شماره اول ، تابستان ۱۳۸۲ .

- « خلاقیت شناسی کارآفرینی » ( ۱۳۸۲ ) . فصلنامه علوم خلاقیت شناسی و حل مسئله ابداعی TRIZ )) ( خلاقیت شناسی و کارآفرینی ) . شماره اول ، تابستان ۱۳۸۲ .

- « رویکرد خلاقیت شناختی TRIZ» ( ۱۳۸۲ ) . فصلنامه علوم خلاقیت شناسی و حل مسئله ابداعی TRIZ )) ( خلاقیت شناسی و کارآفرینی ) . شماره دوم ، پائیز۱۳۸۲ .

- « خلاقیت شناسی کار در سازمان های صنعتی » ( ۱۳۸۲ ) . فصلنامه علوم خلاقیت شناسی و حل مسئله ابداعی TRIZ )) ( خلاقیت شناسی و کارآفرینی ) . شماره سوم ، زمستان۱۳۸۲ .

- « مفاهیم مهندسی کارآفرینی » ( ۱۳۸۲ ) . فصلنامه علوم

خلاقیت شناسی و حل مسئله ابداعی TRIZ )( خلاقیت شناسی و کارآفرینی ) . شماره سوم ، زمستان۱۳۸۲ .

- « خلاقیت شناسی مدیریت بهره وری » ( ۱۳۸۳ ). فصلنامه علوم خلاقیت شناسی و حل مسئله ابداعی TRIZ )) ( خلاقیت شناسی و کارآفرینی ) . شماره چهار ، بهار ۱۳۸۳.

- « نظریه خلاقیت شناسی ماگیاری بک » ( ۱۳۸۳ ) . فصلنامه علوم خلاقیت شناسی و حل مسئله ابداعی TRIZ )) ( خلاقیت شناسی و کارآفرینی ) . شماره شش ، پائیز۱۳۸۳ .

- « مسئله و TRIZ » ( ۱۳۸۳). فصلنامه علوم خلاقیت شناسی و حل مسئله ابداعی TRIZ (خلاقیت شناسی و کارآفرینی ) . شماره شش، پائیز۱۳۸۳ .

- « خلاقیت شناسی فیزیک » (۱۳۸۳) . فصلنامه علوم خلاقیت شناسی و حل مسئله ابداعی TRIZ ( خلاقیت شناسی و کارآفرینی ) . شماره شش ، پائیز۱۳۸۳ .

- « خلاقیت شناسی سازمانی و مدیریتی : مدیریت استراتژیک خلاقیت و نوآوری »

(۱۳۸۳). فصلنامه علوم خلاقیت شناسی و حل مسئله ابداعی TRIZ )). شماره هفت ،زمستان۱۳۸۳ .

- « خلاقیت شناسی سازمانی و مدیریتی : سیستم TCIM ( نظام مدیریت خلاقیت و نوآوری فراگیر ) . فصلنامه علوم خلاقیت شناسی و حل مسئله ابداعی TRIZ )). شماره هشت ، بهار۱۳۸۴

- « شاخه های دانش خلاقیت شناسی بیونیکی » ( ۱۳۸۴ ) . فصلنامه علوم

خلاقیت شناسی و حل مسئله ابداعی TRIZ . شماره نه ، تابستان ۱۳۸۴.

- « خلاقیت شناسی عمومی : تعاریف و مفاهیم خلاقیت و نوآوری » ( ۱۳۸۴ ) . فصلنامه علومخلاقیت شناسی و حل مسئله ابداعی TRIZ )). شماره ده و یازده ، پائیز و زمستان۱۳۸۴.

- « خلاقیت شناسی سازمانی نظام پیشنهادها و مدیریت خلاقیت و نوآوری

جامع ( TCIM ) . فصلنامه علوم خلاقیت شناسی و حل مسئله ابداعی TRIZ . شماره دوازده ، بهار۱۳۸۵.

- و ده ها مقاله علمی انگلیسی در کنفرانس های بین المللی .

۵- ارائه سمینارها و سخنرانی های علمی ، طراحی وتدریس

دوره ها و کارگاههای آموزشی متعدد در دانشگاهها و سازمان های مختلف کشور .

۶- تبدیل تدریجی موسسه علمی تاسیس شده در سال ۱۳۷۳ به « پژوهشکده علوم خلاقیت شناسی ، تریز و مهندسی و مدیریت نوآوری »

برای طراحی وانجام مطالعات وپژوهش های تخصصی حرفه ای و کنفرانس های علمی در این خصوص .

و نیز طراحی « مرکز بین المللی علم خلاقیت شناسی » ( ICSC ) .

۷- انجام پژوهش های تخصصی و حرفه ای متعدد در حوزه شاخه های علم خلاقیت شناسی و توسعه آن ، و ارائه مقالات علمی مربوطه به ژورنال ها و کنفرانس های علمی بین المللی مرتبط در کشورهای مختلف ؛ ( مانند آمریکا ، استرالیا ، ژاپن ، آلمان ، بلژیک ، فرانسه ، انگلستان ، ایتالیا ، سوئیس ، لیتوانی، اسپانیا ، پرتقال ، مکزیک ، آفریقای جنوبی ، مالزی ، سنگاپور ، چین ، ترکیه ، نروژ و دیگر کشورها ) .

و همچنین دعوت از ایشان برای همکاری های علمی ، عضویت در کمیته های علمی و ارائه سخنرانی علمی در کنفرانس ها ی بین المللی .

۸- طراحی و برگزاری کنفرانس های ملی خلاقیت شناسی ، TRIZ و مهندسی و مدیریت نوآوری :

- اولین کنفرانس : ۱۴ و ۱۵ آبان ۱۳۸۷

- دومین کنفرانس : ۱۲ و ۱۳ آبان ۱۳۸۸

- سومین کنفرانس : ۵ و ۶ آبان ۱۳۸۹

- چهارمین کنفرانس ملی خلاقیت شناسی پرورشی ، آموزش و یادگیری خلاق : ۲۷و ۲۸ مهر ۹۰

- چهارمین کنفرانس ملی خلاقیت شناسی سازمانی ، تریز و مدیریت نوآوری : ۱۸و ۱۹ آبان ۹۰

- طراحی و اجرای دهها اقدام و برنامه علمی پژوهشی و ترویجی برای توسعه علوم خلاقیت شناسی.