سیمای پرهیزکاران

«إِنَّ اللَّهَ مَعَ الَّذِینَ اتَّقَواْ وَّ الَّذِینَ هُم محُّْسِنُون»[۱] یعنی بی‏تردید خدا با کسانی است که پرهیزکاری پیشه کرده‏اند و آنان که [واقعاً] نیکوکارند.
تقوا همان …

«إِنَّ اللَّهَ مَعَ الَّذِینَ اتَّقَواْ وَّ الَّذِینَ هُم محُّْسِنُون»[۱] یعنی بی‏تردید خدا با کسانی است که پرهیزکاری پیشه کرده‏اند و آنان که [واقعاً] نیکوکارند.

تقوا همان اجتناب و دوری از هر چه غیر خدا است. یعنی از چیزی که توجه الهی در آن وجود ندارد باید دوری جست و از آن پرهیز کرد. هر جا که خدا نباشد معنا ندارد و در حقیقت جایی که غیر خدا در آن باشد و دور از رضایت محبوب رنگی غیر خدا گرفته باشد، عاملی جز بدبختی برای انسان نیست. به همین سبب پیشوای متقیان امیر مؤمنان علی(ع) فرموده است:«اِعتَصِموا بِتقوی الله»[۲] یعنی به تقوای خدا پناهنده شوید.

از عارفی پرسیدند: تقوا چیست؟ گفت:«آن‌که بنده از آنچه که غیر خدا است، بپرهیزد.» در واقع یعنی انسان در زندگی تمامی حرکاتش جهت جلب رضایت محبوب باشد و تمام شؤونات زندگی از قبیل ازدواج، خوردن، خوابیدن، علم جویی، روابط فردی و اجتماعی و سیاسی و ... نیت و هدفش خرسندی پروردگار باشد. با این وجود باید آدمی با تمام وجود در راه رضایت خداوند قدم بردارد و سراسر وجودش عبادت و بندگی شود و البته که دیگر یک لحظه غفلت را بر‌نمی‌تابد.

امام صادق(ع) فرموده است:«أوصیک بتقوی اللَّه، و الورع، و الاجتهاد؛ و اعلم أنّه لا ینتفع اجتهاد لا ورع فیه»[۳] یعنی تو را به ترس از خدا و پارسایی و کوشایی سفارش می‏کنم و بدان که هر کوششی(چه در عبادت و چه در دیگر کارها) که ورع و پارسایی در آن نباشد، سود ندارد.

پیشوای پرهیزکاران امام علی(ع) تقوا را سبب حفاظت مؤمن، ریشهٔ تمام خوبی‌ها، دوای دردهای باطنی، پاکیزه ترین لباس‌ها، پاک کنندهٔ اعمال، قوی‌ترین پایهٔ ایمان، بهترین توشه و ذخیرهٔ آخرت و در یک کلام، اساس تمام خوبی‌ها بر شمرده‌اند.[۴]

هنگامی که همّام ـ آن پیرو و دوست مولا که خود مردی عابد بود ـ از امیرمؤمنان علی(ع) خواست تا اوصاف پرهیزکاران را بیان فرماید، امام در پاسخی اجمالی این آیه را فرمود؛« ِانَّ اللَّهَ مَعَ الَّذِینَ اتَّقَواْ وَّ الَّذِینَ هُم محُّْسِنُون‏» و در پاسخی تفصیلی و به طور مشروح در خطبه‌ای که معروف به خطبهٔ همّام است اوصاف پرهیزکاران را به گونه‌ای کامل بیان فرمود.

تقوا و پرهیزکاری آدمی را از مردم بی نیاز می‌کند و سبب سرافرازی و عزت میان خلق خدا می‌شود، چنانچه امام صادق(ع) فرموده است:«اوصیکم بتقوی اللَّه و لا تحملوا النّاس علی اکتافکم فتذلّوا»[۵] یعنی به شما سفارش می کنم، پرهیزکار باشید و با ارتکاب گناه، مردم را بر خود مسلط نکنید و خویشتن را دچار ذلت و خواری نکنید.

پرهیزکاری که دلدارش خدا باشد و به او دل داده باشد، به لذت عیش و نوش چند روزه دنیا نمی‌پردازد و در راه رضای دوست، مشقّت و سختی مواظبت از نفس را با جان و دل می‌پذیرد. خداوند نیز این افراد را مشمول عنایات خویش قرار می‌دهد و مژدهٔ محافظت از آنان را داده است؛ چراکه امام علی(ع) فرموده است:«مَنِ اتَّقِ الله وَقاهُ»[۶] هر کس تقوای الهی پیشه سازد، خداوند نیز از او محافظت کند.

پرهیزکار نور جمال یار دل آرای خویش در تمام زندگی خویش می‌بیند و از آن برای پیدایی مسیر درست بهره می‌جوید. همان‌گونه که پیامبر اعظم(ص) ـ به یار دیرینهٔ خویش ابوذر فرموده است:«احْفَظِ اللَّهَ یَحْفَظْکَ احْفَظِ اللَّهَ تَجِدْهُ أَمَامَک‏»[۷] ای ابوذر! خدای را حفظ کن [و همواره او و رضایت او را در نظر داشته باش] تا او نیز تو را حفظ کند، خدای را حفظ کن تا او را در مقابلت بیابی.

این همان کلام خداوند به پرهیزکاران است که در قرآن می‌فرماید:«إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَوْاْ إِذَا مَسهَُّمْ طَئفٌ مِّنَ الشَّیْطَانِ تَذَکَّرُواْ فَإِذَا هُم مُّبْصِرُون * وَ إِخْوَانُهُمْ یَمُدُّونهَُمْ فیِ الْغَیّ‏ِ ثُمَّ لَا یُقْصِرُون»‏[۸] یعنی مسلماً کسانی که [نسبت به گناهان، معاصی و آلودگی‏های ظاهری وباطنی‏] تقوا ورزیده‏اند، هرگاه وسوسه‏هایی از سوی شیطان به آنان رسد[خدا و قیامت را] یاد کنند، پس بی‏درنگ بینا شوند[و از دام وسوسه‏هایش نجات یابند.] * و برادران بی‏تقوایان[که شیاطین هستند] همواره آنان را به عمق گمراهی می‏کشانند، سپس[در به گمراهی کشیدنشان‏] کوتاهی نمی‏ورزند.

۱ـ نحل: ۱۲۸.

۲ـ غررالحکم، ص ۲۶۹.

۳ـ وسائل، ج ۱۱، ص ۱۹۲.

۴ـ غررالحکم، باب تقوا.

۵ـ وسائل ، ج۳، ص ۲۰۲.

۶ـ بحار الانوار، ج ۷۵، ص ۱۱۹.

۷ـ مکارم الاخلاق ، ص ۴۶۹.

۸ـ اعراف : ۲۰۱ و ۲۰۲.

هادی الیاسی