دولت الکترونیک گامی به سوی کاهش هزینه ها و افزایش خدمات

در دنیای امروز همه چیزبه سمت الکترونیکی شدن و اتوماسیون پیش می رود و کشورهای مختلف , برسر راه اندازی دولت الکترونیکی رقابت تنگاتنگ دارند

هنگ کنگ ، این کشور کوچک خاور دور، امیدوار است تا سال ۲۰۰۶ پروژه دولت الکترونیکی را به صورت صددرصد اجرا کند و دوبی در همسایگی ما تا ۷۰ درصد در این زمینه پیشرفت کرده است.در این رقابت جهانی در چه مرحله ای هستیم؟ در دولت الکترونیکی ، بحث خدمت رسانی از ۲ دیدگاه مطرح است. برخی خدمات از نوع اطلاع رسانی هستند؛ یعنی مثلا برای دسترسی به اطلاعات مورد نیاز خود در یک مورد خاص یا پیگیری یک نامه اداری به جای مراجعه حضوری ، از طریق پایگاه هایی که در دسترسند، به اطلاعات مورد نیاز دست یابید.بسیاری از این دستگاه ها این گونه خدمات رسانی می کنند. برای مثال ، در وزارت راه و ترابری ، می توانید در منزل و با رایانه

شخصی خود، از طریق ارتباط با سایت این وزارتخانه اطلاعات مربوط به پرواز هواپیماها، برنامه حرکت قطارها، اطلاعات مربوط به ترمینال های مسافربری ، اخبار هواشناسی و دیگر اطلاعات مربوط را به دست آورید.برخی دستگاه ها اخیرا برگه های اطلاعاتی خود را روی سایت می گذارند و شما می توانید از طریق ارتباط با سایت ، پیش از مراجعه حضوری ، از برگه ها نمونه چاپی بگیرید و با توجه به اطلاعات مورد نیاز آنها را پر کنید و سپس برای تحویل آن به سازمان مربوط مراجعه نکنید. در ارتباط با نیروی انتظامی نیز از طریق سایت پلیس از مدارک موردنیاز برای دریافت گواهینامه ، پاسپورت ، تمدید گواهینامه و غیره مطلع شوید و آنها را پیش از مراجعه حضوری فراهم آورید.با اجرای طرح تکریم ارباب رجوع ، بعضی دستگاه ها، سرویس دبیرخانه خود را اینترنتی کرده اند، به این معنی که شما می توانید از طریق رایانه شخصی خود متوجه شوید که نامه شما کجاست و در چه وضعیتی قرار دارد.طبق بخشنامه سازمان مدیریت ، اغلب دستگاه ها موظف شده اند تمام برگه های اطلاعاتی و... مربوط به خود را در سایت قرار دهند، تا مردم برای دریافت آنها نیاز به مراجعه حضوری نداشته باشند.دولتالکترونیکی ، همان تکریم ارباب رجوع و شهروند مداری است و حالت ایده آل ، زمانی است که این دولت به طور کامل به وجود آید و شما مجبور نباشید برای انجام یک کار اداری وقت و هزینه زیادی صرف کنید.

رویایی نه چندان دست نیافتنی بعد دیگر دولت الکترونیکی مربوط به بخشهایی می شود که تنها به صورت اطلاع رسانی صرف ، عمل نمی کنند، بلکه کاری برای شما انجام می دهند. مثلا به کمک آن می توانید از راه دور برگه ای پر کنید و تمام مقدمات لازم را انجام دهید و سپس با رایانه خود آن را ارسال کنید و یا برای گرفتن گواهینامه ، به استثنای امتحان عملی ، تمام مراحل دیگر را از طریق ارتباط با اینترنت و بدون نیاز به خروج از منزل بگذرانید.برای ثبت شرکت نیز نیازی نداشته باشید حضورا به سازمان ثبت شرکتها مراجعه کنید، بلکه از طریق سایت این سازمان به برگه های مربوط دسترسی یابید و آنها را تکمیل کنند و سپس با ملحق کردن کپی شناسنامه و سایر مدارک از طریق اسکنر آنها را ارسال کنید.از سوی دیگر، کارشناس مربوط با بررسی مدارک شما در مدت کوتاهی به شما اعلام کند شرکت شما شرایط لازم را برای ثبت را دارد، یا خیر.در حال حاضر، با استفاده از این تسهیلات ، مدت زمان لازم برای ثبت یک شرکت در کشور هنگ کنگ یک ساعت و در هندوستان ۲ساعت است.ارتقای دولت الکترونیکی به کشور سوئد نیز این امکان را فراهم کرده است که زمان صدور پاسپورت از یک ماه به ۶دقیقه کاهش یابد.دولت الکترونیکی در این بخش ابعاد بسیاری را شامل می شود:آموزش الکترونیکی یا E- Learning که هم اکنون دانشگاه علم و صنعت انجام داده و اقدام به ایجاد دانشگاه مجازی از طریق اینترنت کرده است ، یکی از ابعاد دولت الکترونیکی است.

همین طور، کسب و کار الکترونیکی یا E-Business و تجارت الکترونیکی یا E-Commerce.

تجارت الکترونیک

در تجارت الکترونیکی شما برای خرید یک محصول نیاز ندارید راهی کوچه و بازار شوید؛ بلکه این کار را با رایانه شخصی خود انجام می دهید.به این صورت که وارد سایت فروشگاه های مختلف می شوید؛ سپس سایت مربوط به کالای مورد نیاز خود را باز می کنید.

در فروشگاه ، دوربین روی وسیله مورد نظر شما قرار می گیرد و کلیه مشخصات فیزیکی و فنی و غیره از طریق سایت در اختیار شما قرار می گیرد. در صورت انتخاب وسیله مورد نظر با یک کلیک آن را خریداری می کنید و مبلغ مورد نیاز را از طریق کارت اعتباری خود می پردازید. چند دقیقه بعد پیک ، محصول مورد نظر را به شما تحویل خواهد داد.یکی دیگر از بخشهای دولت الکترونیکی بهداشت الکترونیکی یا E-Health است.در بعضی روستاهای هندوستان کیوسک های اطلاع رسانی نصب شده است. اگر حال یک نفر بد شود، به محل IT Centerروستا مراجعه می کند و اگر حال مریض اورژانسی باشد، از طریق پزشک های آنلاین دستورهای اورژانسی لازم را تا رسیدن پزشک به وی می دهند. در غیر این صورت ، نشانی نزدیک ترین پزشک در اختیار او قرار می گیرد.جراحی از راه دور هم یکی دیگر از سطوح دولت الکترونیکی است.در بخش دیگر Teleworking قرار دارد. به این معنی که اگر کارمند اداره ای هستید، بدون نیاز به حاضر شدن در محل کار از منزل و با رایانه خود کارتابل های مربوط به خود را باز می کنید و کارهای لازم را انجام می دهید.به طور کلی ، در دولت الکترونیکی همه چیز به سوی الکترونیکی شدن پیش می رود. از یک اطلاع رسانی ساده که قبلا به صورت روابط عمومی و نامه و تلفن بود، تا انجام امور اداری و تجارت و غیره از طریق وب سایت انجام می شود. در این دولت ، شما به سمتی پیش می روید که از سفرهای شهری و ایستادن در صفهای طولانی بی نیاز باشید. همه چیز به سوی IT پیش می رود و همه کارها با رایانه انجام می شود.زیاد امیدوار نباشید زود است که فکر کنید به همین راحتی ها می توانید از شر ترافیک سنگین و ایستادن در صفهای طولانی و پیمودن هزار توی کاغذبازیهای اداری خلاص شوید.برای پیاده شدن دولت الکترونیکی مقدماتی لازم است.تصویب قوانین ، تربیت متخصص و رفع مشکلات موجود از پیش زمینه هایی است که در این راستا باید مورد توجه قرار گیرد. یکی از موارد و بندهای دولت الکترونیکی امضای دیجیتال است که شما به جای این که شخصا به سازمانی مراجعه و برگه های لازم را امضا کنید، با استفاده از امضای دیجیتال مراحل مختلف کار را انجام می دهید. امروزه در دنیا امضای دیجیتال رسمیت دارد و معتبر است و کلیه تبعات امضای معمولی را در پی دارد؛ اما در ایران چون قانون لازم وجود ندارد نمی توان از چنین امضایی در حال حاضر بررسی هایی در حال انجام است و مذاکراتی با سازمان های بین المللی شده است که ساختار ملی را ترسیم کنند که در صورت تصویب قوانین لازم خیلی سریع می توان این امضا را به هر شخصی که لازم باشد، داد.معماری سازمانی یا همان مهندسی مجدد فرآیندها نیز پیش زمینه بسیار مهمی برای دولت الکترونیکی است.به این معنی که دولت الکترونیکی با روشهای سنتی اداری قابل انطباق نیست و نمی توانید با حفظ روشهای سنتی عملیات را به صورت رایانه ای انجام دهید. بنابراین باید فرآیندهای سنتی سازمان بازنگری و اصلاح شوند و سپس به سمت IT پیش روند.این یکی از مشکلات اساسی است که در کشور ما وجود دارد. برای مثال ، مشاهده می کنید که گاه با وجود رعایت اتوماسیون در مراحل صدور گواهینامه باز هم باید مدتهای طولانی در صفهای مختلف بایستید. با این شرایط مردم نه تنها راضی نمی شوند، بلکه وضع بدتر می شود. بنابراین تا فرایندها اصلاح نشود و تغییرات لازم صورت نگیرد IT، نه تنها به نفع نیست بلکه ضرر هم دارد.وجود مشکلاتی از این قبیل باعث می شود طرح ایجاد دولت الکترونیکی با شکست مواجه شود. پیش زمینه دیگر زیر ساخت های امنیتی است ، که به آن زیر ساخت کلید عمومی یا PKI گفته می شود و چون هنوز در ایران راه اندازی نشده است ، نمی توان از خدمات دسته دوم استفاده کرد.سرویس پرداخت الکترونیکی و کارت های هوشمند نیز از تمهیداتی است که در این راستا باید مورد توجه قرار گیرد و گسترش یابد.در کشور ما این خدمات از سوی برخی بانک های خصوصی مثل بانک سامان ارائه می شود، ولی چون اغلب دستگاه های دولتی با بانکهای دولتی کار می کنند و این بانک ها هم به سیستم پرداخت الکترونیکی مجهز نیستند، نمی توان در سطح گسترده از آن استفاده کرد.برای مثال ، معمولا هر فرمی که پر می کنید، در کنار آن باید یک فیش پرداخت نیز ارائه دهید و به دلیل امکانپذیر نبودن پرداخت الکترونیکی مجبور به مراجعه حضوری هستید. این نوع خدمت رسانی به صورت بسیار محدود از سوی برخی نهادهایی که با بانک سامان طرف قرارداد هستند صورت می گیرد.شرکت آسمان امکان رزرو بلیت از راه دور را برای مسافرانی که با بانک سامان طرف قرار داد هستند، فراهم کرده است ، یا شرکت قطارهای مسافربری رجا از طریق سایت خود امکان خرید بلیت را از طریق وب سایت به مسافران می دهد. یک مشکل اساسی دیگر بر سر راه دولت الکترونیک همکاری نکردن برخی مسوولان در این زمینه است. برخی از این مسوولین به سیستم سنتی عادت کرده اند و برخی دیگر نیز هراس دارند که با مکانیزه شدن عملیات اداری به دلیل ناآشنایی با مهارت های لازم و جدید در سیستم پس زده شوند.بنابراین لازم است در این مسیر خیلی آرام پیش رفته و مسوولان را متقاعد کرد. در بسیاری از ادارات ، آموزش کارمندان اجباری اعلام شده تا مهارت های لازم در حد یک اپراتوری ساده و کار با رایانه و اینترنت را بیاموزند. از نظر فرهنگی نیز موانعی بر سر راه دولت الکترونیکی وجود دارد.برای مثال ، بسیاری از افراد مسن جامعه به دلیل نا آشنایی با دستگاه ها و رایانه ها دچار مشکل می شوند. در زمان آنها همه کارها با رد و بدل کردن امضا و پشت باجه ها انجام می شده است.بنابراین نمی توانند به این زودی ها خود را با شرایط جدید وفق دهند و مثلا با فشار دادن چند دکمه و از طریق عابر بانک حقوق بازنشستگی خود را دریافت دارند. همین طور، فرض کنید مثل برخی کشورها بخواهید همه کارها را با استفاده از کارت اعتباری انجام دهید.اگر پیش زمینه های لازم آماده نشود، طرح با شکست مواجه خواهد شد. به این دلیل که مردم با آن راحت نیستند و مدتی طول می کشد تا خود را با شرایط جدید وفق دهند.

تلاش برای رفع مشکلات

به گفته کاظمی مقدم ، در دبیرخانه شورای عالی اطلاع رسانی، بحث زیرساخت امنیت کلید عمومی و بحث بانکداری الکترونیکی بشدت مطرح است.در سال جاری ۳ همایش باعنوان های پول الکترونیکی ، تجارت الکترونیکی و گمرک الکترونیکی برگزار شده است برگزاری این سه همایش در فاصله های زمانی کوتاه حاکی از اهمیتی است که به این قضیه داده می شود.در زمینه زیرساخت امنیتی کلید عمومی ، چون یک فناوری است که برای کارآمد بودن باید مورد تایید سیستم عاملهای رایانه باشد، با کشورهایی مثل بلژیک ، سوئیس و آلمان مذاکرات و تفاهمنامه هایی انجام شده و از دولتهای متبوع آنها اجازه وارد کردن فناوری گرفته شده است.

ناامیدی گناه است

در زمینه پیشبرد دولت الکترونیکی ، تکفا (توسعه و کاربری فناوری ارتباطات و اطلاعات) کارهای بسیار خوبی انجام داده است.

تشکیل پلیس + ۱۰ در نیروی انتظامی در همین راستاست.برای این منظور، نیروی انتظامی در ۳۶ نقطه شهر، مراکزی ایجاد کرده است که شهروندان می توانند با مراجعه به آنها امور مربوط به اخذ پاسپورت ؛ گواهینامه ، کارت پایان خدمت و سایر کارهای مربوط را در کوتاه ترین زمان انجام دهند.یکی دیگر از اقدامات تکفا قراردادن بودجه لازم در اختیار شرکتها و سازمان های مختلف برای ایجاد سایت خصوصی است تا به این طریق اطلاعات لازم را در اختیار مردم قرار دهند.

راه های سوء استفاده بسته خواهد شد

در هر سیستم جدیدی احتمال سوئ استفاده وجود دارد. اگر دولت الکترونیکی به معنای واقعی ایجاد شود به نفع مردم است.

هر کشوری که به سمت مکانیزه شدن پیش رود و دولت الکترونیکی به طور کامل در آن اجرا شود یک کشور ایده آل خواهد بود که در آن مردم احساس راحتی خواهند کرد. با وجود این ، لازم است پیش زمینه های ضروری ایجاد شود. دولت الکترونیکی یک مقوله جدید است و یک سری قوانین و مقررات خاص خود را دارد که باید این قوانین تصویب شود، تا بتوان راه های سوئاستفاده را بست.

آنچه اهمیت دارد این است که دولت الکترونیکی بسیار بیش از روشهای سنتی راه های سوءاستفاده را می بندد. مثلا در سیستم سنتی ، یک نامه ابتدا به دبیرخانه می رود، مهر می خورد و سپس سایر مراحل اداری درباره آن اجرا می شود.چه بسا در مراجعات بعدی نامه شما گم شود و نتوانید ثابت کنید نامه خود را تحویل داده اید، در حالی در روش اتوماسیون اداری نامه را از طریق رایانه به مسوول ارسال می کنید و چون این نامه در رایانه او باز می شود، نمی تواند ادعا کند چنین نامه ای را دریافت نکرده است.در دولت الکترونیک از آنجا که اصولا نامه ای رد و بدل نمی شود، از کاغذ بازی های اداری نیز تا حد زیادی کاسته خواهد شد.